العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > مطالب روزانه:
(۳۶۴) بررسی قاعده من بلغ
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم
الـــــسَّلاَمُ عَـــــلَى
مَهْدِيِّ الْأُمَمِ وَ جَامِعِ الْكَلِم
وَٱلسَّلَامُ عَلی عِبادِاللهِ الصَالِحین
بررسی قاعده من بلغ
قاعدهٔ من بلغ یا تسامح در ادلهٔ سنن به قاعده‌ای در میان فقهای شیعه اشاره دارد که فقیه در مستحبات براساس احادیث ضعیف فتوا می‌دهد.
این قاعده بیان می‌دارد که هرگاه خبر واحدی از معصوم در مورد مستحب بودن انجام عملی سخن گفت، اگر کسی بدون بررسی سند حدیث به محتوای آن عمل کند ثواب آن عمل به او می‌رسد حتی اگر آن حدیث از معصوم صادر نشده باشد.
بسیاری از فقیهان شیعه مانند: علامه حلی، شهید اول، و شیخ بهایی براساس قاعدهٔ تسامح فتوا داده‌اند؛ گرچه برخی این روایات را جعلی دانسته‌اند.
فقهای اهل سنت این احادیث را جعلی می‌دانند.
این حدیث در جوامع روایی سنی از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلّم) و در شیعه از امام محمد باقر و امام جعفر صادق (علیهما السّلام) نقل شده و تنها از یک طریق حَسَن و از طرق دیگر ضعیف است.
باقری، بررسی متنی و سندی روایات «من بلغ»، ۳۷–۹۲.
متن حدیث
دلیل مشهور شدن این قاعده به قاعدهٔ من بلغ به دلیل آغاز شدن بسیاری از این احادیث با عبارت «من بلغه …» است. نمونه‌ای از این حدیث به نقل از اصول کافی:
عَنْ مُحَمَّدِ بـْنِ مـَرْوَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ یَقُولُ مَنْ بَلَغَهُ ثَوَابٌا مِنَ اللَّهِ عَلَی عَمَلٍ فَعَمِلَ ذَلِکَ الْعَمَلَ الْتِمَاسَ ذَلِکَ الثَّوَابِ أُوتِیَهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنِ الْحَدِیثُ کَمَا بَلَغَهُ.
محمد بن مروان گوید: شنیدم امام باقر (علیه السلام) فرمود: کسیکه ثواب از خدا بر عملی به او برسد و آن عمل را به امید آن ثواب انجام دهد، به او می‌دهند اگر چه حدیث چنان‌که به او رسیده نباشد.
شیخ کلینی رازی، اصول کافی، جلد سوم، بَابُ مَنْ بَلَغَهُ ثَوَابٌ مِنَ اللَّهِ عَلَی عَمَلٍ، صفحه ۱۳۹، روایت ۱.
باقری، بررسی متنی و سندی روایات «من بلغ»، ۳۷–۹۲.
استدلال موافقان قاعده من بلغ
مرحوم شیخ مرتضی انصاری در حمایت از این قاعده استدلال می‌کند که:
«مواردی را که در آن عبادتی محتمل باشد می‌توان آن را به امید و رجاء امر به جا آورد و همین قصد قربت در صحت عبادات کافی است»
میر محمدی، تسامح در ادله سنن بحثی در اخبار من بلغ، ۱–۱۸.
مرحوم آیةالله العظمی محمود هاشمی شاهرودی سند این حدیث را بدون خدشه می‌داند و می‌نویسد منظور شارع از چنین احادیثی:
هم ترغیب و تشویق به فعلی بوده
و هم در حال اعمال مولویت خویش بوده‌است.
مرحوم آیةالله العظمی سید ابوالقاسم خویی استفاده از این اخبار را برای حرام شمردن کاری مجاز نمی‌شمرد، و هاشمی شاهرودی در این مورد با او هم‌عقیده است.
هاشمی شاهرودی، مقالات فارسی: بحثی پیرامون اخبار من بلغ، ۶–۳۳.
پس از ویرایش و زیبا سازی به نقل از:
