العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > وفات «علي بن محمد سَمَري» (329ق):
شرحی کوتاه و خواندنی
حضرت مهدي حجت بن الحسن علیه‌السلام، دوازدهمين و آخرين امام شيعيان به امر پروردگار و مشيت الهي عمري طولاني پيدا كرد و همچنان زنده است تا زماني كه خداوند سبحان وي را مأمور قيام بزرگ و تشكيل حكومت سراسري اسلامي نمايد و بدست تواناي او، قسط و عدل را در سراسر زمين برقرار و يكتاپرستي و عبوديت را فراگير نمايد.
امام زمان علیه‌السلام از آغاز زندگي خود در حالت غيبت بسر مي‌برد و از منظر عموم مردم به دور است، اگر چه او در ميان مردم است و شاهد و ناظر كردار و رفتار آنان است. آن حضرت دو نوع غيبت دارد كه به غيبت صغري و غيبت كبري معروف شده است.[1]
در ايام غيبت صغري از سوي نايبان منصوب خويش با شيعيان در ارتباط بود. پس از شهادت امام حسن عسکری علیه‌السلام در هشتم ربيع الاول سال 260 قمري تا پانزدهم شعبان سال 329 قمري به مدت 69 سال غيبت صغري آن حضرت ادامه يافت كه با محاسبه ايام غيبت آن حضرت در حيات پدرش امام حسن عسكري علیه‌السلام به مدت 74 سال خواهد شد و در اين مدت چهار تن از شخصيت‌هاي معروف و ممتاز شيعه به ترتيب، امر نيابت آن حضرت را بر عهده داشتند و واسطه مستقيم آن حضرت با شيعيان و عموم مردم بودند.
اين چهار شخصيت بزرگوار كه به "نواب اربعه" و "سفراي امام زمان علیه السلام" معروف گرديده‌اند، عبارتند از:
عثمان بن سعيد عمروي، از هشتم ربيع الاول سال 260 تا حدود سال 265 قمري.[2]
محمد بن عثمان بن سعيد عمروي، از زمان وفات پدرش در حدود سال 265 تا آخر جمادی الثانی سال 304 قمري.
حسين بن روح نوبختي، از زمان وفات محمد بن عثمان در جمادي الآخر سال 304 تا شعبان سال 326 قمري.
علي بن محمد سمري، از زمان وفات حسين بن روح نوبختي در شعبان سال 326 تا 15 شعبان سال 329 قمري.[3]
مدت نيابت علي بن محمد سمري، نسبت به سه نايب خاص ديگر كمتر بود و تنها سه سال ادامه يافت، با اين كه نيابت عثمان بن سعيد نخستين نايب امام زمان علیه‌السلام حداقل پنج سال و نيابت فرزندش محمد بن عثمان به مدت چهل سال و نيابت حسين بن روح نوبختي به مدت بيست و دو سال به طول انجاميد.
شيخ صدوق از "حسن بن احمد مكتب" روايت كرد: در آن سالي كه ابوالحسن علي بن محمد سمري وفات يافت، من در بغداد بودم و چند روز پيش از وفاتش به محضرش شرفياب شدم. وي در آن روز توقيعي از امام زمان علیه‌السلام بيرون آورد و براي مردم قرائت كرد.
متن آن نامه مبارك چنين بود: بسم الله الرّحمن الرّحيم. يا علي بن محمد السمري! أعظم الله أجر اخوانك فيك، فانّك مَيّتٌ ما بينك و بين ستّه أيام، فاجمع أمرك ولاتُوصِ الي أحدٍ فيقوم مقامك بعد وفاتك، فقد وقعت الغيبه التّامّه فلا ظهور الاّ بعد اذن الله تعالي ذكرُهُ و ذلك بعد طول الأمد و قسوه القلوب و امتلاءِ الأرضِ جوراً و سيأتي مِن شيعتي مَن يَدّعي المشاهده، ألا فمن ادّعي المشاهده قبل خروج السّفياني والصّيحه فهو كذّابٌ مُفترٍ، ولا حول ولا قوّه الاّ بالله العليّ العظيم؛ به نام خدواند بخشاينده مهربان. اي علي بن محمد سمري! خداوند متعال به براداران ديني‌ات پاداشي عظيم درازدست دادنت، كرامت فرمايد. به درستي كه تو از امروز تا شش روز ديگر وفات خواهي يافت. پس خود را آماده ساز ولي به كسي وصيت (به نيابت) مكن كه قائم مقام تو، پس از وفاتت گردد. چه اين كه غيبت بزرگ آغاز گرديده است و مرا ظهوري نخواهد بود، مگر به اذن خداوند منان. ظهور من آن قدر به درازا خواهد كشيد كه دل‌ها را قساوت فراگيرد و زمين از جور و ستم لبريز گردد و بزودي كساني از شيعيانم مي‌آيند و ادعاي مشاهده و ديدنم را مي‌نمايند. آگاه باشيد كه هر كس پيش از خروج سفياني و رسيدن صيحه آسماني، ادعاي مشاهده و ديدن مرا نمايد، دروغگو و افترازننده است.
حسن بن احمد گفت: ما اين توقيع شريف را نوشته و نسخه‌برداري كرديم و از نزد علي بن محمد سمري بيرون رفتيم و شش روز ديگر، مجدداً به محضرش شرفياب شديم؛ ديديم وي در حال جان دادن است. در آن حال يكي از هم‌نشينان از او پرسيد: وصي تو پس از وفاتت كيست؟ وي به آرامي پاسخ داد: لله أمر هو بالغه و قضي؛ خدا را امري است كه خود آن را به بلوغ و اتمام خواهد رسانيد. اين جمله را گفت و روح از بدنش به رياض جنان پرواز كرد.[4]
بدين سان با وفات علي بن محمد سمري، غيبت صغری امام زمان علیه‌السلام به پايان رسيد و غيبت كبری آن حضرت آغاز گرديد و از آن زمان تاكنون آن حضرت نماينده و نايب خاصي تعيين نكرده است و شيعيان را به وكلاي عام و مراجع تقليد عظام ارجاع داده است. در يكي از توقيعات شريفه آن حضرت به محمد بن عثمان عمروي آمده است: و أمّا الحوادث الواقعه فارجعوا الي رواه حديثنا، فانّهم حجّتي عليكم و أنا حجّه الله عليهم.[5]
درباره تاريخ وفات علي بن محمد سمري، برخي پانزدهم شعبان سال 328 و برخي ديگر 15 شعبان سال 329 قمري را ذكر كرده‌اند.[6]
منبع: پایگاه دانشنامه اسلامی
[1] الارشاد (شيخ مفيد)، ص 673؛ الغيبه (محمد بن ابراهيم نعماني)، ص 170.
[2] تاريخ الغيبه الصغري (سيد محمد صدر)، ج 1، ص 404.
[3] مدينه المعاجز (سيد هاشم بحراني)، ج 8، ص 8؛ بحارالانوار (علامه مجلسی)، ج 15، ص 15 و ص 366؛ منتهي الآمال، ج 2، ص 503؛ زندگاني چهارده معصوم (ترجمه اعلام الوري امين الاسلام طبرسي)، ص 570؛ الاحتجاج (شيخ طبرسی)، ج2، ص 286 و ص 296؛ تاج المواليد (علامه طبرسی)، ص 142.
[4] الغيبه، ص 394؛ كتاب الاربعين (شيخ ماحوزي)، ص 229؛ منتهي الآمال، ج 2، ص 508؛ تاج المواليد، ص 145.
[5] منتهي الآمال، ج 2، ص 509.
[6] نك: الخرائج والجرائح (قطب الدين راوندی)، ج 3، ص 1128؛ الاحتجاج، ج 2، ص 296؛ الغيبه (شیخ طوسی)، ص 394؛ منتهي الآمال، ج 2، ص 509؛ كشف المحجه (سيد بن طاووس)، ص 159؛ مدينه المعاجز، ج 8، ص 8؛ بحارالانوار، ج 15، ص 366.
