العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > استطاعت:
استطاعت طريقي
سؤال: بنده كه يكي از دبيران آموزش و پرورش تهران هستم، در سال گذشته در اثر اضافه كاري كه يكجا دريافت نمودم پولم به اندازه سفر حج رسيد، و من تصميم به ثبتنام گرفتم، و تمام مدارك را حاضر كردم، ولي در موقع ثبتنام گفتند بايد حتماً برگ پايان خدمت داشته باشي، و چون من در آن موقع خدمتسربازي را در وزارت آموزشوپرورش و محل كارم ميگذراندم، از ثبتنام من جلوگيري به عمل آمد. حال در خرداد ماه امسال سربازي من تمام ميشود، در اين صورت آيا در سال گذشته، واجب الحج بودهام يا نه، در صورتي كه در آن موقع تازه متأهل شده بودم، و با پدرم زندگي ميكردم، و خانه جداگانه نداشتم، و بعد از رد شدن از سفر، پول را صرف خريدن ماشين كه يكي از ضروريات زندگي من در آن موقع و در حال حاضر است نمودم؟
پاسخ: در فرض مرقوم، اگر در سال گذشته متمكّن از رفع مانعي كه براي شما پيش آمده نبودهايد، تمكّن از سفر حج نداشتهايد، و فعلاً هم كه استطاعت مالي نداريد حج بر شما واجب نيست و در آينده هر زمان كه انشاءالله مستطيع شديد مشرف شويد.
سؤال: اگر پدري پس از ثبتنام براي حج فوت كرده است، و چند پسر دارد، و اجازه رفتن به حج به يكي از پسران داده ميشود، در چنين موردي استطاعت طريقي براي كدام يك حاصل ميشود؟
پاسخ: اگر به عنوان نيابت پدر است بر هيچ يك از آنها رفتن به حج و قبول نيابت واجب نيست. مگر آنكه بالخصوص مورد وصيت باشد و اگر منظور اين است كه يكي از آنها ميتواند با استفاده از فيش پدر براي خود حج بجاي آورد، در صورت داشتن ساير شرايط استطاعت بر هر كدام كه ميداند با استفاده از فيش مورد موافقت ديگران قرار ميگيرد حج واجب است و اگر همه در اين جهت مساوي باشند بر همه لازم است اقدام كنند و چنانچه يكي از آنها بدون مسامحه ديگران موفق به استفاده شد حج از ديگران ساقط است ولي با مسامحه حكم به استقرار حج بر ديگران كه مسامحه كردهاند خالي از وجه نيست، اين در صورتي است كه فيش از تركه ميّت شمرده نشود و اگر از تركه ميّت محسوب شود، در صورتي كه هيچ يك از ورثه از حق خود نسبت به آن صرف نظر نكند بايد بفروش برسد و بهاي آن بين ورثه كما فرض الله تقسيم شود. و بنابراين هر يك از ورثه يا غير ورثه بايد اقدام به خريد فيش نمايد هر كس برايش فراهم شد حج بر او واجب است و چنانچه پدر واجب الحج بوده است، بايد براي او استيجار نمايند هر چند به فروش فيش باشد.
سؤال: كسي كه در كشورهاي غيراسلامي زندگي ميكند، اگر بخواهد به حج برود بايد مبلغ زيادي بهآن حكومت كمك كند،و قهراً آن پول براي تقويت چنين حكومتي مصرف خواهد شد، در صورتي كه راه رفتن به حج منحصر به اين كار باشد، آيا اوّلاً حج بر چنين شخصي واجب است يا نه؟ و ثانياً اگر اين مقدار پول را بدهد و به حج برود از حَجّةالاسلام كفايت ميكند يا نه؟
پاسخ: اگر موجب تقويت كفر در برابر اسلام محسوب شود كه عرفاً آن بر ضرر اسلام و خلاف مصلحت مسلمين شمرده شود، استطاعت حاصل نيست. ولي اگر پولي را پرداخت و استرداد آن ممكن نبود پس از پرداخت اگر چه معصيت كرده، استطاعت حاصل ميشود و بايد به حج برود.
سؤال: اگر شخصي مستطيع بود، و در رفتن به حج مسامحه كرد، تا نوبت او از دست رفت، حال كه ثبتنام نميشود، آيا با كمك واسطه و سفارش در ايران يا خارج از ايران، يا با صرف مبالغي زياد جايز و يا لازم است به حج مشرّف شود يا خير؟ زيرا در غير اين صورت سالها فريضه او تأخير ميافتد، و خوف اين را دارد كه خداي ناكرده از تاركين حج به حساب آيد؟
پاسخ: در صورت تمكّن اگر چه با صرف مبلغ زيادتر، لازم است به حج برود.
سؤال: شخصي كه معتاد به خوردن ترياك است، و دولت از رفتن او به حج جلوگيري ميكند، و هم چنين زني كه حامل است، و يا مريضي كه به جهت كسالت خاصّ ممنوع از سفر شده است، از نظر شرعي تكليف او نسبت به حج چيست؟ مستطيع است يا غير مستطيع؟ و آيا جايز است با توّسل به بعض از حيلهها مشكل اعزام خود را حلّ كند؟ و بر فرض آنكه چنين كرد، آيا مجزي از حَجّةالاسلام هست يا خير؟
پاسخ: اشخاص مذكور در صورتي كه بتوانند با توسّل به طرق مشروعه به حج مشرّف شوند مستطيع هستند، و بايد به حج بروند، و حَجّةالاسلام محسوب ميشود، لكن اگر شخص مريض و يا حامل، خوف ضرر داشته باشد مستطيع نيست.
سؤال: در حال حاضر هر كسي كه بخواهد به حج مشرّف شود بايد قبلاً براي ثبتنام و مقدّمات حج اقدام نمايد، اگر كسي ثبتنام كرد ولي نوبت او را براي چند سال ديگر اعلام نمودند، اگر قبل از رسيدن آن نوبت، از راه ديگر وسيله رفتن براي او فراهم شد، و پول قرض كرد و به مكّه رفت، آيا حج او حَجّةالاسلام است يا خير؟
پاسخ: در فرض سوال اگر ارزش فيش و ساير اموال اضافي او معادل مخارج حج امسال اوست مستطيع بوده، و كفايت از حَجّةالاسلام ميكند.
سؤال: اگر شخص مستطيع اقدام به ثبتنام كرده، ولي اسمش براي سالهاي بعد اعلان شده است، و يا با آنكه مستطيع بوده اهمال كرده و ثبتنام ننموده است، و فعلاً با ثبتنام فوق العاده از طريق اداره اوقاف با مبلغ بيشتر، و يا با خريد فيش به طور آزاد، و يا با گرفتن گذرنامه براي كشورهاي ديگر و از آنجا با گرفتن ويزا براي كشور عربستان ميتواند به حج برود، آيا بر او واجب است كه براي تعجيل در انجام حج از اين راهها اقدام نمايد، و يا وجوب ندارد و در صورت انجام مجزي از حَجّةالاسلام است يا خير؟
پاسخ: در فرض سوال چنانچه متمكّن از انجام حج با صرف مبلغ بيشتر و يا خريد فيش حج باشد، اقدام بر آن واجب است تا حج را زودتر انجام دهد، و در صورت اهمال در ثبتنام و رسيدن اوان خروج براي حج، بنابراحتياط حج بر او مستقرّ شده، و به هر نحو ممكن بايد آن را بجا آورد.
سؤال: ـ فردي براي حج ثبتنام نموده ولي هنوز قرعه به نام او نيافتاده آيا ميتواند نائب شود؟
پاسخ: حكم جواب اول را دارد.
سؤال: افرادي كه براي حج واجب ثبتنام نكردهاند اگر اندوختهاي فراهم كردند ولي نميدانند كه در آينده تكافوي حج خواهد كرد يا نه و بر فرض تكافو در حال حاضر با مخارج فوقالعاده مواجه شدهاند مانند ازدواج دختر و پسر كه در بعضي بلاد رسم است كه پدر ملزم است براي پسر منزل مسكوني تهيه نمايد اگر پولها را خرج كند قطعاً در آتيه از استطاعت خارج ميشود و اگر خرج نكند با مشكلات عرفي و اخلاقي روبرو خواهد شد، تكليف او چيست؟
پاسخ: اگر در سالي كه استطاعت مالي براي حج پيدا ميكنند راه بسته باشد و استطاعت طريقي نداشته باشند حج بر آنها مستقر نشده و چنانچه قبل از استطاعت طريقي وجوه مذكور را خرج كنند حج بر آنها واجب نيست.
سؤال: اگر كسي مستطيع باشد و از طريق حج و زيارت نتواند به حج رود ميتواند حج را ترك كند؟
پاسخ: در صورت استطاعت و عدم محذور شرعي بايد به حج برود.
سؤال: با توجه به اينكه به هنگام اعزام زائران به حج معاينات پزشكي صورت ميپذيرد و كساني كه توانايي جسمي ندارند در معاينات پذيرفته نميشوند، آيا مردودين معاينات پزشكي كه تاكنون هم، راه براي آنان باز نبوده، همچنان استطاعت شرعي دارند؟ يا آنكه با پذيرفته نشدن، استطاعت هم تحقّق نمييابد؟
پاسخ: با فرض اينكه براي اشخاص مذكور تاكنون راه باز نبوده و اكنون نيز با ردّ پزشك راه براي آنها باز نيست حج مباشرة واجب نيست ولي چنانچه استطاعت مالي دارند با عدم علم به زوال عذر بنابراحتياط بايد نائب بگيرند.
