بيمه يك نوع قراردادي است بين بيمه گر (دولت يا شركت) و بين بيمه كننده (شخص يا اشخاص) كه بيمه كننده با پرداخت مبلغي به طور ماهيانه يا ساليانه به نام اقساط بيمه به بيمه گر طبق قرارداد خسارت هر نوع ضرر و زياني كه بر بيمه كننده وارد شود و در قرارداد ذكر شده باشد، از بيمه گر دريافت مي كند.
وحید:بیمه قراردادى است بین بیمه كننده و بیمه شونده بر این كه بیمه شونده مالى به بیمه كننده بپردازد ـ چه آن مال عین یا منفعت یا عمل باشد، و چه یك جا و یا به اقساط باشد ـ و در مقابل بیمه كننده خسارتى را كه بر بیمه شونده یا بر دیگرى وارد مى شود به طورى كه در عقد معین شده بپردازد.
*****
وحید: مسأله -بیمه انواع و اقسام متعددى دارد ـ مانند بیمه حیات و بیمه سلامت و بیمه مال ـ و چون حكم آنها یكى است نیازى به بیان اقسام و انواع آن نیست.
(مسأله26) قرارداد بيمه چند ركن و پايه دارد:
1- ايجاب از بيمه كننده، يعني انشاء عقد بيمه بر طبق بيمه نامه به وسيله بيمه كننده.
2- قبول بيمه گر، يعني آنچه بيمه كننده انشاء كرد، او قبول كند.
3- معلوم كردن آنچه بيمه مي شود: حيات و سلامتي بدن –اموال- ماشين و يا چيزهاي ديگر.
4- تعيين بيمه ماهيانه و يا ساليانه...
*****
وحید: مسأله-بیمه از عقود است و به ایجاب و قبول محقّق مى شود، مثل آن كه بیمه كننده بگوید: «من متعهّدم كه خسارت وارده بر جان یا مال را در مقابل پرداخت چنین مالى جبران كنم» و كسى كه خواهان بیمه است بگوید: «قبول كردم» یا كسى كه خواهان بیمه است بگوید: «من تعهّد مى كنم كه مال معینى را در مقابل جبران چنین خسارتى بپردازم» و بیمه كننده قبول كند. و این عقد مانند سایر عقود، به قول و فعل محقّق مى شود، و شرایط عامّه عقود مانند بلوغ و عقل و قصد و مكره نبودن و محجور نبودن طرفین عقد ـ به سفاهت یا افلاس ـ در آن معتبر است. و معتبر است آنچه بیمه مى شود ـ مانند جان یا مال ـ و خطرهاى احتمالى كه جان یا مال به جهت آن بیمه مى شود، معین باشد، و همچنین مالى كه پرداخت مى شود، و اگر به اقساط است، اقساط ماهانه یا سالانه آن مثلا معین باشد، و ابتدا و انتهاى مدّت بیمه نیز معین باشد.
*****
وحید: مسأله- معتبر است آنچه بیمه می شود مانند جان و یا مال و خطرهای احتمالی که جان یا مال به جهت آن بیمه می شود معین باشد و همچنین مالی که پرداخت می شود و اگر به اقساط است اقساط ماهانه یا سالانه آن مثلا معین باشد و ابتدا و انتهای مدت بیمه نیز معین باشد .
(مسأله28) مي توان قرارداد بيمه را با تمام اقسام آن از باب عقد هبه معوّضه تصحيح كرد به اين معني كه بيمه كننده مبلغي را به طور ماهيانه يا ساليانه يا يكجا به بيمه گر هبه مي كند و در ضمن عقد هبه به بيمه گر شرط مي كند كه در صورت پيش آمد و رخ داد هر نوع خسارتي كه در بيمه نامه ذكر شده، بايد بيمه گر آن را جبران كند و بربيمه گر نيز واجب است به اين شرط وفا كند و خسارت بيمه كننده را جبران كند، بنابراين عقد بيمه به تمام اقسام آن يك نوع هبه معوضه است، جايز و صحيح است.
*****
وحید: مسأله- مى توان تمام اقسام عقد بیمه را از باب تعهّد بیمه كننده و بیمه شونده به پرداخت خسارت و مال معین، قرار داد، هرچند احوط آن است كه مثلا بیمه شونده مال معینى به بیمه كننده صلح كند به شرط آن كه بیمه كننده خسارت احتمالى كه معین شده جبران نماید، و بر بیمه كننده جبران واجب مى شود، و همچنین در صورتى كه مال معین از طرف بیمه شونده عین باشد، مى توان عقد بیمه را به عنوان هبه به شرط تحمّل خسارت احتمالى از جانب بیمه كننده انجام داد، كه بر بیمه كننده وفاى به شرط واجب است.
مسأله اختصاصی
(مسأله29) چنانچه بيمه گر در صورت پيش آمد خسارتي بربيمه كننده از جبران آن خودداري كند و به شرط هبه عمل ننمايد و خسارت نپردازد ، بيمه كننده خيار تخلف شرط دارد و مي تواند قرارداد بيمه را فسخ كند و آنچه از اقساط بيمه پرداخت كرده است، مسترد داشته و پس بگيرد.
*****
وحید: مسأله- چنانچه عقد بیمه به صورت صلح به شرط تحمّل خسارت یا به صورت هبه به شرط تحمّل خسارت باشد، و بیمه كننده در صورت پیش آمد خسارتى بر بیمه شونده، از جبران آن خوددارى كند و به شرط عمل ننماید، بیمه شونده خیار تخلّف شرط دارد و مى تواند صلح یا هبه را فسخ كند، و آنچه از اقساط بیمه پرداخت كرده، پس بگیرد.
(مسأله30) در صورتي كه بيمه كننده به پرداخت اقساط بيمه كمّاً و كيفاً اقدام نكند، واجب نيست بربيمه گر كه خسارت وارده را جبران كند و بيمه كننده حق ندارد آنچه از اقساط بيمه پرداخت كرده است، مسترد بدارد و پس بگيرد.
*****
وحید: مسأله-در صورتى كه بیمه شونده اقساط بیمه را بر طبق قرار داد نپردازد، بر بیمه كننده واجب نیست خسارت وارده را جبران كند، و بیمه شونده حقّ ندارد آنچه از اقساط بیمه پرداخت كرده، پس بگیرد.
(مسأله31) براي صحت قرارداد بيمه مدت معيني اعتبار نشده است كه بايد يكساله باشد يا دو ساله و يا بيشتر، بلكه تابع است به آنچه طرفين بيمه گر و بيمه كننده اتفاق كرده باشند.
*****
سیستانی مسأله 2835 ـ در بیمه مدت بخصوصی شرط نیست، بلکه تابع توافق طرفین قرارداد یعنی بیمهگزار و بیمهگر است.
(مسأله32) اگر عده اي و چند نفري جمع شوند و اتفاق كنند بر تأسيس شركتي كه سرمايه شركت را به طورمشترك از مال خودشان بگذارند و هر يك از شركاء و يا يكي از آنها در ضمن عقد شركت برديگران شرط كند كه چنانچه پيش آمد ضرر و حادثه اي بر جان و مال و يا ماشين و يا چيز دگير او وارد شود، با تعيين هر نوع حادثه شركت بايد خسارت آن حادثه را از سود عايد خود جبران كند، در صورت وقوع حادثه واجب است، شركت به اين شرط عمل كند و خسارات او را جبران كند.
*****
وحید: مسأله- اگر شركتى با سرمایه گذارى عدّه اى تأسیس شود، و هر یك از شركا و یا یكى از آنان در ضمن عقد شركت بر دیگران شرط كند كه چنانچه ضرر و حادثه اى بر جان یا مال او وارد شود ـ با تعیین نوع حادثه ـ شركت باید خسارت آن حادثه را از سود عاید خود جبران كند، در صورت وقوع حادثه تا زمانى كه عقد شركت باقى است واجب است شركت به این شرط عمل نماید.