واقعه فخ (169 ق)

شرح واقعه

حسين بن علي بن حسن مثلث بن حسن مثني بن امام حسن‌ مجتبي علیه‌السلام در عصر خلافت موسي بن مهدي، معروف به هادي عباسي در مدينه منوره قيام كرد و اين شهر مقدس را از سيطره عباسیان بيرون آورد و به مدت دوازده روز در آن به ساماندهي حكومت و اجراي امور مردم پرداخت و با نزديك شدن ايام حج، "درباس خزاعي" را جانشين خود در مدينه نمود و به همراه ساير علويان و پيروان خود عازم مكه معظمه گرديد و بسياري از شيعيان و بردگان مكه معظمه به خاطر رهايي از ظلم و جور عباسيان به استقبال وي شتافته و در زمره يارانش قرار گرفتند.

خبر قيام وي در مدينه و آزادسازي اين شهر و هجوم علويان به سوي مكه معظمه به اطلاع هادي عباسي چهارمين خليفه عباسيان رسيد و با توجه به نزديك شدن ايام حج و احتمال پيوستن حاجيان و ساير مخالفان بني‌عباس به علويان در حين مراسم حج، هادي را شگفت زده و سراسيمه كرد و بدين جهت در اسرع وقت لشكري بزرگ به فرماندهي محمد بن سليمان عباسي به سوي مكه گسيل داشت.

دو سپاه در روز ترويه هشتم ذی الحجه سال 169 قمري در يك فرسنگي مكه معظمه در مكاني به نام "فخ" در برابر يكديگر قرار گرفتند و پس از رد و بدل كردن پيام‌ها و عدم دستيابي به نتيجه مطلوب، متوسل به حركت نظامي و رزمي شد و با شدت تمام به نبرد پرداختند.

ياران حسن بن علي، تنها هفتصد نفر ولي سپاهيان عباسي چندين برابر آنان بودند و بدين جهت، پس از مبارزه‌اي سخت و توان‌فرسا، انقلابيون مدينه با شكست و اضمحلال مواجه شدند و بسياري از آنان از جمله خود حسين بن علي و برخي از سادات حسني مانند سليمان بن عبدالله محض و عبدالله بن اسحاق بن ابراهيم بن حسن مثني، در اين نبرد نابرابر كشته شد و تعدادي نيز زخمي و به همراه ساير بازماندگانشان اسير گرديدند.

شباهت دیگر این فاجعه با فاجعه کربلا ان بود که در اینجا نیز سر همه شهدا را بريدند و به مدينه آوردند و در مجلسى كه گروهى از فرزندان امام على عليه السلام و از جمله حضرت امام كاظم عليه السلام حضور داشتند، سرها را به تماشا گذاردند.

هيچ كس هيچ نگفت جز امام كاظم عليه السلام چون سر حسين بن على رهبر قيام فخ را ديدند فرمودند: انالله و انااليه راجعون، مضى والله مسلما صالحا صواما قواما آمرا بالمعروف و ناهيا عن المنكر ما كان فى اهل بيته مثله؛ از خداونديم و به سوى او بازمى ‌گرديم، سوگند به خدا كه به شهادت رسيد در حالي كه مسلمان و درستكار بود و بسيار روزه مى ‌گرفت و بسيار شب زنده ‌دار بود و امر به معروف و نهى از منكر مى ‌كرد، در خاندان وى، چون او وجود نداشت.^[۱]

سپاهيان عباسي سرهاي شهدا را با اسيران و بازماندگان شهدا به نزد هادي عباسي در بغداد فرستادند و او دستور داد تا تمامي اسيران را گردن زدند. از آن سو، پس از شكست علويان، عمر بن عبدالعزيز بن عبيدالله بن عبدالله بن عمر بن خطاب، عامل هادي عباسي پس از فرار از مدينه، دوباره به اين شهر برگشت و انتقام سختي از علويان و مبارزان گرفت و خانه‌هاي بسياري از آنان را به آتش كشيد و اموالشان را غارت كرد.

پیشگوئی واقعه فخ توسط پیامبر و امام صادق علیه السلام

شايان ذكر است كه پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و امام جعفرصادق علیه‌السلام رويداد مهم فخ را پيشگويي كرده و پيشاپيش در سرزمين فخ، براي حسين بن علي و ساير شهيدان اين واقعه دلنگراني نمودند.

نظر امام صادق علیه السلام در مورد قیام فخ

اين واقعه در عصر امامت امام موسي‌كاظم علیه‌السلام به وقوع پيوست و آن حضرت گرچه به صورت آشكار در آن حضور نيافت و رهبري آن را برعهده نگرفت، وليكن آن را تأييد و از باطن آنان را رهبري و راهنمايي مي‌نمود.

1-  مقاتل الطالبيين چاپ مصر ص 453.