العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > روزه:
ثابت شدن اول ماه
مسأله ۱۸۳۹- ثبوت هِلال که به مشخص شدن اول ماه قمری گفته میشود، هنگامی است که اولین قوس نازک ماه پس از پایان ماه قبلی و در شب اول ماه بعدی رؤیت شود یا رؤیت‌پذیر باشد و این هم به عوامل و شرایط مختلف نجومی، جوّی و مبانی فقهی بستگی دارد.
مسأله ۱۸۴۰- به لحاظ اینكه زمان حکم شرعی روزه‌داری و افطار آن، ماه و ثابت شدن آن است، اگر مکلّف واقعا هِلال ماه را دیده باشد، یا از راه‌های دیگری که در مسألهٔ بعدی گفته میشود، برای او هِلال ماه ثابت شود، احکام مربوط به آن را انجام میدهد؛ خواه برای دیگران ثابت بشود یا نه و این مسأله، تقلیدی نیست.
مسأله ۱۸۴۱- اول ماه از شش راه ثابت میشود که چهار مورد آن اعتبار عقلی و دو راه دیگر اعتبار تعبّدی دارد:
۱- خود شخص، هِلال ماه را ببیند.
۲- از راه تواتر ثابت شود، به گونه‌ای که همگان بگویند ماه دیده شده و در محاورات عقلاً قطع‌آور باشد.
۳- از راه شِیاعِ قولی یا عملی ثابت شود، به گونه‌ای که مردم شهر بفهمند که فلان روز، اول ماه رمضان یا شوّال است برای مثال، وقتی در پایان ماه شعبان ببینند اغذیه فروشیها و کافه‌ها تعطیل است و کسی لب به غذا نمیزند، معلوم میشود که آن روز، آغاز ماه رمضان است. این شیاع، علم‌آور است و شیاع علم‌آور، حجیت دارد.
۴- سی شب ـ یا سی روز ـ از اوّل ماه قبلی بگذرد. با هر یک از این چهار راه، یقین به اول ماه پیدا میشود.
۵- دو فرد عادل شهادت بدهند که ماه را به چشم دیده‌اند، در صورتی که وصف کردن هر کدام از هِلال، برخلاف وصف کردن دیگری نباشد؛ همچنین اطمینانی برخلاف آن نباشد، بنابراین اگر در هوای صاف، افرادی همانند دو عادل برای دیدن ماه رفتند، ولی ماه را ندیدند، ادعای رؤیت دو عادل برای غیرخودشان حجّت نیست، چون اگر قابل رؤیت بود، باید دیگران هم میدیدند، پس اطمینان برخلاف در میان است.
۶- حاکم شرع حکم کند که اول ماه است. دو راه پنجم و ششم، یقین‌آور هم نباشند، به حکم شرع حجّت‌اند.
مسأله ۱۸۴۲- حكم حاكم در رؤیت هلال ماه، برای همگان، حتی خود او و مجتهدان دیگر حجّیت دارد و مخالفت با آن مطلقاً حرام است، مگر آنكه خلاف حکم حاکم ثابت شود؛ مانند اینكه منشأ حكم، اشتباه باشد. برای مثال، میدانیم دو عادلی كه نزد حاكم به دیدن ماه شهادت داده‌اند، فاسق بودند؛ یا شهادت دو عادل براساس محاسبه ریاضی و حدس بوده نه حسّ (دیدن)؛ یا در تطبیق رؤیت، خطا شده است؛ یا حكم حاكم برخلاف مبنای خود اوست؛ مثلاً حاكم مبنایش در قبول شهادت، حضور دو عادل است و در اینجا با شهادت یک عادل حكم كرده است.
مسأله ۱۸۴۳- كسی كه اول ماه رمضان برای او ثابت نشد و روزه را نگرفت، سپس دو عادل شهادت دادند كه اول ماه بوده، باید قضای آن را به‌جا آورد.
مسأله ۱۸۴۴- با شهادت یک عادل، اگر قَسَم هم به آن ضمیمه شود، هِلال ماه ثابت نمیشود؛ همچنین با شهادت دو کودک ممیّز، رؤیت هلال ثابت نمیشود، چون عنوان رجل بر آن‌ها صادق نیست.
مسأله ۱۸۴۵- گمان به رؤیت هلال، هرچند قوی هم باشد، مطلقاً حجّت نیست؛ ولی برای اسیر و زندانی که راه یقینی برای ثبوت هلال ندارد، حجّت است.
مسأله ۱۸۴۶- شفق یا حمرهٔ مغربیه، همان سرخی طرف مغرب آسمان است که پس از غروب خورشید دیده میشود و به تدریج از بین میرود. تَطَوُّق (پیدا بودن حلقه ماه) یا ماندن ماه در آسمان تا بعد از شفق، نشانه و امارهٔ شرعی بر شب دوم بودن ماه نیست؛ همچنین دیدن هِلال در پیش از ظهرِ روز 30 ماه نمیتواند نشانهٔ فطر بودن آن روز باشد.
مسأله ۱۸۴۷- معیار اول ماه قمری، آن است که فاصله و نسبت ماه و آفتاب، فاصله و نسبت ماه و زمین و مجموع این دو نسبت به قدری باشد که دیدن ماه به صورت عادی امکان‌پذیر باشد، بنابراین راه ثبوت اول ماه، امکان دیدن با چشم غیرمسلح است. دوربین و تلسکوپ میتوانند نور ماه را از برخی موانع جوّی عبور داده و دیدن هِلال را آسان کنند؛ همان‌گونه که عینک یا ذرّه‌بین در دیدن، به چشم ضعیف کمک میکند، بنابراین مشاهدهٔ هِلال از پشت دوربین یا تلسکوپ ـ که در آسان دیدن مؤثر‌اند نه در اصل دیدن ـ موجب ثبوت اول ماه است.
مسأله ۱۸۴۸- اگر منجّم با حساب دقیق ریاضی، یقین یا اطمینان پیدا کرده که نسبت‌های سه‌گانه یادشده در مسألهٔ قبلی به گونه‌ای است که در صورت نبودن مانع ـ مانند غبار و ابر ـ ماه دیده میشود، اول ماه برای او ثابت است.
مسأله ۱۸۴۹- با افزایش ارتفاع از سطح زمین، عوامل مزاحم جوّیِ رؤیتِ هِلال کاهش مییابند، ازاین‌رو رفتن به ارتفاعات، رؤیت‌پذیری هِلال را آسان‌تر میکند، بنابراین استفاده از ابزاری مانند هواپیما برای رؤیت هِلال ـ که همسطح با ارتفاعات حرکت میکند ـ اشکالی ندارد.
مسأله ۱۸۵۰- تلگراف، تلفن، رسانه‌های گروهی صوتی و تصویری و روزنامه‌ها، اگر در انتقال رأی مجتهدان و حكم حاكم شرعْ طمأنینه و اطمینان خاطرآور باشند، حجّت هستند.
مسأله ۱۸۵۱- اگر هلال ماه در شهری اثبات شود، در شهرهای دیگر که نزدیک آن، یا هم‌افق با آن باشند، ثابت میشود و ثابت شدن اول ماه برای بلاد شرقی، موجب ثبوت آن برای بلاد غربی است؛ ولی اگر در بلاد غربی ثابت شود، تنها برای آن دسته از بلاد شرقی ثابت میشود که بر اثر نزدیکی افق، در مقداری از شب، با هم شریک باشند.
مسأله ۱۸۵۲- در سرزمین‌های قطبی ـ یعنی در منطقه‌ای كه چند ماه شب و چند ماه روز است ـ افراد برای اوقات روزه و نماز شبانه‌روز، شب قدر و دیگر اوقات خاص كه احكام شرعی دارد، به یکی از بلاد متعارف رجوع میکنند و زمان را با آن مكان هماهنگ و به عنوان شب و روز تقسیم و تنظیم میکنند و احكام و عبادات را انجام میدهند.
مسأله ۱۸۵۳- اگر دو مؤذّن قابل اطمینان باشند، اذان آنان اَماره شرعی بر وقت است.
مسأله ۱۸۵۴- ثبوت و معیار اول ماه قمری با رؤیت هلال ماه است، پس آغاز ماه، از هنگام رؤیت هلال است.
