العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > نماز:
حکم تعقیبات بعد نمازهای جماعت در مسجد مرجع تقلید: حضرت آیت الله العظمی امام خامنه ای(مدّظلّه)
بعد از اتمام نمازهای جماعت، نمازگزاران تکبیر می گویند و با افراد سمت و چپ و راست خود مصافحه می نمایند این بهتر است یا بدون ذکر تکبیر، مشغول تسبیحات حضرت زهرا شویم بهتر است؟!
مرجع تقلید: حضرت آیت الله العظمی خامنه ای(مدظله)
جواب:بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم
السَّلاَمُ عَلَى مَهْدِيِّ الْأمَمِ وَ جَامِعِ الْكَلِم
وَٱلسَّلَامُ عَلی عِبادِالله
با تشکر از اعتمادتان به سایت انهار
بزرگوار
البته مصافحه خوب است اما بهتر هست بعد از ذکرها و تعقیبات نماز باشد.
و سؤال شده است که:
در تعقیبات بین «تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها)» و «إن الله و ملائکته...» و «استغفار» کدام مقدم و افضل و ثوابش بیشتر است؟
پاسخ این است که:
همه ثواب دارند و برای همه روایت داریم، ولی از انبوه روایات در فضیلت و ثواب تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها) می توان فهمید که تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) در تعقیبات بعد از نمازها، مقدم بر همه تعقیبات است.
افزون بر این؛ روایتی که تقدم تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علیها) را بیان می فرماید، از نظر سندی، جزء روایات صحیح است ولی سایر روایات که موارد دیگر را مقدم می دارند، در این رتبه از اعتبار نیستند.
روایاتی که نقدّم هرکدام را بیان میکند:
{۱} تقدم تسبیحات حضرت زهرا(سلام الله علیها)
الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) : «مَنْ سَبَّحَ تَسْبِيحَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ (علیها السلام) قَبْلَ أَنْ يَثْنِيَ رِجْلَيْهِ مِنْ صَلَاةِ الْفَرِيضَةِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ»
در این روایت امام صادق (علیه السلام) می فرمایند هر کس بعد از نماز واجب، قبل از این که جابجا شود یا برخیزد، تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) را بخواند، خداوند او را می آمرزد.
الكافي، ج ۳، ص ۳۴۲، ح ۶.
{۲} تقدم «ان الله و ملائکته یصلون علی النبی...»
أَبِي ره قَالَ حَدَّثَنِي سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَنْ أَبِي الْمُغِيرَةِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) يَقُولُ: «مَنْ قَالَ فِي دُبُرِ صَلَاةِ الصُّبْحِ وَ صَلَاةِ الْمَغْرِبِ قَبْلَ أَنْ يَثْنِيَ رِجْلَيْهِ أَوْ يُكَلِّمَ أَحَداً إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ ذُرِّيَّتِهِ قَضَى اللَّهُ لَهُ مِائَةَ حَاجَةٍ سَبْعِينَ فِي الدُّنْيَا وَ ثَلَاثِينَ فِي الْآخِرَةِ»
در این روایت امام کاظم یا امام رضا (علیهما السلام) می فرمایند: هر كس در تعقيب نماز صبح و مغرب، پيش از جابجا شدن و برخاستن يا قبل از این که با كسى سخن بگويد، آيه «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِ» را بخواند و سپس بگويد: «اللّهمّ صلّ على محمّد النّبىّ و ذرّيته»، خداوند يک صد حاجت او را روا مى كند، هفتاد حاجت در دنيا و سى حاجت در آخرت.
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ۱۵۶.
{۳} تقدم استغفار
مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: «مَنْ قَالَ فِي دُبُرِ صَلَاةِ الْفَرِيضَةِ قَبْلَ أَنْ يَثْنِيَ رِجْلَيْهِ- أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ* ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ غَفَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ ذُنُوبَهُ وَ لَوْ كَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ»
در این روایت امام باقر(علیه السلام) می فرمایند هر کس در تعقیب نماز واجب، قبل از این که جابجا شود و برخیزد، سه مرتبه بگوید «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ* ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ»، خداوند گناهان او را می بخشد ـ ولو به اندازه وسعت دریاها باشد.
الكافي، ج ۲، ص ۵۲۱.
نکته:
این تعقیبات اختصاص به نماز خاصی ندارد لذا بعد از همه نمازها، اعم از نمازهای یومیه یا غیر یومیه و نیز بعد از هر نماز واجب یا مستحب، می توان به آن ها عمل کرد و به ثواب آن نائل شد.
مقدم بودن یا اولویت داشتن، اصلا به معنای وجوب و الزام نیست، بلکه صرفا استحباب و ترجیح یکی بر دیگری است؛ هم چنین اگر کسی غیر از این عمل نمود، معنایش باطل بودن تعقیبات یا نداشتن ثواب و... نیست.
نظر شیخ طوسی(ره)
شیخ طوسی(ره) در «مصباح المتهجد» در تعقیبات نماز مغرب، ترتیب را بدین صورت می آورد:
«ثُمَّ صَلِّ الْمَغْرِبَ عَلَى مَا مَضَى وَصْفُهُ- فَإِذَا سَلَّمْتَ عَقَّبْتَ يَسِيراً وَ تُسَبِّحُ تَسْبِيحَ الزَّهْرَاءِ عَلَى مَا مَضَى شَرْحُهُ، وَ تَقُولُ «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ النَّبِيِّ وَ عَلَى ذُرِّيَّتِهِ وَ صَلِّ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ، ثُمَّ تَقُولُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ سَبْعَ مَرَّات، ثُمَّ تَقُولُ ...»
بعد از نماز مغرب، ابتدا تسبیحات حضرت زهرا(سلام الله علیها) را بگو، سپس «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِ...» و صلوات بر پیامبر(صلی الله و علیه و آله) و آل ایشان، و پس از آن، هفت مرتبه ذکر «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيم»، و سپس...
مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، ج ۱، ص ۹۸.
فضیلت تسبیحات حضرت فاطمه(سلام الله علیها)
بهتر از تسبیحات نیست
عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: «مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَيْءٍ مِنَ التَّحْمِيدِ أَفْضَلَ مِنْ تَسْبِيحِ فَاطِمَةَ (علیها السلام) وَ لَوْ كَانَ شَيْءٌ أَفْضَلَ مِنْهُ لَنَحَلَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَاطِمَةَ (علیها السلام)»
امام باقر(علیه السلام) می فرمایند: خداوند با چیزی بهتر از تسبیح فاطمه (علیها السلام) عبادت و ستایش نشده است. اگر عملی بهتر از آن بود، پیامبر(صلی الله علیه و آله) آن را به فاطمه (علیها السلام) عطا می فرمود.
الكافي، ج ۳، ص ۳۴۳، ح ۱۴.
بهتر از هزار رکعت نماز
سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) يَقُولُ: «تَسْبِيحُ فَاطِمَةَ (علیها السلام) فِي كُلِّ يَوْمٍ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ صَلَاةِ أَلْفِ رَكْعَةٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ»
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: تسبیح فاطمه (علیها السلام) هر روز بعد از هر نماز، در نزد من محبوب تر است از هزار رکعت نماز در هر روز.
الكافي، ج ۳، ص ۳۴۳، ح ۱۵.
وسیله سعادتمندی
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: «يَا أَبَا هَارُونَ إِنَّا نَأْمُرُ صِبْيَانَنَا بِتَسْبِيحِ فَاطِمَةَ (علیها السلام) كَمَا نَأْمُرُهُمْ بِالصَّلَاةِ فَالْزَمْهُ فَإِنَّهُ لَمْ يَلْزَمْهُ عَبْدٌ فَشَقِيَ»
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: ای اباهارون! ما کودکان خود را همان گونه که به نماز فرمان می دهیم به تسبیح فاطمه (علیها السلام) نیز امر می کنیم. پس بر این ذکر مداومت کن، زیرا هر بنده ای بر آن مداومت کند، تیره بخت نمی شود.
الكافي، ج ۳، ص ۳۴۳، ح ۱۳.
مصداق ذکر کثیر
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: «تَسْبِيحُ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ (علیها السلام) - مِنَ الذِّكْرِ الْكَثِيرِ الَّذِي قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- "اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِيراً"»
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: تسبیحات فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از مصادیق ذکر کثیری است که خداوند (عزوجل) فرموده: «اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِيراً»(خدا را بسیار یاد کنید).
الكافي، ج ۲، ص ۵۰۰، ح ۴.
برخی آداب
شک در شمارش و تعداد
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام): «إِذَا شَكَكْتَ فِي تَسْبِيحِ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ (علیه السلام) فَأَعِدْ.»
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: اگر در [شمارش و تعداد ذکرهای] تسبیحات حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) شک کردی، آن را تکرار کن. (یعنی مثلا اگر شک کردی ۳۰ مرتبه گفته ای یا ۳۳ مرتبه، مقداری را که شک داری، تکرار کن و اضافه بگو، اشکالی ندارد).
الكافي، ج ۳، ص ۳۴۲، ح ۱۱.
شمارش با دست
«دَخَلْتُ مَعَ أَبِي عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَسَأَلَهُ أَبِي عَنْ تَسْبِيحِ فَاطِمَةَ (علیها السلام) فَقَالَ اللَّهُ أَكْبَرُ حَتَّى أَحْصَاهَا أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِينَ مَرَّةً ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ حَتَّى بَلَغَ سَبْعاً وَ سِتِّينَ ثُمَّ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ حَتَّى بَلَغَ مِائَةً يُحْصِيهَا بِيَدِهِ جُمْلَةً وَاحِدَةً.»
راوی می گوید خدمت امام صادق (علیه السلام) رسیده و از ایشان در باره تسبیحات حضرت فاطمه(سلام الله علیها) پرسیده است؛ امام ذکر «الله اکبر» را گفتند تا ۳۴ مرتبه شد، سپس «الحمد لله» را تا ۳۳ مرتبه شد و پس از آن «سبحان الله» را تا ۳۳ مرتبه شد؛ همه را امام با دستشان شمردند.
الكافي، ج ۳، ص ۳۴۲، ح ۶.
شیخ صدوق(ره) می گوید:
«وَ التَّسْبِيحُ بِالْأَصَابِعِ أَفْضَلُ مِنْهُ بِغَيْرِهَا لِأَنَّهَا مَسْئُولَاتٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»؛
شمارش تسبیح با انگشتان، برتر از غیر آن است، زیرا این انگشتان هستند که در روز قیامت از آن ها سؤال می شود.
من لا يحضره الفقيه، ج ۱، ص ۲۶۸.
والله عالم.
زمان پاسخگویی تاریخ شنبه ۵ مهر ۱۴۰۴ حدود ساعت ۱۱:۰۲اَللّهُمَّ‌‌عَجِّل‌‌لِوَلیِّکَ‌الفَرَجَ‌‌وَالْعافِیَة وَالنَّصْرَ
اَللّهُمَ صَلَّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد وَ عَجِّل فَرَجَهُم
وَ اَهلِک وَ الْعَنْ أعْدائَهُم أجْمَعِین.
