العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > (۲۵) در باره تقوا:
هدف روزه ماه مبارک رمضان رسیدن انسان به تقوا است
بسم الله الرحمن الرحیم
هدف روزه ماه مبارک رمضان رسیدن انسان به تقوا است
تقوا چیست؟
«تقوا در لغت»، در اصل از ماده «وقی یقی وقایه» به معناى قرار دادن خویش در پناهگاه است.
مفردات فی غریب القرآن، ج۱،ص ۸۸۱ ماده، «وقی»
«تقوا در اصطلاح شرع»، به معناى خویشتن دارى در برابر گناهان است.
به عبارت دیگر تقوا یک نیروى بازدارنده ای است که به صورت یک ملکه نفسانی و نیروی درونی است در وجود انسان به وجود می آید و او را در برابر طغیان شهوات و ارتکاب کارهای خلاف حفظ مىکند. کمال تقوا آن است که علاوه بر دوری از گناهان و محرمات، از مشتبهات نیز اجتناب شود.
در آیات و احادیث، از جمله در کلمات آقا أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام) تشبیهات فراوانى براى تقوا بیان شده است که به بعضی از آنها اشاره می شود:
{۱} تقوا زاد و توشه آخرت
قرآن تقوا را به زاد و توشه تشبیه کرده و آن را بهترین زاد و توشه شمرده و می فرماید: ... وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ ۗ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَىٰ ۚ وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ.
و شما هر کار نیک کنید خدا بر آن آگاه است و توشه (تقوا برای راه آخرت) برگیرید که بهترین توشه این راه تقواست و از من پروا کنید ای صاحبان عقل.
سوره بقره آیه ۱۹۷.
{۲} تقوا بهترین لباس
قرآن تقوا را به لباس تشبیه کرده و آن را بهترین لباس دانسته است و می فرماید: يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا ۖ وَلِبَاسُ التَّقْوَىٰ ذَٰلِكَ خَيْرٌ ۚ ذَٰلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ.
ای فرزندان آدم، محققا ما لباسی که ستر عورات شما کند و جامه‌هایی که به آن تن را بیارایید برای شما فرستادیم، و لباس تقوا نیکوترین جامه است. این سخنان همه از آیات خداست (که به بندگان فرستادیم) شاید خدا را یاد آرند.
سوره اعراف آیه ۲۶.
{۳} تقوا دژ نیروومند در برابر گناهان
آقا أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرماید: اعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ التَّقْوَى دَارُ حِصْنٍ عَزِيزٍ، وَ الْفُجُورَ دَارُ حِصْنٍ ذَلِيلٍ، لَا يَمْنَعُ أَهْلَهُ وَ لَا يُحْرِزُ مَنْ لَجَأَ إِلَيْهِ؛ أَلَا وَ بِالتَّقْوَى تُقْطَعُ حُمَةُ الْخَطَايَا، وَ بِالْيَقِينِ تُدْرَكُ الْغَايَةُ الْقُصْوَى. عِبَادَ اللَّهِ، اللَّهَ اللَّهَ فِي أَعَزِّ الْأَنْفُسِ عَلَيْكُمْ وَ أَحَبِّهَا إِلَيْكُمْ، فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ أَوْضَحَ لَكُمْ سَبِيلَ الْحَقِّ وَ أَنَارَ طُرُقَهُ، فَشِقْوَةٌ لَازِمَةٌ أَوْ سَعَادَةٌ دَائِمَةٌ.
بندگان خدا، بدانيد تقوا قلعه اى محكم و نفوذ ناپذير است، ولى گناه حصارى پست است كه اهلش را از خطرات نگاه نمى دارد، و كسى را كه به آن پناه برده حفظ نمى كند. آگاه باشيد كه با تقوا زهر خطرناك گناه قطع شود، و با يقين منتها درجه مقصود به دست آيد.
بندگان خدا، خدا را خدا را در پاييدن عزيزترين و محبوبترين نفوس در نزدتان كه خود شما هستيد منظور بداريد، زيرا بدون شك خداوند راه حق را براى شما واضح كرده، و جادّه هاى آن را روشن نموده، كه پس از اين معنا يا شقاوتى است زايل نشدنى، يا سعادتى است جاويد و ابدى.
نهج البلاغه، خطبه ۱۵۷؛ بخش دوم: آثار تقوا.
{۴} تقوا مرکبی راهوار
آقا أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرماید: أَلَا وَ إِنَّ الْخَطَايَا خَيْلٌ شُمُسٌ حُمِلَ عَلَيْهَا أَهْلُهَا وَ خُلِعَتْ لُجُمُهَا فَتَقَحَّمَتْ بِهِمْ فِي النَّارِ،
أَلَا وَ إِنَّ التَّقْوَى مَطَايَا ذُلُلٌ حُمِلَ عَلَيْهَا أَهْلُهَا وَ أُعْطُوا أَزِمَّتَهَا فَأَوْرَدَتْهُمُ الْجَنَّةَ...
بدانيد كه خطاكاريها همانند توسنان چموش و سركش اند كه خطاكاران را بر آنها سوار كرده اند. آن اسبان لجام گسيخته به ناگاه مى تازند و سواران خود را به آتش دوزخ سرنگون مى كنند.
و بدانيد، كه پرهيزگاريها همانند اسبان رام و نجيب اند كه پرهيزگاران را بر آنها سوار كرده و افسارها به دست سواران داده اند و آن اسبان، سواران خود را به بهشت داخل مى كنند.
نهج البلاغه؛ خطبه ۱۶؛ بخش دوم: گناه و تقوا
{۵} تقوا عبور به سلامت از سرزمین پر از خار
بعضى از بزرگان، تقوا را به حالت کسى تشبیه کردهاند که از یک سرزمین پر از خار عبور مىکند، سعى دارد دامن خود را کاملا برچیند و با احتیاط گام بردارد مبادا نوک خارى در پایش بنشیند، و یا دامنش را بگیرد.
روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، ج ۱، ص ۱۰۱.
از این تشبیه به خوبى استفاده مىشود که تقوا به این نیست که انسان انزوا و گوشه گیرى انتخاب کند، بلکه باید در دل اجتماع باشد و اگر اجتماع آلوده بوده خود را حفظ کند.
تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۸۰.
{۶} تقوا نشانه ایمان به «مبدء» و «معاد» و معیار سنجش شخصیت
تقوا، نشانه ایمان به «مبدء» و «معاد» یعنى خدا و رستاخیز و معیار فضیلت و افتخار انسان و مقیاس سنجش شخصیت او در اسلام محسوب مىشود.
قرآن در این باره می فرماید: يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ.
ای مردم، ما همه شما را نخست از مرد و زنی آفریدیم و آن گاه شعبه‌های بسیار و فرق مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید، همانا بزرگوار و با افتخارترین شما نزد خدا با تقواترین شمایند، همانا خدا کاملا دانا و آگاه است.
سوره حجرات آیه ۱۳.
{۷} تقوا نوری است الهی برای آگاه شدن و نیل به دانش
از نظر قرآن «تقوا» نور الهى است که هر جا راسخ شود، علم و دانش مىآفریند.
قرآن در این باره می فرماید: ... وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ ۗ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.
... و از خدا بترسید و خداوند هم به شما تعلیم مصالح امور می‌کند و خدا به همه چیز داناست.
سوره بقره آیه ۲۸۲.
مراحل تقوا
تقوا داراى مراحلی است. بعضى از بزرگان براى تقوى سه مرحله قائل شدهاند:
(۱) نگهدارى نفس از عذاب جاویدان از طریق تحصیل اعتقادات صحیح.
(۲) پرهیز از هر گونه گناه اعم از ترک واجب و فعل معصیت.
(۳) خویشتن دارى در برابر آن چه قلب آدمى را به خود مشغول مىدارد و از حق منصرف مىکند، و این تقواى خواص بلکه خاص الخاص است.
تفسیر نمونه، ج ۲۲، ص ۲۰۵. {و} بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۱۳۶.
شاخه های تقوا:
تقوا داراى شاخهها و شعبه هاى متعددی است، که اجمالاً به برخی از شاخه های آن اشاره کرد:
(۱) تقواى مالى و اقتصادى،
(۲) تقواى جنسى،
(۳) اجتماعى،
(۴) و تقواى سیاسى،
(۵) تقوای اخلاقی و...
انسان با تقوا شخصی است که تقوا را در تمام این جهات رعایت کند.
برخی از آثار تقوا:
تقوا آثار مثبت زیادی در زندگی انسان دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
(۱) انسان سازی:
آقا أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام) {درنهج البلاغه خطبه متقین} مفصّل اشاره می فرماید که: تقوا خصلتی روحی و تربیتی معنوی است که در پرتو آن روح و روان و جان انسان ساخته و پرداخته و الهی می شود.
نهج البلاغه خطبه متقین.
(۲) مسؤلیت پذیری:
فرد با تقوا از زیربار مسئولیت های شرعی شانه خالی نمی کند و مشتاقانه می پذیرد و سختی ها و مشکلاتش را هموار می کند.
(۳) آزادگی:
تقوا وسیله آزادی انسان از هر بندگی است کسی که دارای تقوا است در برابر شهوات به زانو در نمی آید؛ در برابر مقام و دیگر تمایلات نفسانی تسلیم نمی شود، بنابر این از هر هلاکتی در امان است.
(۴) رستگاری در آخرت:
تقوا کلید هدایت است و فرد با تقوا با انجام کارهای مثبت و گام برداشتن در مسیر هدایت علاوه بر سعادت در دنیا به کسب پاداش های اخروی و ذخیره آن برای روز معاد موفق می شود.
