العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > 22 ربیع الاول:
وفات دکتر «ابوالقاسم گرجی» (1432 ق)
وفات دکتر «ابوالقاسم گرجی» (1432 ق) (۷ اسفند ۱۳۸۹ش)
ابوالقاسم گُرجی (۱۳۰۰-۱۳۸۹ش) فقیه، مجتهد، نویسنده، محققِ فقه و حقوق و استاد دانشگاه تهران. گُرجی نزد استادانی از جمله محمدرضا تنکابنی، سید عبدالهادی شیرازی، محمدحسین کاشف الغطاء شاگردی کرد. وی همچنین از شاگردان سیدابوالقاسم خویی بود و از او اجازه اجتهاد دریافت کرد.
مناصب وی در دانشگاه تهران، مدیریت دانشکده فقه و مبانی حقوق اسلامی و دانشکده فلسفه و حکمت اسلامی و نیز ریاست بر این دانشگاه بوده است. گرجی نویسنده‌ای فعال بوده و آثار فراوانی از او بر جای مانده است. وی در سال ۱۳۸۱ش چهره ماندگار علوم انسانی شناخته شد.
از مکتبخانه تا حوزه علمیه
ابوالقاسم گرجی در دوم فروردینِ ۱۳۰۰ش، در تهران به دنیا آمد. پدرش محمدحسن گرجی، از کاسبان بازار تهران و فردی متدین بود و همچون بیشتر متدینانِ آن دوره، به مدارس تازه تأسیس شده اعتماد نداشت. به همین جهت ابوالقاسم را به مکتبخانه فرستاد.
گاهشمار زندگی ابوالقاسم گرجی
۱۳۰۰ تولد در تهران
۱۳۲۲ هجرت به نجف اشرف برای تکمیل تحصیلات حوزوی
۱۳۳۰ کسب درجه اجتهاد از آیت الله خویی، بازگشت به تهران و تدریس سطوح عالی حوزه و خارج در مدارس تهران
۱۳۳۱ قبولی با رتبه ممتاز در امتحان «تصدیق مدرسی»
۱۳۳۲ ورود به دانشگاه در مقطع کارشناسی در رشته منقول (فقه و مبانی حقوق اسلامی)
۱۳۳۵ قبولی در رشته معقول (فلسفه و حکمت اسلامی) در مقطع دکتری
۱۳۳۶ و ۱۳۳۷ ازدواج؛ تدریس ادبیات عرب در دانشکده الهیات دانشگاه تهران
۱۳۳۸ نگارش رساله دکتری
۱۳۴۲ آغاز تدریس در دانشگاه با رتبه استادیاری
۱۳۴۶ ارتقاء به مرتبه دانشیاری در دانشگاه
۱۳۴۶-۱۳۴۸ تصحیح کتاب «الذریعه الی اصول الشیعه »، تألیف علم الهدی
۱۳۵۰ کسب کرسی استادی در دانشگاه تهران
۱۳۶۱ ریاست دانشگاه تهران
۱۳۶۲ برگزیدۀ «اثر تحقیقی سال» به خاطر دو اثر «تصحیح تفسیر جوامع الجامع» و «تاریخ پیامبر اسلام(ص)»
۱۳۶۷ برگزیدۀ «کتاب ممتاز ده سالۀ اول انقلاب» به جهت نگارش کتاب تحقیقی «تصحیح جوامع الجامع»
۱۳۶۸ و ۱۳۶۹ کسب درجۀ استادی ممتاز در دانشگاه تهران و انتخاب به عنوان استاد نخبه از طرف نهاد ریاست جمهوری
۱۳۷۰ انتخاب به عنوان استاد نمونۀ دانشگاه‌ها از طرف وزارت فرهنگ و آموزش عالی؛ عضویت در فرهنگستان علوم
۱۳۷۵ دریافت نشان درجه یک دانش از رییس جمهور وقت
۱۳۸۱ برگزیده بخش علوم انسانی در همایش چهره‌های ماندگار
۱۳۸۹ درگذشت
حوزه علمیه تهران
ابوالقاسم پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در مکتبخانه، وارد حوزه علمیه تهران شد و علوم مختلف حوزوی از جمله صرف و نحو، منطق، معانی و بیان، فلسفه، فقه و اصول را تا سطوح عالی، از استادان نامدار آن عصر، فراگرفت. از استادان وی در تهران می‌توان به این اسامی اشاره کرد:
سیدمحمد قصیر
شیخ محمد حسین بروجردی
میرزا محمد علی شاه آبادی
ابراهیم امامزاده زیدی
محمد رضا تنکابنی
وی در کلاس درس خصوصی محمد رضا تنکابنی، دروس قوانین، رسائل، مکاسب و کفایه را به همراه میرزا علی فلسفی (فرزند آیت الله تنکابنی) فراگرفت.
هجرت به نجف
در سال ۱۳۲۲ش با توصیه آیت الله تنکابنی، برای ادامه تحصیل به نجف رفت. برخی از استادان وی در حوزه علمیه نجف، عبارتند از:
محمد علی کاظمینی
آیت الله خویی
سید عبدالهادی شیرازی
محمد کاظم شیرازی
محمد حسین کاشف الغطاء
شاگردی نزد این استادان، گرجی را به درجه اجتهاد رساند. او از برخی استادانش از جمله آیت الله خویی و کاشف الغطاء، اجازه اجتهاد دریافت کرد.
تدریس
ابوالقاسم به موازات تحصیل در نجف، به تدریس دروس سطح حوزه همچون رسائل، مکاسب و کفایه مشغول شد.
اجازه اجتهاد
گرجی در تحصیل علوم دینی در نجف جدیت فراوان داشته است. خود او نقل کرده است:
می‌پنداشتم در دنیا هیچ چیز جز تحصیل، تدریس و تحقیق وجود ندارد. شب تا صبح می‌خواندم و می‌نوشتم. آخرین چراغی که خاموش می‌شد، چراغ اتاق این جانب بود و بدون مبالغه نزدیک بود خواب را فراموش کنم. از این رو مرحوم استاد شدیدا نسبت به این جانب لطف و محبت می‌کردند.
روزی از این جانب تقریر درس خود را برای ملاحظه خواستند، چون مطالعه کردند، فرمودند: فیه الکفایه و به الکفایه. پس از بازگشت به تهران، اینجانب را به گواهی اجتهاد بی‌شائبه‌ای مفتخر داشتند و پس از آگاهی از تصمیم اینجانب به عدم بازگشت به حوزه، به لزوم بازگشت، حکم صادر فرمودند.
او در نجف، مورد توجه آیت الله خویی بوده است؛ به گونه‌ای که مقرری ماهانهٔ جداگانه‌ای از سوی استاد برای وی فرستاده می‌شد.
بازگشت به تهران
ابوالقاسم گرجی پس از طی مراحل علمی و دریافت اجازه اجتهاد، در سال ۱۳۳۰ش به تهران بازگشت و با درخواست جمعی از اهل فضل، در مدرسه حاج ابوالفتح، به تدریس سطوح عالی حوزه مشغول شد. با رونق‌گرفتن درس وی، به مدرسه فیروزآبادی و سرانجام مدرسه مروی رفت و در آنجا به تدریس درس خارج مشغول شد. او در سال ۱۳۳۶ش ازدواج کرد و صاحب دو فرزند پسر و یک دختر شد.
حضور در دانشگاه
وی به موازات فعالیت‌های حوزوی، در سال ۱۳۳۱ش، در برخی امتحانات متفرقه از جمله «تصدیق مدرسی» شرکت کرده و پس از قبولی با رتبه ممتاز، در سال ۱۳۳۲ش، وارد دانشکده الهیات و معارف اسلامی شد و در رشته منقول (فقه و مبانی حقوق اسلامی) در مقطع کارشناسی و ۳ سال بعد در مقطع دکتری معقول (فلسفه و حکمت اسلامی) پذیرفته شد.
گرجی رساله دکتری خود را در ۱۳۳۸ش، به پایان رساند، اما به سبب عدم تصویب آیین‌نامه دکتری، تا سال ۱۳۴۲شمسی، اعطای مدرک رسمی دکترا به او، به تعویق افتاد.
تدریس در دانشگاه
دکتر گرجی تدریس غیرحوزوی را به صورت پیمانی با تدریس ادبیات در دبیرستان‌های تهران آغاز کرد و به تدریج با طی مراحل و مدارج علمیِ دانشگاهی، وارد عرصه تدریس در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران شد. او در سال ۱۳۴۲ش، با رتبه «استادیاری» و سپس در سال ۱۳۴۶ با مرتبه «دانشیاری» و نهایتا در سال ۱۳۵۲، با کسب کُرسیِ «استادتمام»، در دانشگاه تهران به تدریس مشغول شد.
آغاز اشتغال گرجی در دانشکده الهیات، در سال‌های ۱۳۳۶ و ۱۳۳۷، با تدریس ادبیات عرب در دوره کارشناسی بود، اما از سال بعد، با توجه به تخصصش در علوم حوزوی، تدریس اصول فقه در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری، تدریس اصلی وی شد.
تغییر لباس و گریه آیةالله خوئی
حضور گرجی در محافل دانشگاهی، موجب شد لباس روحانیت را کنار بگذارد. این مسئله برای آیت الله خویی بسیار ناگوار بود. تلاش‌های استاد برای بازگرداندن شاگردش به نجف، نتیجه‌ای در پی نداشت؛ حتی گریه آیت الله خویی هم باعث تغییر تصمیم گرجی نشد.
مناصب
از مناصب وی در دانشگاه می‌توان به مدیریت گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی و نیز فلسفه و حکمت اسلامی در دانشگاه تهران اشاره کرد. سرپرستی بخش حقوق کشورهای اسلامی در مؤسسه حقوق تطبیقی، از دیگر مناصب وی بوده است. دکتر گرجی در سال ۱۳۶۱ش، مدتی کوتاه ریاست دانشگاه تهران را بر عهده داشته است.
آثار
دکتر گرجی از نویسندگان پرنویس و فعال بوده است. بیشتر نگاشته‌های او مربوط به علوم حوزوی و برخی از آنها آثار تازه‌ای است که پیش از آن انجام نشده است.
تصحیح «الذریعه الی اصول الشیعه»: قدیمی‌ترین اصول فقه امامیه و از مهمترین تألیفات علم الهدی که دکتر گرجی آن را تصحیح و اعراب‌گذاری نموده و با حواشی و تعلیقات در دو جلد در سال‌های ۱۳۴۶- ۱۳۴۸ در چاپخانه دانشگاه تهران به چاپ رسیده است.
تصحیح، تحقیق و تعلیق «مسائل هامّه من مسائل الخلاف»
تصحیح تفسیر جوامع الجامع
ترجمه و تلخیص کتاب عده الاصول شیخ طوسی (این کتاب در سال ۱۳۵۴ به مناسبت کنگره شیخ طوسی نگاشته شده است.)
تاریخ پیامبر اسلام (ص)، تالیف محمد ابراهیم آیتی که گرجی با تجدیدنظر و حواشی و اضافاتی در سال ۱۳۵۸ش در دانشگاه تهران به چاپ رسیده است. این کتاب در سال ۱۳۶۲ش، کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شناخته شده است.
مقالات حقوقی: دو جلد از این مقالات توسط دانشگاه تهران به چاپ رسیده و تجدید چاپ شده است.
علم اصول و نقش آن در میان علوم دیگر
تاریخ فقه و فقها
کتاب صرف و نحو
عموم عقود و ایقاعات (رساله دکتری گرجی)
آیات الاحکام (تفسیر آیاتی است که دلالت بر احکام ظهور کافی دارد)
کلیات حقوق اسلامی
مقالات
طبرسی و جوامع الجامع (دفتر سوم و چهارم مجله مقالات و بررسی‌ها)
شیخ طوسی و عده الاصول (چاپ شده در دفتر دوم از مجله مقالات و بررسی‌ها، نشریه دانشکده الهیات و معارف دانشگاه تهران)
ادله اربعه (نشریه ۷- ۸ دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد)
تحول علم اصول (دفتر سیزدهم تا شانزدهم مجله مقالات و بررسی‌ها و نیز در مجله الفکر الاسلامی به زبان عربی)
قیاس استنباط (دفتر ۲۱- ۲۲ مجله مقالات و بررسی‌ها)
تشریفات قرارداد (نشریه موسسه حقوق تطبیقی، شماره ۱، از دانشگاه تبریز)
بیمه و تضمین (نشریه موسسه حقوق تطبیقی، شماره ۲ و نیز جلد سوم مقالات هفتمین کنگره تحقیقات ایرانی)
مهمترین موارد اختلاف شیعه و اهل سنت
ایرانیان و علوم دینی (مجموعه مقالات نخستین کنگره تحقیقات ایرانی)
تاثیر منطق در علم اصول (مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت ابوعلی سینا به همت یونسکو در سال ۱۳۵۹)
ولایت فقیه (مجله نشر دانش که به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی به وسیله سازمان تبلیغات اسلامی چاپ شد)
قراردادهای تضمینی (کنگره تحقیقات ایرانی)
گزارش کنفرانس حقوق کیفری اسلام در ریاض (مجله حقوق تطبیقی، شماره ۲)
کاربرد قیاس در حقوق –قیاس اصولی- (مجله حقوق تطبیقی، شماره ۷)
مقبوض به عقد فاسد (مجله حقوق تطبیقی، شماره ۸)
حقوق جزای عمومی اسلام (مجله حقوق تطبیقی، شماره ۶)
هَدی یا قربانی در منی (مجله الفکر الاسلامی، شماره ۳۱ به بعد)
موارد فسخ نکاح (نشریه مقالات و بررسی‌ها، شماره ۳۸- ۳۹)
اسلام و محیط زیست (مجموعه مقالات کنگره نشت نفت، در سال ۱۳۶۳)
حق و حکم (مجله فصلنامه حق)
آراء غزالی در علم اصول (مجله معارف)
مالکیت در اسلام (مجله تحقیقات اسلامی، شماره ۱)
ولایت و حکومت (جلد دوم مقالات حقوقی)
امامت و خلافت (مجله علوم قرآنی)
تاریخچه فقه (پژوهشنامه خبری دانشگاه تهران)
مقاله قانون و حکومت (سی و سومین کنگره علو انسانی در آسیا و جنوب آفریقا در آلمان)
رابطه فقه و حقوق (آخرین شماره مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی)
معرفی شخصیت علمی، سیاسی و معنوی امام خمینی و برخی نظرات ایشان
طبرسی و وحدت کلمه
معرفی علمی آیت الله خویی و ذکر تعدادی از آراء او
