العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > رمضان با انهار:
بیان کلّی مسائل زکات فطره
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
السَّلاَمُ عَلَى مَهْدِيِّ الْأُمَمِ وَ جَامِعِ الْكَلِمِ
وَ اَلسَّلاَمُ عَلَى عِبَادِ اَللَّه
بیان کلّی مسائل زکات فطره
دسته بندی مسائل زکات فطره:
{۱} چه کسی باید زکات فطره دهد؟
{۲} کجا باید زکات فطره داده شود؟
{۳} از چه چیزی باید زکات فطره داده شود؟
{۴} چقدر زکات فطره داده شود؟
{۵} چه موقع زکات فطره داده شود؟
{۶} چرا باید زکات فطره داده شود؟
{۷} به چه کسانی زکات فطره داده نشود؟
توجّه:
اکثر این دسته بندی زیبا از مرحوم آیةالله مجتهدی تهرانی (قدّس سرّه) می باشد.
توضیحات دسته بندی مسائل زکات فطره:
سؤال {۱}:
چه کسی باید زکات فطره خود و افراد تحت تکفّل خود را بدهد؟
پـاسـخ: كسی كه موقع غروب شب عيد فطر(*) دارای شرایط ذیل باشد:
{۱} بالغ باشد،
{۲} عاقل باشد،
{۳} هشيار باشد،
{۴} فقير نباشد،
{۵} بنده كسی نباشد.
(*) آیات عظام: گلپايگاني، صافي: موقع مغرب شب عيد فطر
(*) آیةالله العظمی بهجت: موقع رؤيت شدن هلال ماه شوّال
(*) آیات عظام: مکارم شیرازی، مظاهری: قبل از غروب شب عيد فطر.
سؤال {۲}:
در چه مواردی باید زکات فطره داده شود؟
پـاسـخ:
در برخی از رساله ها آمده است که: انسان مي تواند زكات را در هشت مورد مصرف كند:
{۱} فقير.
{۲} مسكين.
{۳} كسي كه از طرف امام (عليه السلام) يا نايب امام مأمور جمع کردن و نگهداري زکات است.
{۴} كافرهايي كه اگر زكات به آنان بدهد به دين اسلام مايل مي شوند، يا در جنگ به مسلمانان كمك مي كنند.
{۵} خريداري بنده ها و آزاد كردن آنان.
{۶} بدهكاري كه نمي تواند قرض خود را بدهد.
{۷} سبيل الله، يعني كاري كه مانند ساختن مسجد، منفعت عمومي ديني دارد، يا مثل ساختن پل و اصلاح راه كه نفعش به عموم مسلمانان مي رسد و آنچه براي اسلام نفع داشته باشد به هر نحو كه باشد.
{۸} ابن السبيل، يعني مسافري كه در سفر در مانده شده است.
نکته ای مهم:
زکات فطره را بهتر و در مواردی بنابراحتیاط واجب باید به فقرا مرحمت کرد؛ خصوصاً در زمان حاضر که متاسفانه فقرا زیادند و نیازمندان منتظر فرا رسیدن عید سعید فطرند تا از طریق رسیدگی های عاطفی مؤمنین فقرشان برای مدتی، - ولو کوتاه - برطرف شود.
بنابراین صلاح نیست برخی بدون اطلاع از فتاوای مراجع و فقر شدید در جامعه؛ زکات فطره را به صورت نامعقول و غیرمشروع جمع آوری کنند و بدون رعایت حال فقرا در موارد غیر مناسب دیگر خرج کنند!!.
خداوند عزّوجل روزه را براى برابر شدن ثروتمند و بینوا واجب کرد، براى این‌که ثروتمند، هیچ‌گاه گرسنگى را نمىچشد تا به بینوا رحم کند؛ زیرا ثروتمند، هرگاه چیزى را اراده کند، به آن دست مىیابد. پس خداوند عزّوجلّ خواست تا میان بندگانش تساوى برقرار کند و به ثروتمند مزه گرسنگى و رنج را بچشاند، تا او بر ضعیف دلرحمى کند و بر گرسنه رحم کند.
من لا یحضره الفقیه: ج ۲ ص ۷۳ ح ۱۷۶۶.
سه قول در فتاوای ۱۷ مرجع تقلید در باره مصرف زکات فطره
{قول اول}
احتیاط مستحب این است که زکات فطره فقط به فقراي شيعه داده شود مانند:
آیات عظام: امام خمینی، اراکی، خوئی، تبریزی، فاضل لنکرانی، بهجت، جوادی آملی، نوری همدانی: احتياط مستحّب آن است كه {زکات فطره را} فقط به فقراي شيعه بدهد.
آیةالله العظمی شبیری زنجانی: احتياط مستحّب آن است كه {زکات فطره را} فقط به فقراي شيعه بدهد. بلكه به مساكين (يعني فقراي بسيار نيازمند) بدهند.
{قول دوم}
خوب است که زکات فطره صرف فقرا و... شود مانند:
آیةالله العظمی مظاهری: مصرف زكات فطره مصرفى است كه براى زكات مال گفته شد. (بنابراین: زكات را خوب است در اين زمان به مجتهد جامع الشرايط يا وكيل او بدهند تا صرف فقرا و تقويت اسلام و مصالح مسلمين بنمايد ولى خود زكات دهنده هم مىتواند در همان موارد صرف نمايد).{قول سوم}
احتیاط واجب این است که زکات فطره فقط به فقراي شيعه داده شود مانند:
آیات عظام: امام خامنه ای، سبحانی: احتياط واجب آن است كه {زکات فطره را} فقط به فقراى شيعه بدهد.
آیات عظام: گلپايگاني و صافي گلپایگانی: احتياط واجب آن است كه زكات فطره را به فقراء شيعه اثني عشري بدهد اگر چه در شهر ديگر باشند و چون نقل اين زكات به شهر ديگر خلاف احتياط است اگر در شهر خودش فقير شيعه نباشد مال خود را به شهر ديگر ببرد و در آنجا به قصد زكات به شيعه بدهد.
آیةالله العظمی سيستاني: زكات فطره را بنابر احتياط واجب بايد فقط به فقرا داد و منظور، فقراي شيعه است و چنانچه در شهر از فقراي شيعه كسي نباشد، مي تواند آن را به فقراي ديگر مسلمان داد، ولي در هر صورت نبايد به ناصبي داده شود.
آیةالله العظمی مكارم شیرازی: زكات فطره را بنابر احتياط واجب بايد فقط به فقرا و مساكين بدهند مشروط بر اين كه مسلمان و شيعه دوازده امامي باشند.
آیةالله العظمی وحید خراسانی: احتیاط واجب آن است كه به فقرا داده شود، و باید شیعه دوازده امامى باشد، مگر در صورتى كه مؤمن پیدا نكند، كه در این صورت به غیر ناصبى هم مى شود داد.
نکته:
فقيري كه فطره به او مي دهند، لازم نيست عادل باشد.
سؤال {۳}:
از چه چیزی باید زکات فطره داده شود؟
پـاسـخ:
باید زکات فطره را از گندم يا جو يا خرما يا كشمش يا برنج يا ذرّت یا نان و مانند اينها (سایر غلّات) یا پول اینها را به فقیر یا مسکین بدهد.
سؤال {۴}:
چقدر باید زکات فطره داده شود؟
پـاسـخ:
باید برای هر نفر يك صاع كه تقريباً سه كيلو است از مواردی که در مورد ۳ بیان شد به فقیر داده شود.
سؤال {۵}:
چه موقع زکات فطره داده شود؟
پـاسـخ:
اگر نماز عيد فطر مي خواند، بنابراحتياط واجب بايد فطره را پيش از نماز عيد بدهد، ولي اگر نماز عيد نمي خواند، مي تواند دادن فطره را تا ظهر تأخير بيندازد.
سؤال {۶}:
چرا باید زکات فطره داده شود؟
پـاسـخ:
چون زکات فطره یک نوع ادای دین و صدقه واجب است و پرداخت زکات فطره بر اساس برخی روایات سبب قبولی روزه و عبادات ماه رمضان می شود و شخص را تا ماه رمضان آینده بیمه می کند و پرداخت نکردن زکات فطریه معصیت کبیره است و کسی که زکات را پرداخت نکند، زمانی که می خواهد بمیرد به او گفته می شود یا یهودی از دنیا می رود یا نصرانی، یعنی دیگر مسلمان نیست.
{۷} به چه کسانی زکات فطره داده نشود؟
به احتياط واجب به این عدّه زکات فطره داده نشود:
{۱} شرابخوار،
{۲} تارک الصلاة،
{۳} كسي كه آشكارا معصيت كبيره مي كند،
{۴} كسي كه فطره را در معصيت مصرف مي كند (برای امر به معروف) نبايد فطره بدهند.
برخی از نکات مهم و قابل توجّه:
{۱} بردن فطره از شهر و منطقه سکونت به خارج از آن شهر و منطقه سکونت خلاف احتیاط است.
{۲} باید زکات فطره یا پول آن از حلال باشد بنابراین دان مال حرام و یا خمس نداده جایز نیست.
{۳} به واجب النفقه مانند پدر و مادر و پدربزرگ و مادربزرگ و اولاد و نوه نمیتوان زکات فطره داد ولی دادن زکات فطره به برادر و خواهر و سایر اقوام اشکال ندارد بلکه بهتر است.
{۴} کسی که سید نیست نمی تواند زکات خود را به سید بدهد.
{۵} در دادن زکات فطره بهتر است اول به ارحام خود زکات فطره بدهند و پس از آن به همسایگان فقیر و پس از آن به اهل علم فقیر و پس از آن به مؤمنین فقیر زکات فطره بدهند.
