احکام > فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله):

معاینه

١ – مراجعه خانمهای روستا به تنها پزشک مرد

سؤال:اگر بطور مثال، خانم بیمارى که جانش در خطر است به تنها پزشک یک روستاى دور افتاده که مرد است مراجعه کند، آیا این پزشک مجاز است هرگونه معاینه ضرورى را در مورد بیمار انجام دهد؟

جواب:اگر دسترسى به طبیب زن یا مرد محرم نباشد جایز است.

٢ – لمس بدن از روی لباس

سؤال:در صورت لزوم، به طور کلّى چه پزشک خانم در دسترس باشد وچه نباشد لمس بدن خانم بیمار از روى لباس، چه صورتى دارد؟

جواب:در فرض مسأله براى مقاصد پزشکى مانعى ندارد.

٣ – مشاهده و لمس موهای بیمار

سؤال:در صورت لزوم، مشاهده و لمس موهاى خانم بیمار، جهت معاینه توسط پزشک مرد چه صورتى دارد؟

جواب:در صورتى که لمس یا مشاهده براى تشخیص بیمارى ضرورت داشته باشد جایز است.

٤ – تبعیت از دستور استاد برای معاینه نامحرم

سؤال:تبعیّت از دستور استادى که مقیّد به فرایض شرعى نیست و با وجود دانشجویان دختر به دانشجویان پسر دستور معاینه زنان بیمار را مى دهد چه حکمى دارد؟ البتّه تمرّد از دستور استاد ممکن است در نمره قبولى یا رد او دخالت داشته باشد؟

جواب:در این مورد که ضرورت نیست باید به صورت معقولى تمرّد کند مگر این که معاینه زنان براى تکمیل تحصیلات پزشکى لازم باشد (تحصیلاتى که سبب نجات جان زنان مى شود) که در این صورت جایز است.

٥ – معاینه توسط نامحرم در مقام آموزش علمی

سؤال:لمس و تماس دست دانشجوى پسر با دست زن موقع گرفتن نبض و معاینه و معالجه در مقام آموزش علمى که از نظر استاد الزامى است در هر دو صورت ضرورت و غیر ضرورت چه حکمى دارد؟

جواب:تنها در مورد ضرورت جایز است و اگر امکان داشته باشد که از روى پیراهن بگیرد مقدّم است.

٦ – معاینه توسط غیر همجنس برای استخدام

سؤال:آیا معاینه و لمس افراد غیر بیمار در مقام آموزش پزشکى جهت کنترل سلامتى و استخدام و سربازى و... در صورتى که همجنس نباشد جایز است؟

جواب:در امورى که براى جامعه ضرورت دارد جایز است.

٧ – مراجعه زن به پزشک مرد

سؤال:خواشمند است نظر خود را در مورد رجوع به پزشک مرد(با توجه به معاینات مختلف) برای خانمها جهت درمان با توجه به اینکه پزشک زن هم در آن رشته وجود داشته باشد بفرمایید. (لطفا نظر خود را در مورد تمامی تخصص ها بفرمایید نه فقط بیماریهاِی زنانه؟ )

جواب:در صورت وجود پزشک همجنس و دسترسی به او رجوع به پزشک غیر همجنس هرگاه مستلزم لمس یا نظر حرام گردد جایز نیست.

٨ – ضمان پزشک در صورت بر عهده گرفتن مسئولیت بیمار و سهل انگاری

سؤال:خانمی که برای زایمان بستری شده نیاز به عمل جراحی داشته ولی پزشک مسئول انجام نداده است و در اثر عدم انجام عمل جراحی دچار عارضه شده است آیا پزشک ضامن دیه ایجاد شده است یا خیر؟

در اثر زایمان طبیعی و خروج سر جنین زائو دچار پارگی مقعد در نتیجه مبتلا به دفع بی اختیاری مدفوع شده است (قوه ماسکه را از دست داده است) و این عارض نیز توسط عامل زایمان قابل پیشگیری نبوده است ولی پس از زایمان تشخیص صحیح داده نشده است و در اثر عدم ترمیم بموقع فرد دچار ضایعات بعدی شده است. آیا عامل زایمان که تشخیص پارگی مقعد را نداده است ضامن دیه است یا خیر؟ حکم مسئله را بیان فرمایید.

جواب:در صورتی که پزشک مسئولیت زایمان آن زن را بر عهده گرفته باشد و در این کار به تصدیق کارشناسان سهل انگاری نموده ضامن است.

٩ – تماس دست پرستاران نامحرم به بدن

سؤال:گیرندگان خون اهدایی معمولاً بانوان هستند که هنگام خون گرفتن انگشتانشان با بازوی شخص اهداء کننده برخورد می کند. آیا در چنین شرایطی اهداء خون جایز است؟

جواب:در صورتیکه ضرورتی برای خون دادن باشد و نتوان از پرستار هم جنس استفاده کرد اشکالی ندارد ولی باید در اینگونه موارد از دستکش های طبی استفاده کنند، تا اشکالی نداشته باشد.

١٠ – خودداری پزشک از معاینه بیمار غیر همجنس

سؤال:آیا پزشک مى تواند از معاینه بیمار غیر همجنس، که به او مراجعه کرده، خوددارى کند؟

جواب:در صورتى که بیمار بتواند به وسیله طبیب همجنس مشکل خود را حل کند، باید به او مراجعه نماید.

١١ – خودداری پزشک از معاینه بیمار غیر همجنس

سؤال:آیا پزشک مى تواند از معاینه بیمار غیر همجنس، که به او مراجعه کرده، خوددارى کند؟

جواب:در صورتى که بیمار بتواند به وسیله طبیب همجنس مشکل خود را حل کند، باید به او مراجعه نماید.

١٢ – لمس بدن بیمار غیر همجنس از روی لباس

سؤال:در صورت لزوم، به طور کلّى چه پزشک همجنس در دسترس باشد چه نباشد، لمس بدن خانم بیمار از روى لباس، چه صورتى دارد؟

جواب:در فرض مسأله براى مقاصد پزشکى مانعى ندارد.

١٣ – مراجعه به پزشک غیر مسلمان

سؤال:مراجعه به دکتر متخصّص غیر مسلمان چه حکمى دارد؟

جواب:اگر مفسده خاصّى بر آن مترتّب نشود اشکالى ندارد.

١٤ – معاینه بیماران غیر همجنس با دستکش

سؤال:مراجعه زنان نامحرم به دندان پزشکانى که با دستکش پلاستیکى کار مى کنند، و تماس دست آنان با صورت به وسیله دستکش است، چه حکمى دارد؟

جواب:در صورتى که همجنس یافت نشود، جایز است.

١٥ – وظیفه پزشک در قبال معاینه و درمان بیمار غیر همجنس

سؤال:ـ بعضى ازخانم ها براى معالجه به دکتر مرد مراجعه مى کنند. آیا با علم به اینکه این خانم قادر است به دکتر زن مراجعه کند، مى توان او را معالجه کرد؟

جواب:در فرض سؤال دکتر باید او را به طبیب زن راهنمایى کند; مگر اینکه آن زن واقعاً اعتقادى به طبیب زن نداشته باشد، و خود را ناچار بداند.

١٦ – لمس و نگاه بیمار غیر همجنس هنگام معاینه

سؤال:مراجعه بیمار به پزشک غیر همجنس در هر یک از دو حالت زیر چه صورتى دارد؟

الف) در صورتى که فقط مستلزم نگاه به غیر وجه و کفّین باشد.

ب) در صورتى که علاوه بر نگاه، نیاز به لمس و سایر معاینات نیز باشد.

جواب:مادام که دسترسى به پزشک همجنس است به غیر همجنس مراجعه ننماید، مگر در موارد ضرورت یا جایى که همجنس توانایى کافى ندارد.

١٧ – مطلع کردن دیگران از بیماری های شخص

سؤال:بیان بیماریهاى بیمار براى سایر پزشکان یا برخى از اعضاى خانواده و اقوامش که از آن اطّلاع ندارند چه حکمى دارد؟

جواب:آنچه براى درمان او لازم است جائز است، و بیش از آن مجاز نیست مگر به اجازه بیمار.

١٨ – بررسی پرده بکارت توسط پزشک

سؤال:چنانچه عروسى از باب احتیاط، براى بررسى بکارت به دکتر زن، و در صورت نبودن زن به طبیب مرد مراجعه کند، با توجّه به لزوم لمس و نظر این کار چه حکمى دارد؟

جواب:هرگاه ترک این کار مظنّه مفاسد و اختلافات مهمّى بوده باشد جایز است. و در این صورت باید حتّى الامکان از طبیب زن استفاده شود، و اگر ممکن است از غیر طریق رؤیت مثلاً با استفاده از لمس غیر مستقیم به وسیله دستکش و مانند آن انجام گیرد.

١٩ – وظیفه پزشک در صورت عدم تشخیص بیماری

سؤال:اگر پزشک بر اثر فراموشى انواع و علائم بیماریها ـ به خاطر گستردگى موضوع ـ بیمارى شخص را تشخیص ندهد، در نتیجه اصلاً دارویى تجویز نکند; در صورتى که بیمارى تشدید و یا منجر به مرگ گردد، این پزشک در چه حدّى مسئول است؟ (در صورتى که امکان ارجاع به متخصّص باشد)

جواب:وظیفه اش آن است که دخالت نکند و او را به فرد آگاهترى هدایت نماید.

٢٠ – نگاه به عورت بیمار هنگام معاینه

سؤال:پزشکان زن براى معالجه خانم هاى بیمار به عورت آنها نگاه مى کنند، این عمل چه حکمى دارد؟

جواب:این کار تنها در صورت ضرورت و به مقدار ضرورت جایز است.

٢١ – لمس بدن بیمار با دستکش

سؤال:بسیارى از احکام شرع در مسائل پزشکى مشروط به عدم لمس و نظر جنس مخالف شده است، آیا منظور از لمس، لمس مستقیم پوست یا بدن بیمار است، یا در صورتى که دست پزشک با پوششهایى نظیر دستکش طبّى پوشیده باشد، نیز اشکال دارد؟

جواب:در صورتى که بدن مستقیماً تماس پیدا نکند، براى نیازهاى پزشکى اشکالى ندارد.

٢٢ – تنها بودن پزشک و بیمار در اتاق معاینه

سؤال:در بسیارى از موارد مجبور هستم در اطاق ویزیت براى چند دقیقه با بیمار غیر همجنس تنها باشم، تا به راحتى مشکلات خود را بیان کند. آیا این کار خلوت با اجنبیّه محسوب شده و حرام است؟

جواب:چنانچه درب اطاق قفل نباشد، خلوت با اجنبیّه صدق نمى کند.