العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > فتاوای آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله):
قرائت و احکام آن
سؤال 458. نمازى که قرائت آن بلند خوانده نشده باشد، چه حکمى دارد؟
جواب: بر مردان واجب است که حمد و سوره را در نمازهاى صبح و مغرب و عشا بلند بخوانند. اگر سهواً يا جهلاً آهسته بخوانند نماز صحيح است، ولى اگر از روى عمد باشد، نماز باطل است.
سؤال 459. آيا اگر قصد خواندن قضاى نماز صبح را داشته باشيم بايد آن را بلند بخوانيم يا آهسته؟
جواب: واجب است که قرائت حمد و سوره در نمازهاى صبح و مغرب و عشا چه ادا باشد و چه قضا در هر حالى بلند باشد، حتى اگر قضاى آن ها در روز خوانده شود، و اگر عمداً بلند خوانده نشود، نماز باطل است.
سؤال 460. مى دانيم که يک رکعت از نماز متشکل از نيت، تکبيرةالاحرام، حمد، سوره، رکوع و سجده است، و از طرف ديگر در نماز ظهر و عصر و رکعت سوم نماز مغرب و رکعت سوم و چهارم نماز عشا آهسته خواندن واجب است. ولى در نماز جماعتى که از راديو و تلويزيون مستقيماً پخش مى کنند، مشاهده مى شود که امام جماعت ذکر رکوع و سجده رکعت سوم را بلند مى خواند. با توجه به اين که آن رکوع و سجده دو جزء رکعتى هستند که آهسته خواندن در آن واجب است، اين مسأله چه حکمى دارد؟
جواب: وجوبِ بلند خواندن در نمازهاى مغرب و عشا و صبح و وجوبِ آهسته خواندن در نماز ظهر و عصر، مختص به قرائت حمد و سوره است. همان گونه که وجوب آهسته خواندن در غير از دو رکعت اول نماز مغرب و عشا، فقط مخصوص قرائت حمد يا تسبيحات در رکعت سوم و چهارم است. ولى در ذکر رکوع و سجده و تشهد و سلام و ديگر ذکرهاى واجب در نمازهاى پنجگانه، مکلّف بين آهسته يا بلند خواندن مخيّر است.
سؤال 461. اگر شخص بخواهد علاوه بر هفده رکعت نماز واجب روزانه، هفده رکعت نماز قضاى احتياطى هم بخواند، آيا قرائت دو رکعت اول و دوم نمازهاى صبح و مغرب و عشا را بايد بلند بخواند يا آهسته؟
جواب: در وجوب جهر و اخفات در نمازهاى واجب فرقى بين نماز ادا و قضا وجود ندارد، هرچند نماز قضا احتياطى باشد.
سؤال 462. مى دانيم که کلمه «صلاة» به حرف «تاء» ختم مى شود ولى در اذان «حىّ على الصلاه» با «هاء» گفته مى شود، آيا اين صحيح است؟
جواب: ختم لفظ صلوة به هاء، هنگام وقف اشکال ندارد، بلکه متعيّن است.
سؤال 463. با توجه به نظر حضرت امام(ره) در تفسير سوره مبارکه حمد مبنى بر راجح بودن لفظ «ملِک» بر «مالِک»، آيا هنگام قرائت اين سوره مبارکه، احتياط در قرائت به هر دو صورت در نمازهاى واجب و غير واجب، صحيح است؟
جواب: احتياط در اين مورد اشکال ندارد.
سؤال 464. آيا صحيح است که نمازگزار هنگام خواندن «غير المغضوب عليهم» آن را بدون عطف فورى، با وقف بخواند و سپس «ولا الضّالّين» را قرائت نمايد؟ آيا در تشهد وقف بر «محمد»(صلّى الله عليه وآله) در جمله «اللهمّ صلّ على محمد» و سپس قرائت عبارت «آل محمد» صحيح است؟
جواب: وقف و فاصله تا مقدارى که به وحدت جمله ضرر نزند، اشکال ندارد.
سؤال 465. استفتاء زير از حضرت امام(ره) شده است:
با توجه به تعدد اقوال در تلفظ «الضاد» در علم تجويد، شما به کدام قول عمل مى کنيد؟
امام(ره) در پاسخ نوشته اند: شناخت مخارج حروف بر اساس نظرات علماى تجويد، واجب نيست، بلکه بايد تلفظ هر حرفى به صورتى باشد که نزد عُرف عرب صدق کند که آن حرف را ادا کرده است.
سؤال ما اين است که اولاً: عبارت «نزد عرف عرب صدق کند که آن حرف را ادا کرده است» به چه معنى است؟
ثانياً: آيا قواعد علم تجويد هم همانند قواعد علم صرف و نحو از عرف و کلام عرب استخراج نشده است؟ در اين صورت چگونه مى توان قائل به جدايى آن دو از ريشه خود شد؟
ثالثاً: اگر براى کسى از طريق معتبر يقين حاصل شود که حروف را هنگام قرائت از مخارج صحيح خود ادا نمى کند و يا به طور کلى حروف و کلمات را صحيح تلفظ نمى نمايد و زمينه مناسبى براى يادگيرى از جميع جهات دارد، مثل اين که استعداد خوبى و يا فرصت مناسبى براى فراگيرى اين علم دارد، آيا واجب است در حد استعداد سعى در آموختن قرائت صحيح نمايد؟
جواب: ملاک در صحّت قرائت، موافقت آن با نحوه قرائت اهل لغتى است که قواعد تجويد از آن ها گرفته شده است. بنا بر اين اگر اختلاف نظرات علماى تجويد در کيفيت تلفظ يکى از حروف ناشى از اختلاف آنان در فهم نحوه تلفظ اهل لغت باشد، مرجع حل اختلاف، خود عرف اهل لغت است. ولى اگر اختلاف نظرات آنان ناشى از اختلاف خود آنان در کيفيت تلفظ باشد، مکلّف در انتخاب هر يک از آن اقوال مخيّر است. کسى که قرائت خود را صحيح نمى داند، بايد در صورت تمکن براى يادگيرى قرائت صحيح اقدام نمايد.
سؤال 466. کسى که از ابتدا و يا بر حسب عادت قصد خواندن سوره فاتحه و اخلاص را داشت و «بسم الله الرحمن الرحيم» را گفت ولى سهواً سوره را تعيين نکرد، آيا بايد از اول، سوره معيّنى را قصد نمايد و بعد «بسم الله الرحمن الرحيم» را قرائت کند؟
جواب: اعاده «بسم الله الرحمن الرحيم» واجب نيست، بلکه مى تواند براى خواندن هر سوره اى به آن اکتفا کند.
سؤال 467. آيا ادا کامل الفاظ عربى در نماز واجب است؟ آيا اگر کلمات به صورت عربى صحيح و کامل تلفظ نشود، نماز محکوم به صحّت است؟
جواب: واجب است که همه ذکرهاى واجب نماز از قبيل قرائت حمد و سوره و غير آن ها به طور صحيح قرائت شود و اگر نمازگزار کيفيت صحيح تلفظ کلمات عربى را نمى داند، واجب است که ياد بگيرد و اگر قادر به يادگيرى نيست، معذور است.
سؤال 468. آيا بر قرائت قلبى در نماز يعنى گذراندن کلمات در قلب بدون تلفظ آن ها، قرائت صدق مى کند يا خير؟
جواب: عنوان قرائت بر آن صدق نمى کند و در نماز واجب است که کلمات تلفظ شوند، به طورى که قرائت بر آن صدق کند.
سؤال 469. بنا بر نظر بعضى از مفسرين، تعدادى از سوره هاى قرآن کريم مثل سوره فيل، قريش، انشراح، وضحى يک سوره کامل محسوب نمى شوند. آنان مى گويند: کسى که يکى از آن دو سوره مثل سوره فيل را در نماز قرائت کند، حتماً بايد بعد از آن، سوره قريش را هم بخواند و همچنين دو سوره انشراح وضحى بايد با هم قرائت شوند. بنا بر اين اگر کسى بر اثر جهل به مسأله، سوره فيل يا انشراح را به تنهايى در نماز بخواند، وظيفه او چيست؟
جواب: اگر در يادگيرى مسأله کوتاهى نکرده باشد، نمازهاى گذشته او محکوم به صحّت است.
سؤال 470. اگر شخصى هنگام نماز بر اثر غفلت در رکعت سوم يا چهارم نماز ظهر، حمد و سوره بخواند و بعد از نماز متوجه شود، آيا اعاده نماز بر او واجب است، و اگر متوجه نشود، آيا نماز وى صحيح است؟
جواب: در فرض سؤال، نمازش صحيح است.
سؤال 471. آيا بانوان مى توانند، حمد و سوره نمازهاى صبح و مغرب و عشا را بلند بخوانند؟
جواب: مى توانند بلند يا آهسته بخوانند ولى اگر نامحرم صدايشان را مى شنود، بهتر است آهسته بخوانند.
سؤال 472. طبق نظر امام خمينى(ره) ملاک آهسته خواندن قرائت در نماز ظهر و عصر، عدم جهر است و ما مى دانيم که به استثناى ده حرف، بقيه حروف با صدا هستند، بنا بر اين اگر نماز ظهر و عصر را آهسته و بدون صدا بخوانيم، هجده حرف صدادار درست تلفظ نخواهند شد، خواهشمند است اين مسأله را توضيح فرماييد.
جواب: ملاک اخفات (آهسته خواندن) عدم وجود جوهر صدا نيست، بلکه ملاک آشکار نکردن آن است و در مقابل، ملاک جهر (بلند خواندن) آشکار کردن جوهر صدا است.
سؤال 473. افراد خارجى اعم از زن و مرد که مسلمان مى شوند و شناختى نسبت به کلمات عربى ندارند، چگونه مى توانند واجبات دينى خود اعم از نماز و غيره را انجام دهند؟ و اصولاً نيازى به فراگيرى عربى براى اين کار وجود دارد؟
جواب: يادگيرى تکبيرة الاحرام، حمد، سوره، تشهد و سلام نماز و هر چيزى که عربى بودن در آن شرط است، واجب است.
سؤال 474. آيا دليلى بر اين که نافله نمازهايى که بلند خواندن قرائت در آن ها واجب است، بايد بلند خوانده شوند و نافله نمازهايى که آهسته خواندن آن واجب است، بايد آهسته خوانده شوند، وجود دارد؟ اگر جواب مثبت باشد آيا اگر نافله هاى نمازهاى جهرى آهسته خوانده شوند و همچنين برعکس، مجزى است؟
جواب: قرائت در نافله هاى نمازهاى جهرى مستحبّ است که بلند باشد و در نمازهاى اخفاتى مستحبّ است که آهسته باشد و اگر بر عکس هم انجام شود، مجزى است.
سؤال 475. آيا بعد از قرائت سوره حمد در نماز واجب است که يک سوره کامل خوانده شود يا تلاوت مقدارى از قرآن کريم هم کافى است؟ و در صورت اول آيا بعد از قرائت سوره، خواندن بعضى از آيات قرآنى جايز است؟
جواب: در نمازهاى واجب يوميه، پس از حمد بنابر احتیاط واجب یک سوره کامل قرائت شود و قرائت آياتى از قرآن کريم به جاى سوره کامل، مجزى نيست. ولى قرائت بعضى از آيات به قصد قرآن بعد از قرائت يک سوره کامل، اشکال ندارد.
سؤال 476. اگر بر اثر سهل انگارى و يا لهجه اى که انسان به آن تکلم مى کند، اشتباهى در قرائت حمد و سوره و يا در اعراب و حرکات کلمات نماز رخ دهد مثلاً کلمه يولَد به جاى فتح لام، به کسر لام خوانده شود، نماز چه حکمى دارد؟
جواب: اگر عامد باشد نماز باطل است و اگر جاهل مقصّر (قادر بر يادگيرى) باشد نیز بنابر احتیاط واجب نماز باطل است، و الا نماز صحيح است. البته اگر نمازهاى گذشته را با اعتقاد به صحّت ، به صورت مذکور خوانده باشد، در هر صورت قضاى آن ها واجب نيست.
سؤال 477. شخصى است که حدود 35 يا 40 سال سن دارد و پدر و مادرش در دوران کودکى به او نماز ياد نداده اند و سواد هم ندارد، اما سعى کرده است که نماز را به صورت صحيح ياد بگيرد، ولى قادر بر اداى صحيح کلمات و ذکرهاى نماز نيست و بعضى از کلمات را اصلاً نمى تواند تلفظ کند، آيا نماز او صحيح است؟
جواب: اگر آن چه را که قادر بر تلفظ آن است، انجام دهد، نمازش محکوم به صحّت است.
سؤال 478. من کلمات نماز را همان گونه که از پدر و مادرم آموخته ام و در دبيرستان آموزش داده اند، تلفظ مى کردم. بعداً متوجه شدم که کلمات را اشتباه ادا مى کرده ام. آيا طبق فتواى امام(قدّس سرّه) اعاده نماز بر من واجب است يا آن که همه نمازهايى را که به آن صورت خوانده ام، صحيح هستند؟
جواب: در فرض سؤال، تمامى نمازهاى گذشته محکوم به صحّت است و اعاده و قضا ندارد.
سؤال 479. کسى که بر اثر ابتلا به بيمارى لالى قادر بر تکلم نيست، ولى حواس سالمى دارد، اگر نمازش را با اشاره بخواند، آيا صحيح است؟
جواب: نماز او در فرض مزبور صحيح و مجزى است.
استفتائات جدید
سؤال: اگر در هنگام خواندن حمد و سوره انسان كمى حركت كند آيا نماز را بايد دوباره بخواند؟
جواب: اگر مختصر و به نحوى باشد که با استقرار و آرامش نماز منافات نداشته باشد، موجب بطلان نماز نمى‌گردد.
سؤال: آيا بايد براى هر سوره در نماز قبل از بسم الله نيت همان سوره را كرد و بعد بسم الله آن را به نيت آن گفت؟
جواب: لازم نيست.
سؤال: آيا در نماز ظهر و عصر مى‌شود در رکعت اول و دوم «بسم الله الرحمن الرحيم» را بلند خواند؟
جواب: مستحب است در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر «بسم الله» را بلند بگويد.
سؤال:اگر در هنگام خواندن نمازهاى يوميه، خواندن حمد و سوره را در حين خميازه كشيدن ادامه دهيم، نماز ما چه حكمى دارد؟
جواب: اگر قرائت صحيح خوانده شود، اشكال ندارد.
سؤال: در جايى که سر و صدا زياد است اگر نماز ظهر يا عصر يا تسبيحات اربعه را آهسته بخوانم، صدايم به گوش خودم نمى‌‌رسد. آيا بايد آنها را بلند بخوانم؟
جواب: بايد آهسته بخوانيد هر چند در مفروض سؤال.
سؤال: اگر نمازگزار سهواً آيه‌اى از سوره را نخواند، حکم نماز او چيست؟
جواب: اگر بعد از فوت محل تدارک متوجه شود، نمازش صحيح است.
سؤال: آيا مى‌توان بعد از گفتن «بسم الله الرحمن الرحيم»، سوره نماز را معين كرد، يا از سوره‌اى به سوره ديگر عدول نمود؟
جواب: «بسم الله الرحمن الرحيم» در سوره حمد جزو سوره است ولى در سوره‌هاى ديگر قرآن جزو سوره نيست، پس اگر «بسم الله الرحمن الرحيم» را به قصد سوره‌اى خواند و تغيير قصد داد و سوره ديگر خواند، تکرار «بسم الله الرحمن الرحيم» لازم نيست.
سؤال: مشغول خواندن نماز واجب يوميه هستيم کسى در خانه را مى‌زند و کسى نيست که درِ خانه را باز کند. آيا مى‌توان قرائت سوره (منظور سوره‌اى که بعد از حمد مى‌خوانيم) را ترک کرد؟
جواب: مورد مذکور به خودى خود بدون ضرورت مجوّز ترک سوره واجب نيست.
سؤال: آيا بايد حمد و سوره نماز ظهر روز جمعه را بلند خواند؟
جواب: مستحب است حمد و سوره نماز ظهر روز جمعه، بلند خوانده شود.
سؤال: بلند خواندن قرائت حمد و سوره نماز ظهر روز جمعه چه حكمی دارد؟
جواب: اشكال ندارد.
سؤال: آيا مى‌توان در نماز بعد از سوره حمد چند آيه از سوره‌هاى بزرگ مثل بقره را خواند؟
جواب: در نمازهاى واجب يوميه، قرائت آياتى از قرآن کريم به جاى سوره کامل، مجزى نيست. ولى قرائت بعضى از آيات به قصد قرآن بعد از قرائت يک سوره کامل، اشکال ندارد.
سؤال: کسانى که دندانهاى طبيعى آنان افتاده است و به همين علت نمى‌توانند قرائت نماز را بطور کامل ادا کنند آيا در صورت قدرت و تمکن بابد از دندانهاى مصنوعى استفاده کنند؟
جواب: در صورتى که قرائت آنها بدون دندان اشکال دارد در صورت تمکّن بايد استفاده کنند.
سؤال: دوست من در حال خواندن نماز صبح بود و حمد و سوره را آهسته می‌خواند. آيا بر من واجب است که به او بگويم؟
جواب: اگر سهواً انجام داده است لازم نيست مگر اينكه جاهل به حكم باشد كه در اين صورت بنابر احتياط واجب از باب ارشاد جاهل تذكر دهيد.
سؤال: من در چند نمازم بعد از سوره فاتحه (حمد) سوره‌ى قدر را مى‌خواندم، و بعد از مدتى فهميدم كه سوره را كامل نمى‌خوانده‌ام. آيا بايد نمازهايم را قضا كنم؟
جواب: اگر نمازهاى گذشته را با اعتقاد به صحّت، به صورت مذکور خوانده‌ايد، در هر صورت قضاى آنها واجب نيست.
