العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > فتاوای آیت الله العظمی تبریزی (قدس سره):
عزاداری و مسائل آن
سؤال ١٩٩٣: -نظر حضرتعالى راجع به پوشيدن لباس سياه در ايام سوگوارى سالروز شهادت هر يك از معصومين عليهم السلام چيست؟ همچنين لباس مشكى در سراسر ماههاى محرّم و صفر چطور؟
جواب: باسمه تعالى؛ به عنوان اظهار حزن و اندوه بر مصيبت حضرت سيد الشهداء عليه السلام و ساير معصومين عليهم السلام مستحب است، و الله العالم.
سؤال ١٩٩۴: آيا لخت شدن و سينه زدن، به گونه‌اى كه سينۀ عزادار قرمز شود، يا گاهى نيز خونريزى كند، جايز است؟
جواب: باسمه تعالى؛ مانعى ندارد، و الله العالم.
سؤال ١٩٩۵: سينه و زنجير زدن در مراسم عزادارى ائمه در صورتى كه بدن سرخ شده و يا زخم شود جايز است؟
جواب: باسمه تعالى؛ مانعى ندارد، و الله العالم.
سؤال ١٩٩۶: آيا براى عزادارى حضرت ابا عبد الله الحسين عليه السلام جايز است با بدن عريان و به صورت شديد سينه‌زنى شود و بدن قرمز شود؟
جواب: باسمه تعالى؛ مانعى ندارد، و الله العالم.
سؤال ١٩٩٧: آيا عزادارى امام حسين عليه السلام را مى‌توان در مسجد برپا نمود؟
جواب: باسمه تعالى؛ روضه‌خوانى مستحب است، و لو در مسجد باشد، لكن مانع از نماز نشود، و الله العالم.
سؤال ١٩٩٨: -گذاشتن وسايل هيئات عزادارى امام حسين عليه السلام در مساجد چگونه است؟
جواب: باسمه تعالى؛ گذاشتن وسايل هيئات و دسته‌هاى عزادارى امام حسين عليه السلام در مسجد مانعى ندارد، لكن بايد در جايى از مسجد بگذارند كه مانع از نمازِ نمازگزاران نباشد، و لو به اينكه با تخته و مثل آن جاى خاصى براى آن در مسجد درست كنند، كه مانع نمازگزاران نشود، و الله العالم.
سؤال ١٩٩٩: پوشيدن لباس سياه براى سوگوارى حضرت على عليه السلام چگونه است؟
جواب: باسمه تعالى؛ از تعظيم شعائر است، و الله العالم
سؤال ٢٠٠٠: استفاده از آلات غير موسيقى در عزادارى ائمۀ اطهار عليهم السلام خصوصاً حضرت ابا عبد الله الحسين عليه السلام چه حكمى دارد؟
جواب: باسمه تعالى؛ اگر در عرف آلات موسيقى حساب نشود، مثل طبل جنگى مانعى ندارد، و الله العالم.
سؤال ٢٠٠١: به نظر بعضى كارشناسان و اهل فن، آهنگهايى كه در مراسم عزادارى سالار شهيدان نواخته مى‌شود نيز داراى نشاط است، در حالى كه نوعاً مردم عادى آنها را غم‌انگيز مى‌دانند، لطفاً اين آهنگها چه حكمى دارد؟
جواب: باسمه تعالى؛ استعمال اين موسيقى‌ها در عزادارى محل اشكال است، و الله العالم.
سؤال ٢٠٠٢: مصافحه كردن در روز عاشورا يا شهادت معصوم چگونه است؟
جواب: باسمه تعالى؛ اگر ترك مصافحه كه علامت حزن باشد در ايام مصيبت نبى اكرم و اهل بيت عليهم الصلاة و السلام به عنوان عزادارى باشد، اولىٰ است، و الله العالم.
سؤال ٢٠٠٣: سينه زدن با تيغ و يا زنجير زدن با زنجيرى كه داراى چاقو و يا تيغ مى‌باشد و به زخمى شدن بدن و جارى شدن خون منجر مى‌شود، اگر چه خطر جانى نداشته باشد چه حكمى دارد؟
جواب: باسمه تعالى؛ در عزادارى از اعمالى كه عنوان حرامى بر آن منطبق مى‌شود بايد پرهيز كرد، و از امورى كه موجب سوء استفادۀ دشمنان اسلام و اهل بيت عليهم السلام است بايد اجتناب نمود، ولى ذكر فضائل اهل بيت عليهم السلام و عزادارى بصورت دسته‌هاى سينه‌زنى و مواكب حسينى كه موجب زنده نگهداشتن خاطرۀ مظلوميت و سيرۀ اهل بيت و بيانگر كرامت آن خاندان باشد از عبادات است، و الله العالم.
سؤال ٢٠٠۴: سينه‌زنى در كوچه و خيابانها بدون پيراهن و يا در ديد زنها بودن، اشكال دارد؟
جواب: باسمه تعالى؛ سينه زدن به نحو مزبور مانعى ندارد؛ و در صورتى كه در ديد زنان است احتياط آن است كه پيراهن بپوشند، و الله العالم.
سؤال ٢٠٠۵: خواندن قصيده‌هاى اهل بيت عليهم السلام بايد چگونه باشد و اصلاً حكم قصيده خواندن را بيان نماييد؟
جواب: باسمه تعالى؛ اگر عنوان محرّمى بر آن منطبق شود مانند اينكه غنا باشد و يا وهن اهل بيت عليهم السلام محسوب شود، اشكال دارد و جايز نيست، و الله العالم.
سؤال ٢٠٠۶: عزادارى و تعزيۀ ذو الجناح، چگونه است؟
جواب: باسمه تعالى؛ عزادارى امام حسين و ائمۀ اطهار عليهم السلام مستحب است و موجب اجر مى‌باشد؛ و اگر آنچه نوشته شده، عزادارى متعارف باشد، استحباب دارد، و الله العالم.
سؤال ٢٠٠٧: بر علَمهاى عباس و ذو الجناح و شبه ضريحها با نقره و طلا آرايش كردن، آيا اشكالى دارد؟
جواب: باسمه تعالى؛ اشكال ندارد، و الله العالم.
سؤال ٢٠٠٨: آيا ذو الجناح تعزيه را مى‌شود با چادر و زيور آلات پوشاند؟
جواب: باسمه تعالى؛ مانعى ندارد، و الله العالم.
سؤال ٢٠٠٩: آيا طبل و سنج كه در دستجات محرّم و صفر به عنوان عزادارى به كار مى‌آيد، درست است؟
جواب: باسمه تعالى؛ مانعى ندارد، و الله العالم.
سؤال ٢٠١٠: -آيا عزادارى حضرت ابا عبد الله الحسين عليه السلام واجب است؟ و اگر كسى در اينگونه مجالس شركت نكند، معصيت كرده‌اند؟
جواب: باسمه تعالى؛ عزادارى براى امام حسين عليه السلام تعظيم شعائر دين است، و شركت نكردن در مجالس عزادارى چنانچه از روى بى‌اعتنايى و به عنوان اعراض از مذهب اهل البيت عليهم السلام باشد، جايز نيست، و الله العالم.
سؤال ٢٠١١: در مورد تحريفات واقعۀ كربلا، چگونه مى‌شود جلوگيرى كرد؟ و اگر كتاب مفيدى در اين زمينه است بفرماييد.
جواب: باسمه تعالى؛ شرح وقايع كربلا در مقاتل معتبر مثل « منتهى الآمال» تأليف مرحوم حاج شيخ عباس قمى-رضوان الله عليه-و « نفس المهموم» تأليف مرحوم حاج شيخ عباس قمى ترجمۀ مرحوم شعرانى-رضوان الله عليهما-و غير آن آمده، به آن كتابها مراجعه شود، و الله العالم.
سؤال ٢٠١٢: سينه و زنجير زدن در عزاداريها به صورتى كه به كبود شدن و حتى جارى شدن خون از بدن بيانجامد چه حكمى دارد؟
جواب: باسمه تعالى؛ مجرد كبود شدن در صورتى كه ضرر كلى در بين نباشد مانعى ندارد، و الله العالم.
سؤال ٢٠١٣: بر سر و سينه زدن در عزاى بعضى از مراجع دينى و يا شخصيتهاى مذهبى يا سياسى چه حكمى دارد؟
جواب: باسمه تعالى؛ مانعى ندارد، و الله العالم.
سؤال ٢٠١۴: نظر مبارك حضرتعالى در مورد تعزيه و قمه‌زنى چيست؟
جواب: باسمه تعالى؛ تعزيه مانعى ندارد؛ و عزادارى بايد طورى باشد كه موجب وهن بر شيعه نباشد، و الله العالم.
سؤال ٢٠١۵: آيا حضرت قاسم بن الحسن المجتبى عليه السلام در روز عاشورا با دختر امام حسين عليه السلام عقد كرد به طورى كه در بعضى كتابها به اين امر اشاره شده است؟ نظر حضرتعالى را خواستاريم.
جواب: باسمه تعالى؛ اين مطلب نقل شده، ولى به سند معتبر ثابت نيست، و الله العالم.
سؤال ٢٠١۶: آيا قاتلين امام حسين عليه السلام هميشه در آتش جهنم خواهند بود؟
جواب: باسمه تعالى؛ عمل آنان فى نفسه موجب خلود در آتش جهنم است، و الله العالم.
سؤال ٢٠١٧: سر امام عليه السلام و اهل بيت ايشان را چهل روز گرداندند، آيا به معجزه بود كه عفونى نشدند يا چيز ديگر؟
جواب: باسمه تعالى؛ سرهاى مطهر براى باقى ماندن، احتياج به علاج ندارد؛ لكن افراد عادى كه در جنگها كشته مى‌شدند و سرهايشان را به شهرها نقل مى‌دادند كارى مى‌كردند كه سرها فاسد نشوند، و الله العالم.
سؤال ٢٠١٨: آيا جسد پاك حضرت قاسم عليه السلام زير سم اسبها قطعه‌قطعه شد يا قاتل، حضرت قاسم عليه السلام را قطعه‌قطعه كرد؟
جواب: باسمه تعالى؛ از ظلم ظالمين بعيد نيست كه جسد حضرت قاسم عليه السلام را قطعه‌قطعه كرده باشند، و لكن فعلاً چيزى به سند معتبر در دست نداريم، و الله العالم.
ج2:
سؤال ١٨١٩ -آيا واقعا در كربلا عروسى حضرت قاسم عليه السّلام انجام شد؟ آيا امام حسن عليه السّلام هم به امام حسين عليه السّلام در اين باره وصيت كرده بودند؟ آيا امام حسين عليه السّلام دختر خود را در كربلا به عقد حضرت قاسم عليه السّلام در آوردند؟
جواب:بسمه تعالى -مصائب زيادى بر سيد الشهداء و اهل بيت و فرزندانش سلام اللّه عليهم در واقعۀ كربلا وارد شده است و مصائبى هم بعد از واقعۀ كربلا بر اهل بيت سلام اللّه عليهم وارد شده كه نقل آنها مشهور و معتبر است. و نسبت به عروسى قاسم نقلى وجود دارد، لكن به محكمى وقايع ديگر نيست، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٢٠ -در عزادارى طبل و سنج زدن حرام است؟
جواب:بسمه تعالى -استعمال آلات موسيقى جايز نيست، لكن اگر طبل جنگى بزنند مانعى ندارد، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٢١ -بعد از عزاداريها طبل و سنج را در گوشه‌اى از مسجد مى‌گذارند، آيا جايز است كه در مسجد نگهدارى شود؟
جواب:بسمه تعالى -گذاشتن اشياء فوق در مسجد مانعى ندارد، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٢٢ -آيا سينه زدن و زنجير زدن در عزادارى كه منجر به كبود و حتى جارى شدن خون مى‌شود جايز است؟
جواب:بسمه تعالى -مانعى ندارد، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٢٣ -راجع به شهادت امام حسن مجتبى عليه السّلام دو قول است:
اول: هفتم شهر صفر المظفر سنه ۴١ ه ق. دوم: بيست و هشتم صفر المظفر سنه ۴٩ ه ق. استدعا دارد نظر مبارك را در مورد روايتى كه مورد تأييد فقهاء شيعه مى‌باشد بيان فرماييد.
جواب:بسمه تعالى -احتياط اين است كه نسبت به هر دو قول اقامۀ عزادارى شود، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٢۴ -بعضى مراكز فرهنگى قصد برگزارى دسته‌جات شادى به مناسبت اعياد بزرگ اسلامى و ميلاد ائمۀ معصومين عليهم السّلام مانند دسته‌جات سينه‌زنى و عزادارى را دارند. آيا اين كار صحيح است؟
جواب:بسمه تعالى -اين كار اشكال دارد و بايد ترك شود به جهت اينكه اگر در ضمن آن فسادى از طريق بعضى از افراد انجام نشود، حد اقل مقارن با لهو مى‌شود و لهو با مجالس معصومين عليهم السّلام و برنامه‌هايى كه به اسم اهل بيت عليهم السّلام برگزار مى‌شود مناسبت ندارد، بايد مجالس سخنرانى و مديحه‌سرايى در فضائل اهل بيت عليهم السّلام باشد به نحوى كه مردم در يك جا جمع شوند تا از منبر و مدايح استفاده كنند و بر معنويت خود بيفزايد و حبّ خود به اهل بيت را برسانند، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٢۵ -نوحه‌خوانى و عزادارى براى اهل بيت عليهم السّلام توسط كسانى كه مسئوليت دارند و تلاش مى‌نمايند چه حكمى دارد؟
جواب:بسمه تعالى -كسى كه به روز قيامت و حيات ابدى يقين دارد و مى‌داند كه براى آخرتش بايد ذخيره تهيه كند، در دنيا هر قدر بتواند براى خدمت به اسلام و مسلمين و رونق دادن و قوّت دادن به مملكت امام زمان عليه السّلام كوشش مى‌كند و عزادارى براى اهل بيت عليهم السّلام كه موجب تقرّب به خداوند متعال است با خدمت كردن به اسلام و مملكت امام زمان عليه السّلام منافاتى ندارد، و افراد بزرگى كه منشأ خدمات بزرگى در جامعه بوده‌اند خودشان در عزادارى براى اهل بيت عليهم السّلام مباشر بوده‌اند و هيچ‌وقت عزادارى در همّت آنها براى خدمت خللى وارد نكرد، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٢۶ -محبت ورزيدن، اشك ريختن و درخواست شفاعت از شهداى كربلا، اينها نتيجه‌اى نداشته است و تاريخ گواه است، بفرماييد چه‌كار بايد كرد تا نتيجه بدهد؟
جواب:بسمه تعالى -آنهايى كه بواسطۀ قضيۀ حضرت سيد الشهداء عليه السّلام هدايت شده‌اند و با استفاده از مجالس عزادارى و توسل به آن حضرت و بقيۀ معصومين عليهم السّلام به مقصود رسيده‌اند، زياد و بسيار هستند، قضيۀ سيد الشهداء عليه السّلام دليل بر حقّانيت مذهب و وسيلۀ هدايت براى مردم در همۀ زمانها مى‌باشد و بر همه لازم است اين شعار را حفظ كنند و بدان جهت آنهايى كه با دين و برنامه‌هاى دينى معاندت دارند از اين كار منع مى‌كنند، شما هم مواظب باشيد مورد وسوسۀ شيطان قرار نگيريد، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٢٧ -خداوند مبتهج بالذات است، و اين ابتهاج ذاتى خداوند ريزش دارد و شادمانى موجى ايجاد مى‌كند كه عالم هستى از آن ايجاد مى‌شود، بدين ترتيب اصل ريشه خلقت ابتهاج، شادى و سرور ذات الهى است، بنا بر اين چرا مطالبى كه واعظان، گويندگان و مداحان ما دربارۀ عزا و مرثيه گفته‌اند به مراتب بيشتر و حجيم‌تر از مطالبى است كه در شادى و طرب گفته‌اند؟
جواب:بسمه تعالى -اين مطلب اساس ندارد، خلقت روى مشيّت و حكمت خداوندى است كه در اشياء ديده است، و اللّه العالم.
جواب:١٨٢٨ -مردم دوران عزادارى را بسيار طولانى كرده‌اند و علاوه بر ايام محرم و صفر، ايام فاطميه و. . . را نيز پديد آورده‌اند كه به آن مناسبت عزادارى و اندوهناكى مى‌كنند.
سؤال بسمه تعالى -چنانكه در جوابهاى سابق گفته شد عزادارى براى اهل بيت عليهم السّلام كه خود، وسيلۀ تقرّب به خداوند متعال است با خدمت به اسلام و مردم و مملكت امام زمان عليه السّلام منافاتى ندارد، در هر حال ايام عزادارى بايد حفظ شود و با شكوه برگزار شود، و اللّه العالم.
جواب:١٨٢٩ -براى انسان شاد بودن قاعده است و غمناك بودن استثناء است. . . و جامعۀ ما دچار عارضه‌اى هست و آن اين است كه تجليّات اندوه در ميان ما بسى بيشتر و مشخص‌تر است تا تجليّات شادى، و حتى پاره‌اى از متديّنان گمان مى‌كنند كه غمناكى با دين‌دارى متناسب‌تر است تا شادمانى و خوشى، نظر شما چيست؟
جواب:بسمه تعالى -انسان اگر بداند مخلوق آخرتى است و در آخرت بايد حيات طيّبه داشته باشد، در دنيا براى رسيدن به آن عشق پيدا مى‌كند و آن مقدار كه از دست او مى‌آيد به تكاليف عمل كرده و اعمال خير كه از بهترين آنها خدمت به اسلام و ترقى دادن به مملكت امام زمان عليه السّلام و كمك به ضعفاء است انجام خواهد داد، انجام خدمت و تلاش و كوشش براى قوّت و عظمت مملكت امام زمان عليه السّلام و در صنعت و ابعاد ديگر احتياج به اين دارد كه انسان به جهت اخروى اهتمام داشته باشد و عزادارى براى اهل بيت عليهم السّلام و غمناك بودن براى مصائب بزرگى كه بر آن ذوات مقدسه وارد شده، خود وسيلۀ تقرّب به خداوند متعال است و با اين اهتمام منافات ندارد، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٣٠ -اگر مداح اهل بيت عليهم السّلام از سبك خواندن غربى استفاده كند ولى آن سبك را به صورتى بخواند كه لهو و رقص‌آور نباشد، آيا اشكال شرعى ندارد؟
جواب:بسمه تعالى -جايز نيست و حضور در مجلس اين اشخاص اشكال شرعى دارد، اين مداحان را بايد نصيحت كرد كه به جاى ثواب براى خود عقاب ذخيره نكنند، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٣١ -اين افرادى كه در مجالس سوگوارى ائمۀ اطهار عليهم السّلام بسيار سينه مى‌زنند و بدن خود را سرخ مى‌كنند و از حالت خود خارج مى‌شوند، آيا كار درستى انجام مى‌دهند؟
جواب:بسمه تعالى -مانعى ندارد و داخل عنوان جزع است و جزع بر ائمه سلام اللّه عليهم مستحب است، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٣٢ -دهل زدن در مصائب اهل بيت عليهم السّلام چه حكمى دارد؟
جواب:بسمه تعالى -طبل زدن غير لهوى و دهل زدنى كه براى خبر كردن مردم به عزادارى باشد مانعى ندارد، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٣٣ -ضربه زدن به صورت و بدن با دست هنگام سينه‌زنى چه حكمى دارد؟
جواب:بسمه تعالى -مانعى ندارد، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٣۴ -ضربه زدن به بدن كه ناشى از تيغ باشد و منجر به جارى شدن خون شود چه حكمى دارد؟
جواب:بسمه تعالى -سينه‌زنى و زنجيرزنى متعارف در عزادارى معصومين عليهم السّلام از مصاديق جزع و امرى مطلوب و مستحب است و در هر حال هر عملى كه صدق جزع كند مانعى ندارد، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٣۵ -از قديم الايام بين مردم رسم است در ايام عاشورا در مساجد شمع مى‌سوزانند، نذر مى‌كنند كه اگر حاجتم برآورده شود در شب عاشورا در مسجد شمع مى‌سوزانم، آيا شمع سوزاندن رجحان دارد چون شعار ابى عبد اللّه عليه السّلام است لذا نذر منعقد مى‌شود؟ و يا رجحان ندارد و لازم العمل نيست؟
جواب:بسمه تعالى -شمع سوزاندن مانعى ندارد و چنانچه نذر كرده شمع بسوزاند به نذرش عمل كند، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٣۶ -در عزادارى زدن سينه به شدت و سرخ شدن پوست و تاول زدن و خون شدن سينه و دست شرعا چه حكمى دارد؟
جواب:بسمه تعالى -سينه‌زنى در عزادارى حضرت سيد الشهداء عليه السّلام و ساير معصومين عليهم السّلام به نحوى كه در سؤال ذكر شده مانعى ندارد، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٣٧ -دليل سينه زدن براى ائمه عليهم السّلام چه مى‌باشد؟
جواب:بسمه تعالى -سينه زدن داخل عنوان جزع است و جزع در مصيبت مكروه است الاّ در مصيبت ائمۀ هدى عليهم السّلام خصوصا مصيبت سيد الشهداء عليه السّلام ( صحيحۀ أبى محمد الأنصارى وسائل الشيعة جلد ١۴ ح ١٠ باب ٢۶ من أبواب المزار) ، و اللّه العالم.
سؤال 1838 -آيا سينه و زنجير زدن در عزادارى كه منجر به كبود و حتى جارى شدن خون مى‌شود جايز مى‌باشد؟
جواب:بسمه تعالى -اگر خوف ضررى كه جنايت بر نفس حساب شود نباشد مانعى ندارد، در هر حال هر عملى كه داخل در عنوان جزع باشد مستحب است، و اللّه العالم.
سؤال ١٨٣٩ -برهنه شدن مردان در حال سينه زدن و زنجير زدن در منظر زنان چگونه مى‌باشد؟
جواب:بسمه تعالى -نگاه كردن زن به بدن مرد اجنبى به قصد التذاذ جنسى حرام است، و مردان اگر مقصودشان عزادارى باشد محذورى بر آنان نيست، و اللّه العالم.
سؤال ١٨۴٠ -آيا تعزيه و شبيه‌خوانى در مراسم عزادارى جايز مى‌باشد؟
جواب:بسمه تعالى -اگر مشتمل بر حرام و باطل نباشد مانعى ندارد، بلكه اگر با قصد قربت اين كار را انجام دهد موجب استحقاق مثوبت مى‌شود، و اللّه العالم.
سؤال ١٨۴١ -آيا سينه و زنجير زدن ريائى مى‌باشد؟
جواب:بسمه تعالى -رياء در عبادت حرام و مبطل است، و در غير عبادت كه عزادارى هم از آن قبيل است حرمتى ندارد و فقط باعث از بين رفتن ثواب مى‌شود و استحقاق ثواب احتياج به قصد قربت دارد، و اللّه العالم.
سؤال ١٨۴٢ -آيا تشبّه به اهل بيت عليهم السّلام در نمايش و تعزيه و غير آن جايز مى‌باشد؟
جواب:بسمه تعالى -اگر كسى باشد كه شئون را مراعات كند به نحوى كه وهن بر ائمۀ معصومين عليهم السّلام نباشد، مثل اينكه خودش را به عنوان معصوم عليه السّلام نشان ندهد و فقط كلام معصوم عليه السّلام را از پشت پرده بيان كند مانعى ندارد، و اللّه العالم.
سؤال ١٨۴٣ -اينكه فرموده‌اند بهتر است به جاى شبيه‌خوانى، روضه‌خوانى برپا كنند، روضه‌خوانى چيست؟ آيا روضه‌خوانى همان تعزيه‌خوانى روى منبر مى‌باشد؟
جواب:بسمه تعالى -اگر شبيه‌خوانى مشتمل بر حرام و باطل نباشد و با قصد قربت باشد فرقى با روضه‌خوانى ندارد و مثل روضه‌خوانى مستحب است، و اللّه العالم.
سؤال ١٨۴۴ -آيا در عزادارى سيد الشهداء عليه السّلام استفاده از طبل و دهل جايز مى‌باشد؟
جواب:بسمه تعالى -چنانچه طبل و دهل جنگى باشد كه در عزادارى مرسوم است مانعى ندارد، و اللّه العالم.
سؤال ١٨۴۵ -از اول محرم الحرام تا روز عاشورا به نام عزادارى در كنار خيابانها و كوچه‌ها روزى چند ساعت زنان در مقابل مردان بدون پرده مى‌نشينند و مردان لباس زن مى‌پوشند و خودشان را شبيه حضرت زينب و سكينه عليهما السّلام قرار مى‌دهند و با طبل و چنگ و نى مشغول مى‌شوند و بعضى فسادهاى اخلاقى هم توليد مى‌شود و در بعضى جاها باعث تعطيلى مساجد مى‌شود، چه حكمى دارد؟
جواب:بسمه تعالى -تعزيه‌خوانى كه مشتمل بر حرام نباشد اشكالى ندارد، ولى واجب است كه مواظبت كنند جورى باشد كه منشأ سوء استفادۀ افراد لاابالى نگردد، و اللّه العالم.
