العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > مسائل نماز:
اذان و اقامه
اذان و اقامه
مسأله ۹۶۴- مستحب است نمازگزار پیش از نمازهای شبانه‌روزی (ادا یا قضا) اذان و اقامه بگوید و پیش از نماز عید فطر و عید قربان، سه مرتبه بگوید: «الصلاة» و پیش از نمازهای واجب دیگر، مانند نماز میّت، نماز آیات، به امید ثواب سه بار بگوید: «الصلاة».
مسأله ۹۶۵- مستحب است هنگام تولد نوزاد، پیش از افتادن بند ناف یا پس از آن، در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه گفته شود.
مسأله ۹۶۶- اذان، هجده جمله است: «الله اكبر» چهار مرتبه، «أشهد أن لا إله الّا الله»، «أشهد أنّ محمداً رسول الله»، «حيّ علی الصلاة»، «حيّ علی الفلاح»، «حيّ علی خیر العمل»، «الله اكبر»، «لا إله الّا الله»، هر كدام دو مرتبه، و اقامه، هفده جمله است: دو مرتبه «الله اكبر»، از اول اذان و یک مرتبه «لا إله الّا الله» از آخر آن، كم میشود و دو مرتبه «قد قامت الصلاة» بعد از «حيّ علی خیر العمل» افزوده میشود.
مسأله ۹۶۷-«اشهد أنّ علیاً وليّ الله» جزء اذان و اقامه نیست و مناسب است به عنوان تبرّک و تیمّن، بعد از «أشهد أنّ محمداً رسول الله» گفته شود.
ترجمه اذان و اقامه
مسأله ۹۶۸- «الله اكبر» یعنی خدای سبحان بزرگ‌تر از آن است كه وصف شود. «أشهد أن لا إله الّا الله»، یعنی شهادت میدهم كه غیر خدای یكتا و یگانه خدای دیگری نیست. «أشهد أنّ محمداً رسول الله»؛ یعنی شهادت میدهم كه حضرت محمدبن‌عبدالله ۹ پیامبر و فرستاده خداست. «أشهد أنّ علیاً امیرالمؤمنین و وليّ الله»؛ یعنی شهادت میدهم كه حضرت علی۷ امیر مؤمنان و ولیّ خدا بر همه خلق است. «حيّ علی الصلاة»؛ یعنی بشتاب برای اقامه نماز، «حيّ علی الفلاح»؛ یعنی بشتاب برای رستگاری، «حيّ علی خیر العمل»؛ یعنی بشتاب برای بهترین كار كه نماز است، «قد قامت الصلاة»؛ یعنی به تحقیق نماز برپا شد، «لا إله الّا الله»؛ یعنی خدایی؛ جز خدای یكتا و یگانه، سزاوار پرستش نیست.
مسأله ۹۶۹- جمله‌های اذان، نیز اقامه باید متصل به هم باشند و اگر فاصله بین آن‌ها بیش از حدّ متعارف بود، باید دوباره از اول شروع شود.
مسأله ۹۷۰- ادای جمله‌های اذان و اقامه و نیز نماز، اگر با آهنگ مخصوص مجالس لهو و معصیت باشد، حرام و باطل است.
موارد سقوط اذان
مسأله ۹۷۱- اذان در چند مورد ساقط است و آن، جایی است كه بین دو نماز ـ همراه با ترتیب ـ جمع شود؛ مانند ۱- نماز عصر در صورت جمع با نماز جمعه یا نماز ظهر؛ ۲- نماز عشاء در صورت جمع با نماز مغرب. در این موارد، اذان نماز اول برای هر دو نماز كافی است، مگر آنكه به اندازه كافی بین دو نماز فاصله شود. نافلهٔ عصر كه پیش از نماز عصر اقامه میشود، چون هشت ركعت است، میتواند فاصله ایجاد كند؛ اما نافله مغرب كه چهار ركعت است و بعد از نماز مغرب اقامه میشود، شاید نتواند فاصله لازم را ایجاد كند، از این‌رو اگر برای نماز عشاء اذان گفته میشود، رجائاً (امید ثواب) باشد.
مسأله ۹۷۲- سقوط اذان برای نماز دوم در صورت جمع با نماز اول، مختصّ جایی نیست كه جمع دو نماز در آن راجح است؛ مانند ۱- نماز عصر جمعه با نماز جمعه یا ظهر آن؛ ۲- نماز عصر روز نهم ذیالحجّه با نماز ظهر آن؛ ۳- نماز عشاء شب عید قربان (شب دهم) با نماز مغرب، برای كسی كه در مشعر است؛ ۴- نماز عصر زن مستحاضه با نماز ظهر او، نیز نماز عشای وی با نماز مغرب او؛ ۵- نماز كسی كه نمیتواند خود را از ناقض طهارت مانند ادرار، مدفوع و باد حفظ كند، از این رو بین دو نماز جمع میكند، بلكه در همه مواردی است كه بین دو نماز همراه (ترتیب) جمع میشود. البته احتیاط در مورد اول تا سوم، ترک اذان برای نماز دوم است.
مسأله ۹۷۳- سقوط اذان در صورت جمع دو نماز ـ با رعایت ترتیب ـ اختصاصی به نماز ادا ندارد و در نماز قضا نیز جاری است، حتی اگر بخواهد نماز قضای یک شبانه‌روز را با هم اقامه كند، اذان برای قضای نماز اول، كافی است.
موارد سقوط اذان و اقامه
مسأله ۹۷۴- اذان و اقامه در چند مورد ساقط میشوند: یكم: كسی كه وارد نماز جماعتی شده و میخواهد با آن جماعت نماز بگزارد، در صورتی كه برای آن نماز جماعت، اذان و اقامه گفته شده باشد، اذان و اقامه از او ساقط است، هر چند او هنگام اذان و اقامه حاضر نبوده و بعضی از ركعت‌ها را ادراک نكرده باشد، اگر این نماز جماعت در مسجد برگزار شد، نباید برای نماز خود اذان و اقامه بگوید.
دوم: كسی كه برای اقامه نماز مستقل وارد مسجدی شد كه در آن، نماز جماعت صحیح با اذان و اقامه برگزار شد و او در آن نماز شركت نكرده یا بعد از تمام شدن نماز جماعت وارد شد، به شرط آنكه تمام صف‌ها پراكنده نشده باشند؛ حتی یک صف هم باقی باشد اذان و اقامه از او ساقط است؛ چه بخواهد به تنهایی نماز بگزارد یا به جماعت و در صورت جماعت، چه امام باشد و چه مأموم.
مسأله ۹۷۵- هر گاه شک كند كه نماز جماعت قبلی صحیح بود یا نه، اذان و اقامه از او ساقط است؛ ولی اگر شک كند كه برای نماز جماعت سابق اذان و اقامه گفته شد یا نه، یا شک كند كه مكان نماز او و مكان نماز جماعت قبلی یک مكان محسوب‌اند یا دو مكان ـ مانند سطح مسجد و بام آن ـ اذان و اقامه از وی ساقط نیست.
سوم: كسی كه اذان و اقامه دیگری را شنید، میتواند به آن اكتفا كند و برای نماز خود اذان و اقامه نگوید، به شرط آنكه تمام فصول اذان و اقامه را به طور كامل شنیده باشد و در صورت ناقص شنیدن یا نشنیدن بعضی از فصول، میتواند آنچه را درست نشنید، خودش بگوید و به همان اكتفا نماید، به شرط حفظ ترتیب، اگر فقط اذان را شنید، میتواند اقامه را خود بگوید؛ ولی اگر اقامه را شنید، بخواهد اذان را خود بگوید، چون ترتیب محفوظ نمیشود، نمیتواند به شنیدن اقامه اكتفا كند.
مسأله ۹۷۶- مستحب است كسی كه اذان دیگـری را میشنود، خواه اذان اعلام و خواه اذان نماز (اذان اِعظام) ـ جمـاعت یا فـرادا ـ آن را بدون فاصله بازگو كند و بازگو کردن اقامه‌ای كه میشنود، به امید ثواب، خوب است.
مسأله ۹۷۷- چون با شنیدن اذان و اقامه دیگری میتوان برای نماز به آن اكتفا كرد، حكایت آن‌ها ثواب خاص خود را دارد و برای اكتفا به آن اثری ندارد، چون اثر ـ یعنی صحت اكتفا ـ با شنیدن حاصل شده است.
مسأله ۹۷۸- شنیدن اذانی كه حرام است، مانند اذان با آواز لهوی مختصّ به مجلس گناه، نیز شنیدنی كه حرام است، هرچند اذان صحیح و حلال است، مانند شنیدن مرد صدای اذان زن نامحرم را به قصد لذت، برای نماز كافی نیست.
مسأله ۹۷۹- شنیدن اذان و اقامه مرد برای مرد و زن كفایت میكند و شنیدن اذان و اقامه زن برای زن و برای مردی كه محرم اوست، كفایت میكند و برای مرد نامحرم، احتیاط، عدم اكتفاست.
مسأله ۹۸۰- شنیدن اذان نماز كسی برای نماز دیگری، كافی است؛ نه شنیدن اذان در گوش نوزاد؛ یا موارد دیگری كه اصل مشروع بودن آن‌ها ثابت شده باشد؛ چه رسد به موارد غیر ثابت.
مسأله ۹۸۱- اذان و اقامه نماز جماعت مردان را باید مرد بگوید و اذان و اقامهٔ نماز جماعت زنان، نیز زنان و مردان محرم را زن میتواند بگوید، هرچند احتیاط در صورت اخیر، ترک است.
مسأله ۹۸۲- ترتیب هجده جمله اذان و هفده جمله اقامه باید محفوظ باشد و اگر بر خلاف آن گفته شد، باید برابر نظم یادشده دوباره گفته شود، مثلاً اگر «حيّ علی خیر العمل» پیش از «حيّ علی الفلاح» گفته شد، دوباره باید «حيّ علی خیر العمل» گفته شود.
مسأله ۹۸۳- اتصال جمله‌های اذان با هم، نیز اتصال جمله‌های اقامه با هم باید محفوظ باشد، به صورتی كه عرفاً آن‌ها را گسسته از هم ندانند.
مسأله ۹۸۴- بین اذان و اقامه، هم ترتیب لازم است، هم اتصال؛ یعنی اذان مقدّم بر اقامه گفته میشود و بین اذان و اقامه فاصله نباشد، به مقداری كه عرفاً آن دو را جدا و بیگانه از هم ببینند؛ در این صورت، مستحب است دوباره گفته شوند.
مسأله ۹۸۵- بین اذان و اقامه و نماز، فاصله‌ای كه عرفاً آن دو را بیگانهٔ از نماز ببیند نباشد؛ در صورت فاصله زیاد بین آن‌ها و بین نماز، دوباره گفته میشوند.
مسأله ۹۸۶- اذان و اقامه نماز باید بعد از دخول وقت باشد؛ اگر همه جمله‌های اذان و اقامه عمداً یا سهواً قبل از دخول وقت گفته شد، یا بعضی از آن‌ها قبل از وقت و برخی از آن‌ها بعد از دخول وقت ادا شده باشد، دوباره باید گفته شوند.
مسأله ۹۸۷- اگر پیش از گفتن اقامه شک كند كه اذان گفته یا نه، مستحب است اذان را بگوید و اگر پیش از شروع در جمله‌ای از جمله‌های اذان یا اقامه شک كند كه جمله قبل را گفته یا نه، باید جمله قبل را بگوید؛ ولی پس از شروع در جمله بعدی، اگر شک كند كه جمله قبل را گفته یا نه، لازم نیست جمله قبل را بازگو كند.
مسأله ۹۸۸- مستحب است گویندهٔ اذان رو به قبله بایستد و با طهارت باشد و با صدای بلند و کشیده اذان بگوید و بین جمله‌های اذان كمی فاصله دهد و بین آن‌ها غیر از ذكر و دعا سخن دیگری نگوید.
مسأله ۹۸۹-مستحب است گویندهٔ اقامه رو به قبله و آرام باشد و اقامه را از اذان آهسته‌تر بگوید و فاصله جمله‌های آن را از فاصله جمله‌های اذان كمتر كند؛ لیكن جمله‌ها را به هم نچسباند.
مسأله ۹۹۰- مستحب است بین اذان و اقامه در غیر نماز مغرب، دو ركعت نماز بگزارد؛ یا یک گام بردارد؛ یا بنشیند؛ یا سجده نماید؛ یا ذكری بگوید؛ یا دعا كند و در نماز مغرب، به یكی از این امور اكتفا میشود.
مسأله ۹۹۱- اذان و اقامه باید به عربی صحیح، نه به غیر آن ـ مانند فارسی، تركی و... ـ و نه به عربی غیر صحیح گفته شود.
مسأله ۹۹۲- مستحب است كسی كه برای اذان تعیین میشود، عادل و وقت‌شناس و دارای صدای مناسب و رسا بوده و جای پخش اذان بلند باشد.
