العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > مطالب روزانه:
(۳۱۳) در باره قنوت و قنوت نماز وتر
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
السَّلاَمُ عَلَى مَهْدِيِّ الْأُمَمِ وَ جَامِعِ الْكَلِمِ.
وَ اَلسَّلاَمُ عَلَى عِبَادِ اَللَّهِ اَلصَّالِحِين وَ رَحمَةُ الله
در باره قنوت و قنوت نماز وتر
وَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّم): أَطْوَلُكُمْ قُنُوتاً فِي دَارِ اَلدُّنْيَا أَطْوَلُكُمْ رَاحَةً فِي اَلْمَوْقِفِ.
هر كدام از شما كه در دنيا قنوتش طولانى‌تر است، روز قيامت كه مردم را براى حسابخواهى بازمى‌دارند راحتى او بيشتر خواهد بود.
سؤال:
در قنوت نماز وتر که ۳۰۰ مرتبه «العفو» و ۷۰ مرتبه «استغفار» «دعا برای چهل مؤمن» و ... مستحب است این شمارشها و انچام قنوت چگونه است؟
پاسخ اجمالی
از برخی روایات استفاده میشود که هنگام قنوت نماز «وتر» (رکعت آخر نماز شب)، بلند کردن دست چپ در برابر صورت و شمارش اذکار با دست راست مستحب است:
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «در نماز وتر هفتاد بار استغفار کنید؛ به این ترتیب که دست چپ خود را تا برابر صورت بلند کنید، و با دست راست تعداد استغفار را بشمارید».
من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج ۱، ص ۴۸۹، ح ۱۴۰۶، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
هر چند در این روایات اشاره‌ای به پایین یا بالا گرفتن دست راست نشده، ولی با توجه به اینکه معمولا در حال قیام نماز، دست‌ها پایین قرار داشته و در قنوت این نماز فقط به بلند نمودن دست چپ تصریح شده است؛ لذا میتوان گفت بالا گرفتن دست چپ و پایین نگه‌داشتن دست راست و شمارش اذکار با آن مستحب است.
نحوه صحیح قنوت گرفتن در نماز، دعاهای قنوت و احادیث و احکام آن
یکی از اعمال مستحبی در نماز قنوت است و طبق روایات، تاکید زیادی بر گفتن آن در نماز شده است.
فرد نمازگزار در حالت نماز این اجازه را پیدا میکند که در پیشگاه الهی، خواسته ها و نیازهای معنوی و مادی خود را مطرح و از خداوند طلب کند. قنوت و دعایی که در آن خوانده میشود نوعی نشانه توضع انسان در برابر خالق خود است.
نحوه صحیح قنوت گرفتن
نحوه درست قنوت گرفتن بدین صورت است که دست ها را تا مقابل صورت بلند میکنیم بطوری که کف دست ها به سمت آسمان و در حالت خواندن دعا باشد.
چه دعاهایی را میتوان در قنوت خواند
بنا بر نظر اکثر اکثر فقها هر گونه دعایی که دارای محتوای طلب کردن از خداوند باشد، چه مادی، معنوی، خیر رسانی یا رفع مشکل دیگران و … میتوان در متن دعای قنوت جای گیرد. خواه این دعا از آیات قرآن باشد ، خواه بخشی از یک زیارت و …
برخی از دعاهای قرآنی که معمولا در قنوت خوانده می شود:
{۱} رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَهً وَ فِی الْآخِرَهِ حَسَنَهً و َقِنَا عَذَابَ النَّارِ
{۲} اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَنَا وَ ارْحَمْنَا وَ عَافِنَا وَ اعْفُ عَنَّا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ
{۳} رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَلِوَالِدَیَّ وَلِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسَابُ
{۴} اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ لِی وَ لِوَالِدَیَّ وَ لِوُلْدِی وَ أَهْلِ بَیْتِی وَ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ فِیکَ الْیَقِینَ وَ الْعَفْوَ وَ الْمُعَافَاهَ وَ الرَّحْمَهَ وَ الْمَغْفِرَهَ وَ الْعَافِیَهَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
السَّلاَمُ عَلَى مَهْدِيِّ الْأُمَمِ وَ جَامِعِ الْكَلِمِ.
وَ اَلسَّلاَمُ عَلَى عِبَادِ اَللَّهِ اَلصَّالِحِين وَ رَحمَةُ الله
در باره قنوت و قنوت نماز وتر
وَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّم): أَطْوَلُكُمْ قُنُوتاً فِي دَارِ اَلدُّنْيَا أَطْوَلُكُمْ رَاحَةً فِي اَلْمَوْقِفِ.
هر كدام از شما كه در دنيا قنوتش طولانى‌تر است، روز قيامت كه مردم را براى حسابخواهى بازمى‌دارند راحتى او بيشتر خواهد بود.
سؤال:
در قنوت نماز وتر که ۳۰۰ مرتبه «العفو» و ۷۰ مرتبه «استغفار» «دعا برای چهل مؤمن» و ... مستحب است این شمارشها و انچام قنوت چگونه است؟
پاسخ اجمالی
از برخی روایات استفاده میشود که هنگام قنوت نماز «وتر» (رکعت آخر نماز شب)، بلند کردن دست چپ در برابر صورت و شمارش اذکار با دست راست مستحب است:
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «در نماز وتر هفتاد بار استغفار کنید؛ به این ترتیب که دست چپ خود را تا برابر صورت بلند کنید، و با دست راست تعداد استغفار را بشمارید».
من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج ۱، ص ۴۸۹، ح ۱۴۰۶، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
هر چند در این روایات اشاره‌ای به پایین یا بالا گرفتن دست راست نشده، ولی با توجه به اینکه معمولا در حال قیام نماز، دست‌ها پایین قرار داشته و در قنوت این نماز فقط به بلند نمودن دست چپ تصریح شده است؛ لذا میتوان گفت بالا گرفتن دست چپ و پایین نگه‌داشتن دست راست و شمارش اذکار با آن مستحب است.
نحوه صحیح قنوت گرفتن در نماز، دعاهای قنوت و احادیث و احکام آن
یکی از اعمال مستحبی در نماز قنوت است و طبق روایات، تاکید زیادی بر گفتن آن در نماز شده است.
فرد نمازگزار در حالت نماز این اجازه را پیدا میکند که در پیشگاه الهی، خواسته ها و نیازهای معنوی و مادی خود را مطرح و از خداوند طلب کند. قنوت و دعایی که در آن خوانده میشود نوعی نشانه توضع انسان در برابر خالق خود است.
نحوه صحیح قنوت گرفتن
نحوه درست قنوت گرفتن بدین صورت است که دست ها را تا مقابل صورت بلند میکنیم بطوری که کف دست ها به سمت آسمان و در حالت خواندن دعا باشد.
چه دعاهایی را میتوان در قنوت خواند
بنا بر نظر اکثر اکثر فقها هر گونه دعایی که دارای محتوای طلب کردن از خداوند باشد، چه مادی، معنوی، خیر رسانی یا رفع مشکل دیگران و … میتوان در متن دعای قنوت جای گیرد. خواه این دعا از آیات قرآن باشد ، خواه بخشی از یک زیارت و …
برخی از دعاهایی که معمولا در قنوت خوانده می شود:
{۱} رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَهً وَ فِی الْآخِرَهِ حَسَنَهً و َقِنَا عَذَابَ النَّارِ
{۲} اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَنَا وَ ارْحَمْنَا وَ عَافِنَا وَ اعْفُ عَنَّا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ
{۳} رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَلِوَالِدَیَّ وَلِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسَابُ
{۴} اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ لِی وَ لِوَالِدَیَّ وَ لِوُلْدِی وَ أَهْلِ بَیْتِی وَ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ فِیکَ الْیَقِینَ وَ الْعَفْوَ وَ الْمُعَافَاهَ وَ الرَّحْمَهَ وَ الْمَغْفِرَهَ وَ الْعَافِیَهَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ
{۵} رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ
{۶} اَللّهُمَّ اغْفِرْلَنا وَ ارْحَمْنا وَ عافِنا وَاعْفُ عَنّا و أغنِنا عَمَّن سِواکَ وَانْصُرنا عَلى مَنْ عادانا، وَ أَصْلِحْ أمر آخِرَتِنا وَ دُنیانا وَ اقْضِ حوائجنا یا لطیف، یا اَهْلَ التَّقْوى وَ الْمَغْفِرَهِ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
{۷} رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَ إِسْرَافَنَا فىِ أَمْرِنَا وَ ثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَ انْصرُنَا عَلىَ الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ
{۸} رَبّ ِ اجْعَلْنىِ مُقِیمَ الصَّلَوهِ وَ مِن ذُرِّیَّتىِ رَبَّنَا وَ تَقَبَّلْ دُعَاءِ
{۹} اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیاىَ مَحْیا محمّد وَ آلِ محمّد وَ مَماتِى مَماتَ مُحمّد و آلِ محمّد
{۱۰} رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّهَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا
نکات دعای قنوت
در هنگام انتخاب اینکه چه دعا و خواسته ای را از خداوند هنگام قنوت طلب کنیم بهتر است از دعاهایی که در متن قرآن کریم، مناجات های ائمه معصومین و … وجود دارد، استفاده کرده و از خداوند آنها را بخواهیم .
دعا برای سلامتی امام زمان(عجل الله تعالی فرجه شریف) و ظهور سریعتر ایشان نیز بهتر است در متون دعاهایمان جا داشته باشد. در ضمن در نظر گرفتن اقتضا و حال روحی شما نیز میتواند در دعایی که انتخاب میکنید موثر بوده و نمازی بهتر را بدنبال داشته باشد.
آیا میتوان قنوت را به فارسی گفت؟
در باب فارسی گفتن یا در حالت کلی خواندن دعا به هر زبانی، نظر مراجع تقلید متفاوت بوده و تعدادی از مراجع ، خواندن دعا را محدود به زبان عربی کرده و زبان دیگری را جایز نمیدانند و برخی دیگر نیز ایرادی بر گفتن دعا به سایر زبان ها وارد نکرده اند. البته که بهتر است دعا نیز مانند سایر بخش های نماز به زبان عربی گفته شود. ولی اگر مایل به خواندن دعا در نماز به زبان دیگری بودید ابتدا از فتوای مرجع تقلید خود در این باب اطمینان حاصل پیدا کنید.
خواندن بخشی از دعا یا زیارت نامه در قنوت نماز
خواندن دعا یا بخشی از یک زیارت نامه در قنوت مانعی ندارد ولی باید به این نکته توجه کنید که مخاطب دعا باید در قنوت فقط خداوند باشد. حال خواندن فرازهایی از دعا و زیارات که مخاطب آنها جز خداوند ( حتی معصومین و امامان) باشد در نماز، باعث باطل شدن نماز میگردد.
احادیث مرتبط
قنوت در نمازهای واجب و مستحب جزو سنت های نبوی و مستحبات مورد تاکید امامان میباشد و در این مورد نیز احادیثی وجود دارد که به آنها اشاره میکنیم:
امام صادق (علیه السلام) در جواب فردی که از قنوت نماز پرسیده بود، فرموده اند: هر نماز واجب و مستحبی ای قنوت دارد و ترک آن را موجب نقصان و کامل نبودن نماز میشود. همچنین فرموده اند: کسی که از روی بی میلی قنوت را رها کند، نمازش کامل نیست
در روایت دیگری نیز از امام صادق (علیه السلام) نقل شده: در رکعت دوم نماز مستحبی و واجب، قنوت بخوان.
امام باقر (علیه السلام) قنوت در نماز را از سنت های نبوی شمرده و در مورد فراموش کردن قنوت فرموده: کسی که قنوت را فراموش کرد؛ حتی اگر در راه باشد رو به قبله بایستد و آن را به جا آورد. سپس فرمودند: من خوش ندارم کسی از سنت رسول الله صلی الله علیه و آله روی گردان و آن را ترک نماید.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: در قنوت نمازهای واجب، دعا کنید و در نماز وتر نافله شب، استغفار نمایید.
اگر در نماز قنوت را فراموش کنیم !
معمولا این سوال پیش می آید که اگر در نماز قنوت را فراموش کنیم یا آن را نگوییم، آیا نمازمان صحیح است. همانطوری که در مقدمه به آن اشاره شد، این عمل در نماز، مستحب بشمار میرود و به جا نیاوردن آن موجب باطل شدن نماز نمیشود، خواه به عمد باشد و یا سهوا انجام نگیرد. اما با توجه به تاکید ائمه اطهار و همچنین سنت حسنه نبوی، تا جای ممکن بهتر است گفته شود.
رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ{۵} اَللّهُمَّ اغْفِرْلَنا وَ ارْحَمْنا وَ عافِنا وَاعْفُ عَنّا و أغنِنا عَمَّن سِواکَ وَانْصُرنا عَلى مَنْ عادانا، وَ أَصْلِحْ أمر آخِرَتِنا وَ دُنیانا وَ اقْضِ حوائجنا یا لطیف، یا اَهْلَ التَّقْوى وَ الْمَغْفِرَهِ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
{۶} رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَ إِسْرَافَنَا فىِ أَمْرِنَا وَ ثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَ انْصرُنَا عَلىَ الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ
{۷} رَبّ ِ اجْعَلْنىِ مُقِیمَ الصَّلَوهِ وَ مِن ذُرِّیَّتىِ رَبَّنَا وَ تَقَبَّلْ دُعَاءِ
{۸} اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیاىَ مَحْیا محمّد وَ آلِ محمّد وَ مَماتِى مَماتَ مُحمّد و آلِ محمّد
{۹} رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّهَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا
نکات دعای قنوت
در هنگام انتخاب اینکه چه دعا و خواسته ای را از خداوند هنگام قنوت طلب کنیم بهتر است از دعاهایی که در متن قرآن کریم، مناجات های ائمه معصومین و … وجود دارد، استفاده کرده و از خداوند آنها را بخواهیم .
دعا برای سلامتی امام زمان(عجل الله تعالی فرجه شریف) و ظهور سریعتر ایشان نیز بهتر است در متون دعاهایمان جا داشته باشد. در ضمن در نظر گرفتن اقتضا و حال روحی شما نیز میتواند در دعایی که انتخاب میکنید موثر بوده و نمازی بهتر را بدنبال داشته باشد.
آیا میتوان قنوت را به فارسی گفت؟
در باب فارسی گفتن یا در حالت کلی خواندن دعا به هر زبانی، نظر مراجع تقلید متفاوت بوده و تعدادی از مراجع ، خواندن دعا را محدود به زبان عربی کرده و زبان دیگری را جایز نمیدانند و برخی دیگر نیز ایرادی بر گفتن دعا به سایر زبان ها وارد نکرده اند. البته که بهتر است دعا نیز مانند سایر بخش های نماز به زبان عربی گفته شود. ولی اگر مایل به خواندن دعا در نماز به زبان دیگری بودید ابتدا از فتوای مرجع تقلید خود در این باب اطمینان حاصل پیدا کنید.
خواندن بخشی از دعا یا زیارت نامه در قنوت نماز
خواندن دعا یا بخشی از یک زیارت نامه در قنوت مانعی ندارد ولی باید به این نکته توجه کنید که مخاطب دعا باید در قنوت فقط خداوند باشد. حال خواندن فرازهایی از دعا و زیارات که مخاطب آنها جز خداوند ( حتی معصومین و امامان) باشد در نماز، باعث باطل شدن نماز میگردد.
احادیث مرتبط
قنوت در نمازهای واجب و مستحب جزو سنت های نبوی و مستحبات مورد تاکید امامان میباشد و در این مورد نیز احادیثی وجود دارد که به آنها اشاره میکنیم:
امام صادق (علیه السلام) در جواب فردی که از قنوت نماز پرسیده بود، فرموده اند: هر نماز واجب و مستحبی ای قنوت دارد و ترک آن را موجب نقصان و کامل نبودن نماز میشود. همچنین فرموده اند: کسی که از روی بی میلی قنوت را رها کند، نمازش کامل نیست
در روایت دیگری نیز از امام صادق (علیه السلام) نقل شده: در رکعت دوم نماز مستحبی و واجب، قنوت بخوان.
امام باقر (علیه السلام) قنوت در نماز را از سنت های نبوی شمرده و در مورد فراموش کردن قنوت فرموده: کسی که قنوت را فراموش کرد؛ حتی اگر در راه باشد رو به قبله بایستد و آن را به جا آورد. سپس فرمودند: من خوش ندارم کسی از سنت رسول الله صلی الله علیه و آله روی گردان و آن را ترک نماید.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: در قنوت نمازهای واجب، دعا کنید و در نماز وتر نافله شب، استغفار نمایید.
اگر در نماز قنوت را فراموش کنیم !
معمولا این سوال پیش می آید که اگر در نماز قنوت را فراموش کنیم یا آن را نگوییم، آیا نمازمان صحیح است. همانطوری که در مقدمه به آن اشاره شد، این عمل در نماز، مستحب بشمار میرود و به جا نیاوردن آن موجب باطل شدن نماز نمیشود، خواه به عمد باشد و یا سهوا انجام نگیرد. اما با توجه به تاکید ائمه اطهار و همچنین سنت حسنه نبوی، تا جای ممکن بهتر است گفته شود.
