العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > وفات آیةالله «آخوند خراسانی» (1329 ق):
زندگینامه
ملا محمد کاظم خراسانی (هروی) (۱۲۵۵ قمری برابر ۱۲۱۸ شمسی، مشهد - ۱۳۲۹ قمری برابر ۱۲۹۰ خورشیدی، نجف) مشهور به آخوند خراسانی و صاحب کفایه (کفایة الاصول)، فقیه، سیاستمدار و مرجع تقلید عصر خود بود.
آخوند خراسانی در کنار شیخ عبدالله مازندرانی و میرزا حسین خلیلی تهرانی سه مرجع تقلید حامی مشروطیت در ایران بودند که به آیات ثلاث معروف می‌باشند.
تولد و تحصیلات
محمدکاظم در سال ۱۲۵۵ متولد شد. پدرش ملا حسین هروی زادهٔ شهر هرات و در مشهدالرضا مهاجر بود. وی در مشهد علوم مقدماتی و سطوح را فرا گرفت. سپس به سال ۱۲۷۷ قمری در سبزوار مدتی کوتاه از حاج ملا هادی سبزواری فلسفه آموخت. پس از آن در سن بیست و دو سالگی، در سال ۱۲۷۷ قمری به تهران رفت و نزد ملا حسین خویی و میرزا ابوالحسن جلوه به تحصیلات تکمیلی در حکمت و فلسفه پرداخت. سپس عازم نجف شد و نزد شیخ انصاری ،سید علی شوشتری ،میرزای شیرازی، شیخ راضی نجفی و سید مهدی قزوینی مشغول تحصیل شد. ملا محمد کاظم خراسانی پس از فراگیری علوم دینی در نجف و سامرا به تدریس مشغول شد و حدود نیم قرن به تدریس علوم معقول و منقول پرداخت.
مشروطیت
آخوند خراسانی به همراه شیخ عبدالله مازندرانی (۱۲۵۶-۱۳۳۰ق) و میرزا حسین خلیلی تهرانی (۱۲۳۰-۱۳۲۶ق) نجف سه مرجع امضا کننده مشروطه بودند که به آیات ثلاث نجف و مراجع ثلاثه مشروطه خواه مشهور شده‌اند. در بین اینان خلیلی زودتر از همه درگذشت و سپس خراسانی و نهایتاً مازندرانی وفات یافت ولی بیشترین تاثیر در سیاست مشروطه از جانب مراجع تقلید را آخوند خراسانی دارا بود. ای سه تن -چنانکه از تلگراف هایشان هویداست- تا پایان زندگانی به مشروطه وفادار ماندند. آخوند خراسانی در جریان مشروطیت تلگراف‌ها و پیام‌هایی از نجف به ایران می‌فرستاد و در آنها مردم را به مبارزه ترغیب می‌کرد. خراسانی به همراه دو مرجع دیگر در زمان استبداد صغیر شاه ایران را تکفیر و از سلطنت خلع کردند. وی همچنین در مشروطه دوم نیز دارای فعالیت سیاسی فراوان بود. رضاشاه در مورد او می‌گوید: «او عمامهٔ طلبه‌ها را برداشت»
افکار نوین
آخوند خراسانی از لحاظ لزوم پرداختن به اندیشه‌های نوین و افکار جدید دانشمندی پیش رو در میان روحانیون به شمار می‌رود. وی تاکید داشت که برای جبران عقب ماندگی ممالک اسلامی باید علوم نوین و فنون جدید رواج یابد و نهادهای لازم تمدنی ایجاد شود. شیوه‌های فراگیری دانش توسط کودکان را در مکاتب و مدارس اصلاح نمود و انواع مورد نیاز زبان خارجه فرا گرفته شود. وی در زمینه اقتصاد نیز بر اقتاصد داخلی و تقویت آن اهمیت می‌داد و شرکت اسلامیه را با شدت تمام تایید نمود. به علاوه از دید خراسانی، کشور نباید حالت بسته داشته باشد و افکار گوناگون مطرح شوند. وی همچینین می‌گفت که در قبال مراودات متقابل سیاسی اجتماعی بین کشورهای مختلف روابط دوستانه برقرار گردد. او برای دفع مشکلات ایران با امپراتور روس نامه نگاری داشته و حتی در زمانی برای دفاع از حق مظلومان استبداد زده ایران شکایتی به دادگاه لاهه هلند ارسال می‌دارد. در رابطه با اتحاد مذاهب نیز می‌توان وی را در جهاتی حتی برتر از سید جمال الدین اسدآبادی بر شمرد. پاره‌ای از اقدامات وی در این زمینه را جرجی زیدان مسیحی در مجله الهلال آورده است.
درگذشت
خراسانی در زمانی که برای جهاد علیه روس قصد هجرت به ایران را داشت در سحرگاه سه شنبه ۲۰ ذیحجه ۱۳۲۹ قمری به طور مشکوکی درگذشت. مقبره او در آرامگاه علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) قرار دارد.
فرزندان
نسل آخوند خراسانی به علت انتساب به کتاب کفایه الاصول وی اغلب به کِفایی معروف می‌باشند. از مشاهیر خاندان وی می‌توان به افزاد ذیل اشاره داشت:
میرزا مهدی خراسانی (فرزند)
میرزا محمد آقازاده خراسانی (فرزند)
میرزا احمد کفایی[۴] (فرزند)
حسن کفایی (فرزند) سناتور مجلس
حسین کفایی (فرزند) درگذشته به سال ۱۳۵۶ش از شاگردان نایینی
زهرا کفایی (فرزند)
حمید کفایی (نواده)
حمید مجتهدی (نواده) سازنده دهکده چوبین نیشابور
عبدالرضا کفایی (نوه) فرزند احمد کفایی
شاگردان
سیدابوالحسن اصفهانی
اسماعیل آیت‌الله‌زاده رشتی (دامادش نیز بود)
سیدحسن مدرس
سید ابوالقاسم کاشانی
سید هبه الدین شهرستانی
سید محمد موسوی زنجانی
شیخ مهدی خالصی
شیخ محمد خالصی زاده
سید محسن امین (صاحب اعیان الشیعه)
شیخ هادی جلیلی کرمانشاهی
علی اصغر مازندرانی
سید عبدالحسین شرف‌الدین عاملی
آقابزرگ تهرانی (صاحب الذریعه و اعلام الشیعه)
آقا نجفی قوچانی نویسنده حاشیه کفایة، سیاحت شرق و سیاحت غرب
میرزا ابوالحسن مشکینی
شیخ محمد جواد بلاغی
شیخ محمدعلی شاه آبادی
محمد عصار لواسانی پدر سید محمد کاظم عصار
آقا ضیاءالدین عراقی
محمدحسین غروی اصفهانی متخلص به مفتقر از شعرای فارسی گو (معروف به کمپانی)
سید حسین طباطبایی بروجردی
محمد حسین اشنی
آقا نورالدین عراقی
محمد فیض
سیّدمحسن نبویِ‌اشرفی
میرزا احمدخان عمارلویی و صدها تن دیگر از بزرگان شیعه از شاگردان او بودند.
تالیفات
آخوند خراسانی تالیفات بسیاری داشت از جمله حاشیه‌ای بر مکاسب استادش شیخ انصاری، شرح و تعلیقه‌ای بر منظومهٔ دیگر استادش ملا هادی سبزواری، حاشیه بر اسفار صدرالمتالهین شیرازی که می‌گویند نسخه اش در آستان قدس رضوی وجود دارد، رسالهٔ دماء ثلاثه، چندین رسالهٔ فقهی و اخلاقی و عقیدتی، البته مهمترین تالیفات او همانا کفایةالاصول است که اکنون در دوره‌های عالی حوزه تدریس می‌شود. صدها نفر از شاگردان آخوند تقریرات فقه و اصول ایشان را نوشته‌اند که بسیاری از آنها هنوز موجود میباشد.
یک اثر جنجال برانگیز
یکی از مهمترین آثار منسوب به آخوند خراسانی که منعکس کننده نظرات سیاسی اوست گفتگوی آخوند بامیرزای نائینی پیرامون حکومت دینی میباشد. در صحت این اثر تشکیک وجود دارد. اکبر ثبوت معتقد است این گفتگو روی داده است ولی برخی دیگر چون عبدالکریم موسوی اردبیلی، آیت الله سیستانی، ذبیح‌الله نعیمیان، محمدعلی نجفی کرمانشاهی، محمدصادق مزینانی و ... آن را جعلی می‌دانند. همچنین محسن کدیور نیز در مقالات خویش به این گفتگو استناد می‌کند. اصل این گفتگو چاپ نشده و گزیده‌هایی از آن در کتاب محسن دریابیگی (چاپ اول ۱۳۸۶ و دوم ۱۳۸۷) امده است.
