العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > خوردنی ها و آشامیدنی ها:
احکام خوردنی ها و آشامیدنی ها
مسأله ۲۶۲۴- خوردن گوشت مرغي كه مثل شاهين چنگال دارد حرام است و خوردن گوشت پرستو و هدهد مكروه مي باشد۱.
۱- گلپايگاني: پرستو حلال مي باشد و احتياط واجب آن است كه از خوردن گوشت هدهد خودداري نمايند.
نوري: پرستو حلال مي باشد و خوردن گوشت هدهد مكروه مي باشد.
بهجت: خوردن گوشت هدهد مكروه مي باشد و همچنين پرستو، بنابر أظهر.
*****
خوئي - تبریزی: ۲۶۳۳ - وحید: مسأله ۲۶۸۸- خوردن گوشت مرغ خانگي و كبوتر و اقسام گنجشك حلال است و بلبل و سار و چكاوك از قسم گنجشك است و شب پره و طاووس و جميع انواع كلاغ و هر پرنده اي كه مثل شاهين و عقاب و باز چنگال دارد يا هنگام پرواز بال زدنش كمتر از صاف نگه داشتن بالش باشد، حرام است. و همچنين هر مرغي كه چينه دان و سنگ دان و خار پشت پا ندارد، مگر آن كه معلوم باشد كه بال زدنش بيشتر از صاف نگه داشتن او است كه در اين صورت حلال است. و خوردن گوشت پرستوك و هدهد مكروه است*.
. تبريزي: مگر آن كه بال زدنش از صاف نگه داشتن بالش بيشتر باشد...
*وحید: کشتن پرستوک و هدهد و خوردن گوشت آنها مکروه است.
فاضل: مسأله ۲۷۴۷- گوشت پرندگاني كه داراي چنگال هستند و درنده مي باشند حرام است مانند باز و عقاب و كركس و شاهين و امثال اينها و همچنين است بنابر احتياط واجب انواع كلاغ و شب پره و طاووس. ولي گوشت پرندگاني مانند انواع كبوتر و كبك و تيهو و قطا و مرغ خانگي و انواع گنجشك و امثال اينها حلال مي باشد (بلبل و سار و چكاوك از اقسام گنجشك است) امّا بنابر احتياط واجب بايد از خوردن گوشت پرستو و هدهد اجتناب كرد.
زنجانی: مسأله ۲۶۳۳- هر پرنده‌ای که مانند شاهین و عقاب و باز چنگال دارد یا بال‌زدنش در هنگام پرواز کمتر از صاف نگه داشتن بالهایش باشد حرام است، همچنین شب پره (یعنی خفّاش) و طاووس و همه انواع کلاغ حرام میباشد. در دیگر پرندگان اگر روشن باشد که چنگال ندارد و بال زدنش از صاف نگه‌داشتن کمتر نیست حلال است و اگر چنگال‌دار بودن پرنده و کیفیت پروازش معلوم نباشد، چنانچه چینه‌دان یا سنگدان یا خار پشت پا داشته باشد حلال وگرنه حرام میباشد. مرغ خانگی و کبوتر و گنجشک و پرندگان دیگر راسته سبکبالان (/ راسته گنجشکان) همچون بلبل و سار و چکاوک از پرندگان حلال گوشت می‌باشند، و احتیاط مستحب آن است که از خوردن گوشت پرستو و هدهد خودداری کنند و کشتن هر نوع پرنده‌ای که در منزل انسان مأوا گزیده است مکروه است.
سيستاني: مسأله ۲۶۴۱- هر پرنده اي كه مانند شاهين و عقاب و باز و كركس درنده و چنگال دار باشد حرام است. و همچنین حرام است همه انواع کلاغ حتی زاغ بنابراحتیاط واجب، و هر پرنده ای که هنگام پرواز بال زدنش کمتر از صاف نگه داشتن بالش باشد.چنگال دار است و حرام می باشد. و هر پرنده ای که بال زدنش بیش از صاف نگه داشتن اوست حلال است، بنابراين مي توان پرندگان حرام گوشت را از حلال گوشت به ملاحظه كيفيّت پرواز آنها تميز داد ولي چنانچه كيفيت پرواز پرنده ای معلوم نباشد اگر ان پرنده چینه دان و یا سنگدان و یا خار پشت پا داشته باشد حلال است و اگر هيچكدام از اينها را نداشته باشد، حرام است و امّا پرندگان ديگر –غير از آنچه ذكر شد- چون مرغ و كبوتر و گنجشك و حتي شترمرغ و طاووس همه حلال مي باشند ولي كشتن بعضي از پرندگان مكروه است مانند هدهد و پرستو. و امّا حيواناتي كه پرواز دارند ولي پر ندارند مانند خفّاش حرام مي باشند و همچنين است زنبور و پشه و ديگر حشرات پرنده بنابر احتياط واجب.
صافي: مسأله ۲۶۳۳- خوردن گوشت مرغی که مثل شاهین چنگال دارد حرام است و پرستو حلال می باشد . احتیاط واجب آن است که از خوردن گوشت هدهد خودداری نمایند.
مكارم: مسأله ۲۲۵۷ - گوشت پرندگاني كه داراي چنگال هستند حرام است، همچنين پرندگاني كه موقع پرواز بالهاي خود را غالباً صاف نگه مي دارند، يا اگر بال مي زنند، بال زدن آنها كمتر و صاف نگه داشتن آنها بيشتر است، امّا پرندگاني كه بال مي زنند يا بال زدن آنها از صاف نگه داشتن بيشتر است گوشتشان حلال است و از جمله، انواع كبوترها و قمري و كبك حلال است ولي گوشت هدهد مكروه است؛ همچنین پرندگانی که چینه دان یا شاخک پشت پا دارند گوشت آنها نیز حلال است.
مظاهری: مسأله ۲۱۶۳- معمولاً پرندگان حلال گوشت از حرام گوشت به دو راه شناخته مىشوند:
اوّل: هنگام پرواز، بال زدن آنها بيشتر باشد از نگه داشتن بال، پس پرندهاى كه بال زدنش بيشتر باشد حلال است و پرندهاى كه بيشتر بال را نگه مىدارد حرام است.
دوّم: پرندهاى كه سنگدان يا چينهدان يا انگشت جدايى مانند شَست انسان دارد حلال و پرندهاى كه اينها را ندارد حرام است.
مسائل اختصاصي
فاضل: مسأله ۲۷۴۸- معمولاً پرندگان حلال گوشت از حرام گوشت به دو راه شناخته مي شوند: اوّل: اين كه هنگام پرواز، بال زدن آنها بيشتر باشد تا نگه داشتن بال، يعني پرنده اي كه بال زدنش بيشتر باشد حلال است و پرنده اي كه بيشتر بالها را در حال پرواز نگه مي دارد حرام است. دوم: پرندگاني كه سنگدان يا چينه دان يا انگشت جدايي مانند شست انسان دارند حلال و پرندگاني كه اينها را ندارند حرام است.
فاضل: مسأله ۲۷۴۹- تخم پرندگان حلال، حلال و تخم پرندگان حرام، حرام است. و اگر مشتبه باشد، تخمهايي كه دو طرف آن مساوي است حرام است و تخمهايي كه يك طرف آن باريك تر است حلال است.
فاضل: مسأله ۲۷۵۰- از حيوانات دريايي، فقط ماهي فلس دار حلال است، حتي اگر بعضي از قسمت هاي بدن آن فلس داشته باشد، و ماهي بي فلس حرام است، چنانكه ساير حيوانات آبي از قبيل نهنگ و خرچنگ و قورباغه و امثال اينها نيز حرام مي باشند.
فاضل: مسأله ۲۷۵۱- تخم حيوانات دريايي حلال، حلال و تخم حيوانات دريايي حرام، حرام است.
مظاهری: مسأله ۲۱۶۴- تخم و شير از حيوان حلال گوشت حلال است و از حيوان حرام گوشت حرام است، و تخم ماهى كه به آن خاويار مىگويند اگر از ماهى فلسدار باشد حلال است.
مظاهری: مسأله ۲۱۶۵- اگر شك داشته باشيم حيوانى حلال گوشت است يا حرام گوشت، خوردن گوشت و شير و تخم آن حلال است.
مسأله ۲۶۲۵- اگر چيزي را كه روح دارد از حيوانات زنده جدا نمايند، مثلاً دنبه يا مقداري گوشت از گوسفند زنده ببرند، نجس و حرام مي باشد.
*****
مكارم: مسأله ۲۲۵۸ - اگر از حيواني كه زنده است قطعه اي جدا كنند، خواه دنبه يا گوشت بوده باشد، خوردن آن حرام است.
مسأله ۲۶۲۶- پانزده چيز از حيوانات حلال گوشت، حرام است۱: ۱- خون ۲- فضله ۳- نري ۴- فرج ۵- بچه دان۲ -۶- غدد كه آن را دشول مي گويند. ۷- تخم كه آن را دنبلان مي گويند. ۸- چيزي كه در مغز كله است و به شكل نخود مي باشد۳. ۹- مغز حرام {نُخاع} كه در ميان تيره پشت است. ۱۰- پي كه در دو طرف تيره پشت است۴. ۱۱- زهره دان ۱۲- سپرز (طحال) ۱۳- بول (مثانه) ۱۴- حدقه چشم۵ ۱۵- چيزي كه در ميان سم است و به آن ذات الأشاجع مي گويند۶.
۱- اراكي: پانزده چيز بنابراحتياط از جميع حيوانات حلال گوشت، حرام است...
خوئي، تبريزي: بعضي از اجزاء حيوانات حلال گوشت، بي اشكال حرام و بعضي بنابراحتياط واجب حرام است و مجموع آنها چهارده چيز است...
فاضل: بعضي از اجزاء حيوانات حلال گوشت، حرام و بعضي بنابراحتياط لازم حرام است و مجموع آنها پانزده چيز است...
سيستاني: بعضي از اجزاء حيوانات حلال گوشت، حرام است و آن چهارده چيز است...
۲- نوري: و بنابراحتياط واجب جفت...
مظاهری: و جفت...
۳- خوئي: چيزي كه در مغز كله است و مشكّل مي باشد...
سيستاني: چيزي كه در مغز سر است و به اندازه نخود مي باشد...
فاضل: چيزي كه در مغز كله است و داري شكل است و به اندازه نصف نخود مي باشد...
۴- سيستاني: بنابراحتياط واجب...
۵- گلپایگانی: (مردمك) بنابراحتياط لازم...
صافي، نوري: حدقه چشم (مردمك)...
فاضل: عدسي و سياهي چشم (مردمك) بنابراحتياط لازم...
خوئي، تبريزي: ولي ظاهر اين است كه در پرندگان بجز خون و فضله و زهره دان و سپرز و دنبلان از چيزهايي كه ذكر شد وجود ندارد.
سيستاني: اينها همه در غير پرندگان و ماهي و ملخ از حيوانات حلال گوشت است، و امّا خون و فضله پرندگان بي اشكال حرام است ولي جز اين دو اگر از آنچه گذشت، چيزي از آنها باشد حرام بودنش بنابراحتياط واجب است و همچنين بنابر احتياط واجب حرام است خون وفضله ماهي و فضله ملخ، و جز اين از آنها چيزي حرام نيست.
۶- گلپايگاني، صافی: بنابراحتياط لازم.
فاضل: بنابراحتياط لازم حرمت اين چيزها در حيوانات بزرگ است امّا در حيوانات كوچكي مانند گنجشك چنانچه بعضي از اين امور قابل تشخيص يا جدا كردن نباشد خوردن ان اشكال ندارد.
*****
بهجت: مسأله ۲۱۱۰- خوردن پنج چيز از حيواني كه حلال گوشت است و به دستور شرع آن را سر بريده اند حرام است كه عبارتند از: ۱- طحال (سپرز) ۲- نري ۳- دنبلان ۴- خون ۵- فضله و سرگين. هر چه در نظر مرد جزء چيزهاي خبيث باشد و متعارف مردم از آنها متنفّر باشند، خوردن آنها حرام است. و بنابراحتياط واجب بايد از خوردن ده چيز اجتناب كرد، اگر چه جزء چيزهاي خبيث نباشند، كه عبارتند از: ۱- مثانه (بولدان) ۲- زهره دان، ۳- بچه دان، ۴- فرج ۵- غدد، كه آنها را دشول هم مي گويند. ۶- نخاع (مغز حرام) كه داخل ستون فقرات و گردن است. ۷- نخود مغز (و آن چيزي است در مغز به شكل نخود) ۸- چيزي كه در ميان سم است و به آن ذات الاشاجع هم مي گويند. ۹- حدقه چشم ۱۰- پي دو طرف تيره پشت.
وحید: مسأله ۲۶۹۰- بعضى از اجزاى حیوانات حلال گوشت حرام است ، و آنها از این قرار است:
۱ ـ خون ، ۲ ـ فضله ، ۳ ـ نرى ، ۴ ـ فرج ، ۵ ـ بچّه دان ، ۶ ـ غدد كه آن را دشول مى گویند ، ۷ ـ تخم كه آن را دنبلان مى گویند ، ۸ ـ چیزى كه در مغز كلّه است و به شكل نخود مى باشد ، ۹ ـ مغز حرام كه در میان تیره پشت است ، ۱۰ ـ زهره دان ، ۱۱ ـ سپرز (طحال) ، ۱۲ ـ بول دان (مثانه) ، ۱۳ ـ حدقه چشم.
و بنا بر احتیاط واجب از پى كه در دو طرف تیره پشت است ، و از چیزى كه در میان سُم است و به آن ذات الأشاجع مى گویند اجتناب شود ، و این احتیاط در پى آكد است ، و در پرندگان غیر از خون و فضله كه بى اشكال حرام است ، از سایر چیزهایى كه ذكر شد هركدام كه در آنها باشد ، بنابر احتیاط واجب از خوردن آن اجتناب شود.
مكارم: مسأله ۲۲۵۹ - چهارده چيز از حيوانات حلال گوشت (بنابر احتياط واجب در بعضي از آنها) حرام است: ۱- خون ۲- نري ۳- فرج ۴- بچه دان ۵- غدد كه آن را دشول مي گويند. ۶- تخم كه آن را دنبلان مي گويند۷- دانه كوچكي كه در مغز سر است و به شكل نخود مي باشد. ۸- مغز حرام كه درميان تيره پشت است. ۹- پي كه در دو طرف گردن قرار دارد و تا تيره پشت كشيده شده. ۱۰- زهره دان. ۱۱- سپرز (طحال) ۱۲- مثانه (محل اجتماع بول) ۱۳- سياهي چشم ۱۴- چيزي كه در ميان سم است و عرب آن را ذات الأشاجع مي گويد، اين در حيوانات بزرگ است، امّا در حيوانات كوچكي مانند گنجشك چنانچه بعضي از اين امور قابل تشخيص يا جدا كردن نيست، خوردن آن اشكالي ندارد.
زنجاني: مسأله ۲۶۳۵- چهارده چيز از اجزاء حيوانات حلال گوشت حرام است: ۱- خون ۲- نري ۳- فرج ۴- بچه دان ۵- غدد كه آن را دشول مي گويند. ۶- تخم كه آن را دنبلان مي گويند. ۷- چيزي كه در مغز كله است و تقريباً به اندازه نصف نخود است. ۸- مغز حرام كه در ميان تيره پشت است. ۹- پي كه در دو طرف تيره پشت است. ۱۰- زهره دان ۱۱- سپرز (طحال) ۱۲- بول دان (مثانه) ۱۳- سياهي چشم ۱۴- چيزي كه در ميان سم است و به آن ذات الاشاجع مي گويند.حرمت برخي از اين چيزها بنابر احتياط مي باشد.
مسأله ۲۶۲۷- خوردن سرگين و آب دماغ حرام است و احتياط واجب آن است كه از خوردن چيزهاي خبيث ديگر كه طبيعت انسان از آن متنفر است اجتناب كنند۱، ولي اگر پاك باشد و مقداري از آن به طوري با چيز حلال مخلوط شود كه در نظر مردم نابود حساب شود، خوردن آن اشكال ندارد.
۱- اراكي: خوردن سرگين و بول حيوان و آب دماغ و چيزهاي خبيث ديگر كه طبيعت انسان از آن متنفر است حرام مي باشد...
گلپايگاني، صافی: خوردن خبائث يعني چيزهايي كه طبيعت انسان از آن متنفر است، حرام مي باشد...
نوري: خوردن سرگين و آب دماغ و بطور كلي چيزهاي خبيث –كه طبيعت انسان از آن متنفر است- حرام است...
بهجت: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۲۶۲۶.
*****
خوئي، تبريزي: مسأله ۲۶۳۶- خوردن بول شتر حلال است و اجتناب از بول ساير حيوانات حلال گوشت و همچنين ساير چيزهايي كه طبع از آنها متنفر است، أحوط و أولي است.
سيستاني: مسأله ۲۶۴۴- آشاميدن ادرار حيوانات –حرام گوشت حرام است و همچنين ادرار حيوانات حلال گوشت- حتي شتر بنابر احتياط لازم- ولي خوردن ادرار شتر و گاو و گوسفند اگر براي معالجه باشد، اشكال ندارد.
وحید: مسأله ۲۶۹۱- آشامیدن بول حیوان حرام گوشت حرام است ، و همچنین بول حلال گوشت ، و خوردن و آشامیدن چیزهاى خبیث دیگر كه طبیعت انسان از آن متنفّر است ، جایز نیست ، ولى خوردن بول شتر و گاو و گوسفند در صورت نیاز به آنها براى مداوا مانعى ندارد.
مكارم: مسأله ۲۲۶۰ - خوردن اشياء خبيث و پليد كه طبع انسان از آن تنفر دارد (مانند فضله حيوانات و آب بيني و امثال آن) حرام است، هر چند پاك باشد.
زنجانی: مسأله ۲۶۳۶- باید از خوردن چیزهایی همچون آب بینی که طبیعت انسان از آنها متنفّر است اجتناب کنند. آشامیدن بول حیوانات حرام گوشت حرام است، همچنین بول حیوانات حلال گوشت -حتّی شتر- ولی خوردن بول شتر و گاو و گوسفند در صورتی که برای معالجه به آن نیاز باشد اشکال ندارد.
مظاهری : مسأله ۲۱۷۲- خوردن چيزهاى نجس و همچنين خوردن چيزهاى خبيث كه طبيعت انسان از آن متنفر است گرچه پاك باشد نظير آب دماغ و همچنين چيزى كه ضرر دارد و داعى عقلائى بر آن نيست مثل خاك و گِل و مواد مخدر حرام است، ولى خوردن كمى از تربت حضرت سيّد الشهداعليه السلام براى شفا اشكال ندارد بلكه مستحب است.
مسائل اختصاصی
مظاهری: مسأله ۲۱۷۳- خوردن يا استعمال انواع موادّ مخدّر مانند ترياك، هروئين، حشيش و نظاير آن و همچنين استفاده از قرصهاى مخدّر و روانگردان و نظاير آن كه انسان را از حالت عادى خارج مىكند، حرام است.
مظاهری: مسأله ۲۱۷۴- استعمال دخانيات نظير سيگار، قليان و پيپ، مخصوصاً براى جوانان، سزاوار نيست. و اميد است اين عيب به طور كلّى از دامن مسلمانان زدوده شود.
مسأله ۲۶۲۸- خوردن كمي از۱ تربت حضرت سيدالشهداء عليه السلام براي شفا و خوردن گِل داغستان و گِل ارمني براي معالجه، اگر علاج منحصر به خوردن اينها باشد، اشكال ندارد.
۱- نوري: خوردن خاك و گل حرام است ولي خوردن كمي از...
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۲۶۲۷.
*****
اراكي: مسأله ۲۶۴۲- خوردن گل، بلكه بنابراحتياط واجب، خوردن خاك حرام است ولي خوردن كمي از تربت حضرت سيد الشهداء عليه السلام براي شفا جايز است و خوردن گل ارمني براي معالجه، اگر علاج منحصر به خوردن اينها باشد، اشكال ندارد.
گلپايگاني، صافي: مسأله ۲۶۳۷- خوردن خاك حرام است، ولي خوردن كمي از تربت حضرت سيد الشهداء عليه السلام براي شفا اشكال ندارد.
خوئي، تبريزي: مسأله ۲۶۳۷- خوردن خاك حرام است و خوردن گل داغستان و گل ارمني براي معالجه اشكال ندارد و خوردن كمي از تربت حضرت سيد الشهداء عليه السلام براي استشفاء جايزاست و بهتر اين است كه تربت را در مقداري از آب مثلاً حل نمايند كه مستهلك شود و بعداً آن آب را بياشامد.
فاضل: مسأله ۲۷۵۵- خوردن خاك حرام است ولي خوردن كمي از تربت حضرت سيد الشهداء عليه السلام براي شفا جايز است و بهتر است كه تربت را درمقداري آب حل نمايند تا مستهلك شود و بعد از آن آب را بياشامند و خوردن گل داغستان و گل ارمني براي معالجه، اگر علاج منحصر به خوردن اينها باشد، اشكال ندارد.
بهجت: مسأله ۲۱۱۲- خوردن كمي از تربت حضرت سيد الشهداء عليه السلام براي شفا به اندازه يك نخود، كه از قبر مطهّر آن حضرت يا از اطراف آن برداشته باشند، اشكال ندارد و مظنون اين است كه خوردن تربت حضرت رسول اكرم صلّي الله عليه و آله و سلّم و ساير أئمه طاهرين عليهم السلام براي شفا، در اين حكم مثل تربت امام حسين عليه السلام باشد اگر چه أحوط اين است كه آن را در آب مخلوط كنند به طوري كه مستهلك شود، و خوردن گل داغستان و گل ارمني براي معالجه، اگر علاج منحصر به خوردن آنها باشد، بنابر أظهر اشكال ندارد.
سيستاني: مسأله ۲۶۴۵- خوردن گل حرام است و همچنين است خاك و شن بنابراحتياط لازم و خوردن گل داغستان و گل ارمني و غير آنها براي معالجه درصورت ناچاري اشكال ندارد و خوردن كمي ازتربت حضرت سيد الشهداء عليه السلام براي استشفاء به مقدار يك نخود متوسط جايز است، و اگر آن را از خود قبر مقدس يا اطراف آن برندارد هر چند تربت امام حسين عليه السلام برآن صدق كند بنابر احتياط واجب بايد در مقداري از آب و مانند آن حل نمايند كه مستهلك شود و بعداً آن آب را بياشامند، و همچنين اين احتياط را بايد رعايت كرد در موردي كه اطمينان نباشد كه تربت از قبر مقدس آن حضرت است و بيّنه اي هم برآن شهادت ندهد.
وحید: مسأله ۲۶۹۲- خوردن گل حرام است و همچنین ـ بنابر احتیاط ـ بقیه اجزاى زمین مانند خاك و ریگ و سنگ ، و خوردن گل داغستان و گل ارمنى در صورت انحصار معالجه به آن اشكال ندارد ، و خوردن كمى از تربت حضرت سید الشهداء(علیه السلام) كه بیشتر از مقدار یك نخود متوسّط نباشد براى استشفاء اشكال ندارد ، و بهتر این است كه تربت را در مقدارى از آب ـ مثلا ـ حلّ نمایند كه مستهلك شود و بعد آن آب را بیاشامند.
مكارم: مسأله ۲۲۶۱- خوردن خاك و گل حرام است، ولي خوردن كمي از تربت پاك حضرت سيّد الشهداء امام حسين عليه السلام (كمتر از يك نخود) به قصد شفا اشكال ندارد و همچنين گل داغستان و گل ارمني كه براي معالجه مي خوردند، در صورتي كه علاج منحصر به آن باشد، جايز است.
زنجاني: مسأله ۲۶۳۷- خوردن خاك حرام است و خوردن تربت حضرت سيد الشهداء عليه السلام براي استشفاء جايز است و احتياط مستحبّ آن است كه به مقدار اندكي همچون اندازه يك نخود اكتفا شود، و خوردن گل داغستان و گل ارمني براي معالجه –درجايي كه معالجه منحصر به استفاده از خاك و گل باشد- جايز است.
مسأله ۲۶۲۹- فرو بردن آب بيني و خلط سينه كه در دهان آمده حرام نيست۱. و نيز فرو بردن غذايي كه موقع خلال كردن، از لاي دندان بيرون مي آيد (اگر طبيعت انسان از آن متنفر نباشد۲)، اشكال ندارد.
۱- گلپايگاني، فاضل، صافي: فرو بردن آب بيني و خلط سينه كه در فضاي دهان نيامده باشد، حرام نيست ولي اخلاط بيني و سينه كه در فضاي دهن وارد شده (گلپايگاني، صافی: احتياط لازم – فاضل: احتياط واجب- ) ترك فرو بردن آن است...
نوري: فرو بردن آب بيني و خلط سينه كه در فضاي دهان نيامده حرام نيست ولي اخلاط بيني و سينه كه در فضاي دهان وارد شده است از فرو بردن آن در صورت توجه و التفات، اجتناب شود...
۲- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: خوئي، سيستاني، تبريزي، زنجاني و صافي نيست]
مكارم، مظاهری: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۲۶۲۷.
بهجت: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۲۶۲۶.
مسأله ۲۶۳۰- خوردن چيزي كه براي انسان ضرر دارد حرام است۱.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
۱-گلپايگاني، صافی، نوري: ولي اگر ضرر، كم باشد كه عقلاء اعتنا نكنند، حرام نيست.
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۲۶۲۷.
*****
خوئي، تبريزي زنجانی: ۲۶۳۹- سیستانی: ۲۶۴۷- فاضل: مسأله ۲۷۵۷- خوردن چيزي كه موجب مرگ مي شود يا براي انسان ضرر كلي دارد. حرام است.
. سيستاني، زنجاني: ضرر مهمي دارد (زنجاني: مثل اين كه به نقص عضو مي انجامد) حرام است.
وحید: مسأله ۲۶۹۴- خوردن و آشامیدن چیزى كه موجب مرگ مى شود ، یا براى انسان ضرر مهمّى دارد حرام است.
مكارم: مسأله ۲۲۶۲ - خوردن يا نوشيدن چيزي كه براي انسان ضررمهمّي دارد حرام است، كشيدن سيگار و ساير انواع دخانيات مخصوصا مواد مخدر مطلقاً حرام است، خواه به صورت تزريق يا دود كردن يا خوردن و يا به هر طريق ديگري بوده است و همچنين توليد، خريد و فروش و هرگونه كمك به انتشار آن، حرام است. و بر افراد معتاد به سیگار یا مواد مخدّر واجب است شرعاً برای ترک اعتیاد تلاش کنند.
مسأله ۲۶۳۱- خوردن گوشت اسب و قاطر و الاغ مكروه است و اگر كسي با آنها وطي كند، يعني نزديكي نمايد حرام مي شوند۱ و بايد آنها را از شهر بيرون ببرند و در جاي ديگر بفروشند.
۱- اراكي: و بايد قيمت آن را به عنوان غرامت به صاحب آنها بپردازند...
مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۲۶۳۲.
*****
خوئي، گلپايگاني، تبريزي، صافي: ۲۶۴۰، وحید: ۲۶۹۵- نوري: مساله ۲۶۲۹- خوردن گوشت اسب و قاطر و الاغ مکروه است و اگر کسی آنها را وطی (نزدیکی ) کند خود و نسلشان . حرام مي شوند و بول و سرگين آنها نجس مي شود و بايد آنها را از شهر بيرون ببرند و درجاي ديگر بفروشند و بر وطي كننده لازم است قيمتش را به صاحبش بدهد.
.وحید:وآشامیدن شیرشان...
فاضل: مسأله ۲۷۵۸- از چهارپايان اهلي، گوشت شتر و گاو و گوسفد حلال و گوشت اسب و قاطر و الاغ كراهت دارد. و از حيوانات بياباني و وحشي، گوشت آهو و گوزن و گاو وحشي و قوچ و بز كوهي و گور خر حلال است.
مكارم: مسأله ۲۲۵۶ - گوشت گاو و گوسفند و شتر اهلي و همچنين گاو و گوسفند و بز و خر وحشي و آهو حلال است ، ولي گوشت اسب و قاطر و الاغ مكروه مي باشد، حيوانات درنده عموماً، همچنين فيل و خرگوش و حشرات، گوشتشان حرام است.
زنجاني: مسأله ۲۶۴۰- خوردن گوشت اسب و قاطر و الاغ مکروه است و اگر کسی با آنها نزدیکی نماید حرام نمي شوند، ولي بايد آنها را از شهر بيرون ببرند و در جاي ديگري كه وضعيت اين حيوان را نمي دانند، بفروشند، با این عمل زشت، حيوان از ملك مالكش خارج نمي شود، بلكه نزديكي كننده بايد هرمقداري كه در اثر بيرون بردن و فروختن اين حيوان به مالك ضرر زده است، جبران نمايند...
سيستاني: مسأله ۲۶۴۸- خوردن گوشت اسب، و قاطر، و الاغ، مکروه است، و اگر کسی با آنها نزدیکی کند، گوشت آنها حرام می‌شود، و همچنین شیر آنها و نسل بعد از وطی آنها ـ بنا بر احتیاط واجب، ـ و ادرار و سرگین آنها نجس می‌شود، و باید آنها را از شهر بیرون ببرند و در جای دیگر بفروشند، و بر واطی اگر صاحبش نباشد لازم است قیمتش را به صاحبش بدهد، و پولی که از فروشش به دست میآید برای واطی است...
مسأله اختصاصي
بهجت: مسأله ۲۱۱۴- خرگوش و سوسمار و همه حشرات، حرام گوشت هستند.
مسأله ۲۶۳۲- اگر۱ با گاو گوسفند و شتر نزديكي كنند، بول و سرگين آنها نجس مي شود و آشاميدن شير آنها۲ هم حرام است۳ و بايد بدون آن كه تأخير بيفتد آن حيوان را بكشند و بسوزانند و كسي كه با آن وطي كرده پول آن را به صاحبش بدهد۴، بلكه اگر به بهيمه ديگري هم نزديكي كند، شير آن حرام مي شد.
۱- بهجت: اگر نعوذ بالله...
۲- بهجت: آشاميدن شير و خوردن گوشت آنها...
۳- نوري: بول و سرگين و نسل آنها نجس مي شود و آشاميدن شير و خوردن گوشت آنها و نسل آنها نيز حرام است...
۴- بهجت: [پایان مسأله]
نوري: و در اين حكم فرقي ميان صغير و كبير، عالم به حكم و جاهل نيست.
*****
اراكي: مسأله ۲۶۴۶- اگر با حيوان حلال گوشتي مانند گاو و گوسفند و شتر نزديكي كنند، بول و سرگين آنها نجس مي شود و آشاميدن شير آنها هم حرام است و بايدفوراً آن حيوان را بكشند و بسوزانند و كسي كه با آن وطي كرده، پول آن را به صاحبش بدهد.
گلپايگاني، صافي: مسأله ۲۶۴۱- اگر با حيوان حلال گوشتي كه مرسوم است گوشت آن را مي خورند –مانند گاو و گوسفند- نزديكي كند، بول و سرگين خود آنها و نسل متجدّد آنها نجس مي شود و خوردن گوشت و آشاميدن شير آنها و همين طور خوردن گوشت و آشاميدن شير نسل متجدّد آنها حرام است چه وطي در قُبل باشد و چه در دُبر و وطي كننده صغير باشد يا كبير، عالم باشد يا جاهل، مختار باشد يا مكره و موطوء نر باشد يا مادّه ، و بايد فوري آن حيوان را بكشند و بسوزانند و كسي كه با آن وطي كرده، پول آن را به صاحبش بدهد.
خوئي، تبريزي: ۲۶۴۰، وحید: مسأله ۲۶۹۵- اگر با حيوان حلال گوشتي مانند گاو و گوسفند نزديكي كنند، بول و سرگين آنها نجس مي شود و خوردن گوشت و آشاميدن شير آنها هم حرام است و همچنين است نسل آنها؛ و بايد فوري آن حيوان را بكشند و بسوزانند و كسي كه با آن وطي كرده، پول آن را به صاحبش بدهد.
زنجاني: مسأله ۲۶۴۰- ... و اگر با حيوان حلال گوشتي که خوردن گوشت و آشامیدن شیر آنها مرسوم است مانند گاو و گوسفند و شتر نزديكي كنند، بول و سرگين آنها نجس مي شود و خوردن گوشت و آشاميدن شير آنها هم حرام است، همچنين بچه اش كه در هنگام نزديكي در شكم حيوان بوده يا پس از آن توليد مي شود، و بايد آن حيوان را بكشند و سپس آن را بسوزانند و كسي كه با آن وطي كرده و مالكش نيست، بايد پول آن را به صاحبش بدهد و اگر گوسفند وطي شده در يك گله مشتبه گرديده، بايده به وسيله قرعه آن را معين كرده كارهايي را كه گفته شد درباره آن اجرا كرد.
سيستاني: مسأله ۲۶۴۸- ... و اگر با حيواني كه گوشتش معمولاً مورد استفاده است مانند گاو و گوسفند و شتر نزديكي كند، ادرار و سرگين آنها نجس مي شود و خوردن گوشت آنها حرام است و همچنين است بنابراحتياط واجب آشاميدن شير آنها، و نسل بعد از وطي آنها، و بايد آن حيوان را بكشند و بسوزانند و كسي كه با آن وطي كرده، اگر صاحبش نباشد پول آن را به صاحبش بدهد.
فاضل: مسأله ۲۷۶۱- حيوان چهارپايي كه انسان با آن نزديكي كرده اگر معمولاً از گوشت و شير آن استفاده مي شود، مانند شتر و گاو وگوسفند بايد آن را بدون تأخير به هر نحو كه امكان دارد بكشند و گوشت آن را بسوزانند و كسي كه اين عمل زشت «وطي» را انجام داده بايد پول آن را به صاحبش بدهد و اگر معمولاً از آن استفاده سواري مي شود و از گوشت آن استفاده نمي شود، مانند اسب و قاطر و الاغ، بايد آن را به شهر ديگر ببرند و در آنجا به فروش برسانند و كسي كه عمل «وطي» را انجام داده، خسارت و قيمت آن را بپردازد و اگر اين حيوان بين حيوانات ديگر مخلوط و مشتبه شده بايد به وسيله قرعه آن را معيّن كنند و حكم شرعي را روي آن انجام دهند.
مكارم: مسأله ۲۲۶۳ - اگر با گاو و گوسفند و شتر نزديكي كنند، علاوه بر اين كه گوشت آنها حرام است، بول و مدفوع آنها نيز بنابر احتياط واجب نجس مي باشد و آشاميدن شير آنها نيز حرام است و بايد آن حيوان را ذبح كنند و لاشه آن را بسوزانند و كسي كه با آن نزديكي كرده، بايد پول آن را به صاحبش بدهد.
مظاهری: مسأله ۲۱۷۵- اگر با حيوانى نزديكى كنند همه چيز آن نظير سگ و خوك نجس است، و اگر از حيوانهايى باشد كه از گوشت و شير آنها استفاده مىشود نظير گاو و گوسفند، بايد آن حيوان را ذبح كنند و لاشه آن را بسوزانند، و اگر از حيوانهايى باشد كه از آن استفاده سوارى مىكنند مثل اسب و الاغ بايد از آن شهر بيرون برده شود، و در هر دو صورت بايد خسارت آن را كسى كه با آن نزديكى كرده بپردازد.
مسائل اختصاصي
خوئي، تبريزي: مسأله ۲۶۴۱- بزغاله و بره شير خوار اگر از خوك به مقداري كه گوشت و استخوانشان قوّت بگيرد، شير بخورند، خود و نسلشان حرام مي شوند و در صورتي كه مقدار شير خوردن كمتر از آن باشد لازم است استبراء شوند و پس از آن حلال مي گردند و استبراء آن اين است كه هفت روز از پستان بز يا گوسفند شير بخورند و اگر حاجت به شير نداشتند، هفت روز علف بخورند و حيوان نجاستخوار نيز خوردن گوشتش حرام است و چنانچه استبرائش نمايند، حلال مي شود و كيفيّت استبراء آن در مسأله [۲۲۰] بيان شد.
سيستاني: مسأله ۲۶۴۹- بزغاله اگر از خوك به مقداري كه گوشت و استخوانش قوّت بگيرد، شير بخورد، خود و نسلش حرام مي شود و شير آنها نيز حرام مي شود، و در صورتي كه مقدار شير خوردن، كمتر از آن باشد، بنابر احتياط واجب بايد استبراء شود و پس از آن حلال مي گردد و استبراء آن اين است كه هفت روز شير پاك بخورد و اگر حاجت به شير نداشته باشد، هفت روز علف بخورد، و در حكم بزغاله است –بنابر احتياط واجب- بره شيرخوار و گوساله و بچه هاي ديگر حيوانات حلال گوشت. و خوردن گوشت حيوان نجاستخوار حرام است و چنانچه استبرائش نمايند حلال مي شود، وكيفيت استبراء آن در مسأله [۲۲۰] بيان شد.
زنجانی: مسأله ۲۶۴۱- گوسفند شیرخوار -و همچنین گوساله و بچّه‌های دیگر حیوانات حلال‌گوشت- اگر از خوک به مقداری شیر بخورند که گوشت در بدن‌شان روییده و استخوانشان از آن سخت شده باشد، خود و نسلشان حرام می‌شوند و در صورتی که مقدار شیرخوردن کمتر از آن باشد لازم است استبراء شوند تا حلال گردند. و استبراء این است که هفت روز از پستان گوسفند -یا حیوان حلال‌گوشت دیگر- شیر بخورند و اگر نیاز به شیر ندارند هفت روز غذای پاک دیگر بخورند.
وحید: مسأله ۲۶۹۶ - بزغاله اگر از خوك به مقدارى كه استخوانش محكم شود شیر بخورد ، خود و نسلش حرام مى شوند ، و همچنین است برّه شیر خوار بنا بر احتیاط واجب ، و در صورتى كه مقدار شیر خوردن كمتر از آن باشد ـ بنابر احتیاط واجب ـ در صورتى حلال مى شوند كه استبراء شوند ، و استبراء آنها این است كه هفت روز از پستان بز یا گوسفند شیر بخورند ، و اگر حاجت به شیر نداشتند هفت روز علف بخورند.
و حیوانى كه به خوردن نجاست انسان عادت كرده نیز گوشتش حرام است ، و چنانچه استبرائش نمایند حلال مى شود ، و كیفیت استبراء آن در مسأله «۲۲0» بیان شد.
فاضل: مسأله ۲۷۵۹- حيوان اهلي حلال گوشت، از سه راه حرام گوشت مي شود: اوّل: اينكه جلّال باشد، يعني خوراك آن بر حسب عادت، منحصر به مدفوع انسان باشد كه در اين صورت گوشت و شير آن حرام و بنابر احتياط واجب بول و مدفوع آن نجس مي شود. دوم: اين كه انسان با حيوان چهار پا نزديكي كند و عمل زشت انجام دهد. دراين صورت گوشت و شير آن، بلكه بنابراحتياط واجب نسل آن هم حرام مي شود و نيز بول و مدفوع آن بنابر احتياط نجس است. سوم: برّه و بزغاله و گوساله اي كه از شير خوك بخورد تا نموّ كند استخوانش محكم شود گوشت و شير و نسلش حرام مي شود و بنابراحتياط واجب بول و مدفوع آن نجس است ولي اگر از شير انسان بخورند تا بزرگ شوند گوشت و شيرشان حرام نمي شود بلكه كراهت دارد.
فاضل: مسأله ۲۷۶۰- حيوان جلال را اگر بخواهند حلال شود بايد استبراء كنند، يعني تا مدّتي آن را از خوردن نجاست باز دارند و به آن غذاي پاك بدهند به نحوي كه ديگر نگويند جلال است، و بنابر احتياط واجب شتر را چهل روز و گاو را سي روز و بهتر است چهل روز و گوسفند را ده روز و بهتر است چهارده روز و مرغابي را پنج روز و بهتر است هفت روز و مرغ خانگي را سه روز و ماهي را يك شبانه روز استبراء كنند.
فاضل: مسأله ۲۷۶۲- گوشت و شير حيوان نجس مانند سگ و خوك، حرام است و همچنين گوشت و شير حيوانات درنده كه معمولاً نيش و چنگال دارند مانند شير و پلنگ و يوزپلنگ و گرگ و كفتار و شغال و روباه و گربه و همين طور حيواناتي كه مسخ شده اند مانند فيل و خرس و بوزينه و خرگوش حرام مي باشند و خوردن حيوانات ريز و حشرات مانند موش و سوسمار و مار و مارمولك و عقرب و سوسك و زنبور و مور و مگس و پشه و انواع كرمها نيز حرام است.
مسأله ۲۶۳۳- آشاميدن شراب۱، حرام و در بعضي از اخبار بزرگترين گناه شمره شده است (و اگر كسي آن را حلال بداند در صورتي كه ملتفت باشد كه لازمه حلال دانستن آن، تكذيب خدا و پيغمبر صلّي الله عليه و آله و سلّم مي باشد كافر است۲) از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمودند: شراب ريشه بديها و منشأ گناهان است و كسي كه شراب مي خورد، (عقل خود را از دست مي دهد و در آن موقع خدا را نمي شناسد و از هيچ گناهي باك ندارد و احترام هيچ كس را نگه نمي دارد و حق خويشان نزديك را رعايت نمي كند و از زشتيهاي آشكار رو نمي گرداند۳ و روح ايمان و خداشناسي از بدن او بيرون مي رود و روح ناقص خبيثي كه از رحمت خدا دور است در او مي ماند۴) و خدا و فرشتگان و پيغمبران و مؤمنين، او را لعنت مي كنند و تا چهل روز نماز او قبول نمي شود و روز قيامت روي او سياه است و زبان از دهانش بيرون مي آيد و آب دهان او به سينه اش مي ريزد و فرياد تشنگي او بلند است.
۱- اراكي: و هر چيزي كه انسان را مست مي كند...
۲- خوئي، گلپايگاني، تبريزي، صافي: اگر كسي آن را حلال بداند كافر است...
زنجاني: آشاميدن شراب، حرام و در بعضي از اخبار بزرگترين گناه شمرده شده است و اگر كسي حرمت آن را انكار ورزد، چنانچه شبهه اي در حقّ وي نباشد شرعاً كافر به شمار مي آيد مگر شهادتين را بر زبان جاري ساخته و بدانيم كه به خدا و پيامبر اسلام صلّي الله عليه و آله و سلّم ايمان قلبي دارد همانطور در مسأله [۱۰۶] و مسأله [۲۴۴۷ ] گذشت...
[قسمت داخل پرانتز در رساله آيت الله سيستاني نيست]
۳- سيستاني: و اگر جرعه اي از آن بنوشد خدا و ملائكه و پيامبران و مؤمنان او را لعنت كنند، و اگر تا حد مستي بنوشد روح ايمان و خدا شناسي از او بيرون مي رود و روح پلید خبيثي به جاي آن قرار مي گيرد و تا چهل روز نماز او قبول نمي شود (هرچند واجب است نمازش را بخواند و نماز او صحیح است).
زنجاني: و هر كس جرعه اي از شراب بنوشد تا چهل روز نمازش قبول نمي شود، كسي كه به خوردن شراب عادت كرده كه هر گاه آن را به دست آورد مي نوشد، همچون بت پرست به نزد خداوند مي رود، شراب خوار در روز قيامت رويش سياه است و زبان از دهانش بيرون مي آيد و آب دهان او به سينه اش مي رسد و فرياد تشنگي او بلند است.
۴- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت الله مظاهری نیست.]
*****
وحید: مسأله ۲۶۹۷- آشامیدن شراب و غیر آن از مسكرات حرام است ، و روایات در مذمّت آن بسیار است ، و در بعضى از آنها قریب به این مضامین وارد شده كه: خداوند معصیت نشده به چیزى كه شدیدتر از آشامیدن مسكر باشد ، و از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) سؤال شد: آیا آشامیدن شراب بدتر است یا ترك نماز؟ فرمود: شرب خمر ، براى این كه شرابخوار در حالتى قرار مى گیرد كه پروردگار خودرا نمى شناسد.
و از حضرت رسول (صلى الله علیه وآله وسلم) روایت شده كه: شراب سَرِ هر گناهى است.
و در بعضى از روایات آشامیدن شراب اشد از زنا و دزدى شمرده شده است ، و خداوند شراب را حرام كرده به علّت این كه ام الخبائث و سَرِ هر شرّى است. و شرابخوار عقل خودرا از دست مى دهد ، پس پروردگار خود را نمى شناسد ، و هر معصیتى را مرتكب ، و هر حرمتى را هتك ، و هر رحم وابسته اى را قطع ، و هر فاحشه اى را مرتكب مى شود.
مکارم: مسأله ۲۲۶۴ ـ آشاميدن شراب حرام و از گناهان کبيره است، بلکه در بعضى از اخبار(۱) بزرگترين گناه شمرده شده است و اگر کسى آن را حلال بداند در صورتى که متوجّه باشد که لازمه حلال دانستن آن تکذيب خدا و پيغمبر(صلى الله عليه وآله) مى باشد کافر است. از حضرت امام جعفر صادق(عليه السلام) روايت شده است که فرمود: «شراب ريشه بديها و منشأ گناهان است و کسى که شراب مى خورد عقل خود را از دست مى دهد و در آن موقع خدا را نمى شناسد و از هيچ گناهى باک ندارد، احترام هيچ کس را نگه نمى دارد و حقّ خويشان نزديک را رعايت نمى کند و از زشتيهاى آشکار رو نمى گرداند،(۲) روح ايمان و خداشناسى از او بيرون مى رود، و روح خبيثى که از رحمت خدا دور است در او مى ماند، خدا و فرشتگان و پيغمبران و مؤمنين او را لعنت مى کنند(۳) و تا چهل روز نماز او قبول نمى شود(۴) و روز قيامت روى او سياه است(۵)!»
(۱) وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۲۵۲، ح۱۰ (۲) وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۲۵۳، ح۱۱ (۳) وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۲۳۸، ح۴ (۴) وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۲۳۸، ح۵ (۵) وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۲۳۸، ح۳
مسائل اختصاصي
مكارم: مسأله ۲۲۶۵- منظور از شراب، هر مايع مست كننده اي است و آبجو نيز جزء مشروبات الكلي است، حتي نوشيدن يك قطره شراب و كمتر از آن نيز حرام است.
مظاهری: مسأله ۲۱۷۸- منظور از شراب هر مايع مست كننده اى است نظير عرق و آبجو و مانند اينها و نوشيدن آن حتّى يك قطره و كمتر از آن نيز حرام است.
مسأله ۲۶۳۴- سر سفره اي كه در آن شراب مي خورند، اگر انسان يكي از آنان حساب شود۱ بنابر احتياط واجب۲ نبايد نشست۳ و چيز خوردن از آن سفره حرام است.
این مسأله دررساله آیت الله سبحانی نیست.
۱- نوري، مظاهری: نباید نشست و از چيز خوردن از آن سفره هم بايد اجتناب كرد.(مظاهری: هر چند قضای حلالی باشد).
۲- [عبارت «بنابر احتياط واجب» در رساله آيت الله فاضل نيست]
۳- بهجت: و از چیز خوردن از آن سفره هم باید اجتناب کرد.
*****
اراكي: ۲۶۴۸، خوئي، گلپايگاني، تبريزي، صافي: ۲۶۴۳، وحید: مسأله ۲۶۹۸- نشستن سر سفره اي كه در آن شراب (اراكي: و يا چيزي كه انسان را مست مي كند «مسكر» )مي خورند، اگر انسان يكي از آنان حساب شود حرام است و همچنين چيز خوردن از آن سفره حرام مي باشد.
مكارم: مسأله ۲۲۶۶ - سفره اي كه بر سر آن شراب مي خورند اگر انسان يكي از آنان حساب شود، نشستن كنار آن و خوردن از آن سفره حرام است هرچند غذاي حلال باشد.
سيستاني: مسأله ۲۶۵۱- خوردن چیزی از سفره اي كه در آن شراب مي خورند، حرام است، و همچنين نشستن بر سر چنين سفره اي بنابر احتياط واجب.
زنجاني: مسأله ۲۶۴۳- سر سفره اي كه در آن شراب خورده مي شود نبايد نشست و خوردن از غذاي آن سفره نيز حرام است، بلكه از سفره اي كه پيشتر در آن شراب خورده شده است نبايد غذا خورد.
مسأله ۲۶۳۵- بر هرمسلمان واجب است مسلمان ديگري را كه نزديك است از گرسنگي يا تشنگي بميرد، نان و آب داده۱ و او را از مرگ نجات دهد.
این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت و سبحانی نیست.
۱- زنجاني: آب و غذا داده...
[آیات عظام گلپایگانی و صافی این مسأله را به شماره ۲۸۵۸ در پایان رساله خود آورده اند.]
*****
مظاهری: مسأله ۲۱۸۰- اگر كسى بداند مسلمانى حوايج ضرورى دارد، مثل اينكه خود او يا زن و بچه او گرسنه يا تشنهاند يا بىلباس يا بىمسكن هستند و بتواند حوايج ضرورى او را برآورد رفع آن حوايج بر هر كسى كه بداند واجب است.
سیستانی: مسأله ۲۶۵۲- بر هر مسلمان واجب است مسلمان دیگری را که نزدیک است از گرسنگی یا تشنگی بمیرد، آب و غذا داده و او را از مرگ نجات دهد اگر جان خودش در خطر نباشد، و همچنین اگر آن شخص مسلمان نباشد ولی انسانی است که قتل او جایز نیست.
مسأله اختصاصي
گلپايگاني، صافي: مسأله ۲۶۴۴- گوشتهايي كه از بلاد كفار مي آورند و تذكيه آنها شرعاً ثابت نشده، نجس و خوردن آن حرام است، و خريد و فروش آنها نيز جايز نيست، و نوشته و گفته اشخاص غير موثق و مجهول الحال شرعاً اعتبار ندارد.
