العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > فتاوای آیت الله العظمی بهجت (قدس سره):
راه هاى اثبات اجتهاد و اعلميّت، و به دست آوردن، عمل كردن و پاسخگويى به فتاوا
تعارض گواهى بر اعلميّت
سؤال79. اگر عده اى از علما ـ كه توانايى تشخيص مجتهد اعلم را دارند ـ فردى را معرفى نمايند، امّا خود انسان به اعلميّت فرد ديگرى يقين داشته باشد و يا ببيند جمع ديگرى از علما، مجتهد ديگرى را معرفى نموده اند، تكليف چيست؟
جواب: در صورتى كه يقين انسان به اعلم بودن فرد ديگر، بر اساس موازين ذكر شده باشد، عمل به يقين مقدم است و در صورت تعارض نظرات علما، اگر مرجحات ديگر، هم چون اورعيت در يكى از آنان بود، بايد از وى تقليد كرد و در صورت يأس از ترجيح يكى از آن دو بر ديگرى، فرد اختيار دارد كه از هر يك از آن دو مجتهد تقليد نمايد.
تحقيق كردن از يك مرجع
سؤال80. آيا مى توان بدون تحقيق مرجع تقليد را انتخاب كرد؟
جواب: بايد از مرجع اعلم تقليد كرد.
رابطه شلوغى درس خارج با اعلميّت
سؤال81. آيا شلوغى درس خارج يك مجتهد، دليل اعلميّت او در استنباط احكام فقهى مى تواند باشد؟
جواب: از آن جا كه ملاك اعلم بودن، فهم بهتر حكم الهى است و اين مطلب با نحوه بيان و چگونگى تدريس ملازمه اى ندارد، پس شلوغى درس خارج نمى تواند ملاك اعلم بودن مجتهد محسوب گردد.
راه شناخت اورع بودن مجتهد
سؤال82. طريق شناخت مجتهد اورع چيست؟
جواب: طريق شناخت مجتهد اورع، همان طريق شناخت اعلم است.
پيروى از ديگران در انتخاب مرجع تقليد
سؤال83. اگر بزرگ يك قوم، عشيره و خانواده از فردى تقليد كند، آيا افراد ديگر مى توانند به تبعيت از او از همان مجتهد تقليد نمايند؟
جواب: خير؛ مگر آن كه او توانايى تشخيص مجتهد و اعلم را داشته باشد و به واسطه گفتار وى، براى ديگران علم يا اطمينان به اجتهاد و اعلميّت آن فرد پيدا شود.
تقليد بدون تحقيق
سؤال84. اگر فردى بى سواد با راهنمايى يك عالم بدون تحقيق از كسى تقليد كند، جايز است؟
جواب: اگر فهميد از مرجع اعلم تقليد كرده مشكلى ندارد وگرنه در صورتى اعمال او صحيح است كه بفهمد به وظيفه واقعى خود رفتار كرده است، يا عمل او با فتواى مجتهدى كه وظيفه اش تقليد از او بوده، يا با فتواى مجتهدى كه فعلاً بايد از او تقليد كند مطابق باشد و عباداتى را كه قبلاً انجام داده با قصد قربت انجام داده باشد.
عدم تشخيص فالأعلم در رجوع مرجع در احتياط هاى واجب
سؤال85. اگر مجتهد اعلم بعدى را نتوانستيم بشناسيم، احتياط هاى واجب را به چه كسى رجوع كنيم؟
جواب: در صورت تساوى مراجع از نظر علم و يا عدم امكان تشخيص اعلم، مخيّر هستيد به هر كدام رجوع كنيد؛ مگر اين كه يكى از آن ها اورع باشد كه بر ديگران مقدّم است.
اختيار زن در انتخاب مرجع
سؤال86. آيا زن در انتخاب مرجع تقليد مستقل است، يا بايد تابع شوهرش باشد؟
جواب: خير، زن در انتخاب مرجع تقليد مستقل است.
وظيفه ى كسى كه به سنّ بلوغ مى رسد
سؤال87. اگر بچّه اى به سنّ بلوغ برسد ولى هنوز از جهت نداشتن رشد كافى نتواند مرجع تقليدش را بشناسد، والدين او در قبال وى چه وظيفه اى دارند؟
جواب: سيره ى مؤمنين بر ارشاد اين دسته افراد و تحقيق براى آن ها است.
سؤال88. اگر شك نمودم كه آيا در زمان تقليد از مرجع قبلى، واجد شرط تقليد [تكليف يا تمييز [بوده ام يا نه، وظيفه ام چيست؟
جواب: اگر در تمييز شك داريد، بايد به مجتهد زنده اى كه شرايط تقليد را داراست، رجوع كنيد.
نيّت كردن هنگام تقليد از مرجع
سؤال89. آيا براى تقليد از مرجع تقليد نيّت زبانى لازم است؟
جواب: خير بلكه عمل بر طبق فتاواى او لازم است.
احراز صلاحيّت مرجع بعد از مدّتى تقليد
سؤال90. اگر كسى پس از مدّتى كه از مجتهدى تقليد كرد، صلاحيّت مجتهد را براى تقليد احراز كرد، آيا حكم كسى را دارد كه مى خواهد از آغاز از او تقليد نمايد، مثلاً در صورتى كه صلاحيّت وى، بعد از فوت او احراز شد، مى تواند بر تقليد وى باقى باشد؟
جواب: اعمال او در اين مدت محكوم به صحّت است، ولى در فرض سؤال، بقاى بر تقليد مشكل است.
تقليد از غير اعلم
سؤال91. در مسأله اى مرجع تقليد فتوا داشته و مقلّد نمى دانسته كه رجوع در فتوى جايز نيست، به همين جهت رجوع به غيراعلم كرده است، آيا اعمالش صحيح است؟
جواب: عملى را كه انجام داده است، اگر مخالف با فتواى اعلم بوده، به شرحى كه در مسأله ى 20 رساله آمده است جبران نمايد.
اعمال بر خلاف تقليد
سؤال92. شخصى مدتى اعمالى را انجام داده و بعد متوجه شده كه بر خلاف فتواى مجتهد است، حكم اعمال گذشته اش چيست؟
جواب: اگر مكلف مدتى اعمال خود را بدون تقليد انجام دهد، در صورتى اعمال او صحيح است كه بفهمد به وظيفه ى واقعى خود رفتار كرده است، يا عمل او با فتواى مجتهدى كه وظيفه اش تقليد از او بوده يا با فتواى مجتهدى كه فعلاً بايد از او تقليد كند مطابق باشد، و عباداتى را كه قبلاً انجام داده با قصد قربت انجام داده باشد.
عدم شناخت مرجع اعلم
سؤال93. من مقلد امام بودم و بعد از رحلت ايشان بنا به فتواى آقاى اراكى بر تقليد از ايشان باقى ماندم، اكنون مرجع اعلم را نمى شناسم آيا الآن هم مى توانم بر امام باقى باشم؟
جواب: اگر احراز و يا احتمال اعلميّت ميّت در بين نباشد، رجوع به مجتهد زنده جايز است؛ و در صورتى كه مجتهد زنده اعلم باشد يا احتمال اعلميّت او در بين باشد رجوع به او واجب است (جهت اطلاع بيشتر به مسأله هاى 12 و 13 رساله رجوع شود.)
مطابقت اجمالى عمل با فتاوى
سؤال94. چنان چه انسان يقين نمايد كه عملش با فتاواى يكى از مراجع محترم ـ كه تقليد از آن ها جايز است ـ منطبق مى باشد، آيا همين مقدار كفايت مى كند؟
جواب: مطابقت عمل با نظرات مجتهدِ اعلم، شرط است.
مطالعه ى رساله و يادگيرى احكام
سؤال95. آيا لازم است براى تقليد از يك نفر، تمام رساله وى را بخوانيم؟
جواب: نه، فقط مسايلى را كه انسان غالبا به آن ها احتياج دارد، واجب است ياد بگيرد.
در دست نبودن فتواى مرجع
سؤال96. اگر در شرايطى دسترسى به مرجع تقليد يا رساله ايشان نباشد، آيا مى توان از رساله ى ساير مراجع در مسأله ى مورد ابتلاء استفاده كرد؟
جواب: اگر صبر ممكن است، وظيفه، به دست آوردن فتواى مرجع است؛ و در غير اين صورت، اگر احتياط ممكن است، به احتياط عمل نمايد؛ و اگر احتياط ممكن نباشد، چنان چه از انجام عمل محذورى پيش نيايد، مى تواند عمل را به جا آورد و بعد از دسترسى به فتواى مرجع، در صورت مخالفت، اعاده كند، و اين ها در صورتى است كه عدم دسترسى در تمام مسايل نباشد، در غير اين صورت، مى تواند به مجتهد اعلم پس از او مراجعه كند.
رجوع به اعلم بعدى در احتياط ها
سؤال97. اگر مجتهد اعلم در مسأله اى احتياط واجب كرد و مجتهد اعلم بعدى نيز احتياط واجب كرد، آيا مى توان به مجتهد سوم با مراعات اعلم بودن نسبت به ديگر مجتهدين رجوع كرد؟
جواب: بله، مى توان به مجتهد سوم رجوع كرد.
سؤال98. اگر مجتهد اعلم بعدى پس از فتوا دادن بر خلاف احتياط مجتهد اعلم، احتياط مستحبّى كرده باشد، چه بايد كرد؟
جواب: عمل به اين احتياط خوب است.
كفايت مطابقت عمل با فتواى مجتد اعلم
سؤال99. مقلّدى به احتياط واجب مرجع تقليدش در مسأله اى اعتنا نمى كند (نه به احتياط عمل مى كند و نه به مجتهد اعلم بعدى رجوع مى كند)، اما پس از مدّتى به مجتهد اعلم بعدى رجوع مى كند كه وى آن مسأله را واجب نمى داند، آيا عملش صحيح بوده است؟
جواب: با فرض عدم اختلال شرطى ـ مثل قصد قربت ـ مطابقت عمل با فتواى او در صحيح بودن عمل كافى است.
تقليد از غير اعلم
سؤال100. آيا اعمال كسى كه به جهت عدم وجود شرايط معتبر تقليد در مجتهد اعلم، از مجتهد غير اعلم تقليد نموده، باطل است؟
جواب: اگر مراد از شرايط، فقدان شرايط ذكر شده در رساله است، با رعايت اعلم بودن مجتهد بعدى اعمالش محكوم به صحت است.
شرايط حاكم شرع
سؤال101. آيا در عمل به دستورات حاكم شرع، شرايط تقليد از مجتهد نيز معتبر است؟
جواب: بله، حاكم شرع همان مجتهد جامع الشرايط است.
متابعت از مجتهد در موضوعات
سؤال102. در صورت اختلاف نظر مجتهد و مقلد در تشخيص موضوع، نظر كدام مقدم است و آيا متابعت از نظر مجتهد در موضوع نيز واجب است.
جواب: در موضوعات، مقلد به نظر خودش عمل مى كند.
تعارض قوانين با فتوا
سؤال103. در تعارض قوانين تصويب شده در مجلس و شوراى نگهبان با فتواى مرجع تقليد، وظيفه مكلف و يا قاضى مقلِّد چيست؟
جواب: وظيفه ى مقلّد رجوع به فتواى مرجع تقليد خود است.
تعارض بين حكم و فتوا
سؤال104. در موارد تعارض بين حكم قاضى و فتواى مرجع به كدام يك بايد عمل نمود؟
جواب: فتوا در كليات است و حكم در قضاياى شخصيه، بنابراين تعارض بين اين دو وجود ندارد.
سؤال105. آيا عمل به حكم يا فتواى ولى امر مسلمانان براى غير مقلدين او واجب است و در صورت تعارض با رأى مجتهد اعلم، كدام يك مقدم است؟
جواب: مقلد بايد به فتواى مرجع تقليد خودش رجوع كند و موارد خاصّه را سؤال كند.
اختلاف زن و شوهر در مرجع تقليد
سؤال106. اگر زن و شوهر هر كدام مرجع تقليد متفاوتى داشته باشند، در موارد مشترك و اختلافى كه به هر دو نفر آنان مربوط مى گردد ـ مثل جواز و يا عدم جواز دخول بعد از پاك شدن و قبل از غسل حيض ـ وظيفه ى آنان چيست؟
جواب: بايد به احتياط عمل نمايند.
علت اختلاف فتواى مراجع
سؤال107. در حالى كه كليه احكام و مسايل از قرآن استخراج مى شود، چرا مراجع نظرات گوناگونى دارند؟
جواب: احكام از ادله ى اربعه (قرآن، روايت، عقل و اجماع) استخراج مى شود و اين اختلاف در غير مسلّمات و قطعيات در مقام استنباط است.
اختلاف بين طرق به دست آوردن نظر مجتهد
سؤال108. اگر برخى از طريق هاى چهارگانه ارايه شده براى به دست آوردن نظر مجتهد با يكديگر منافات پيدا كرد، وظيفه چيست؟
جواب: شنيدن از خود مجتهد و يا دو نفر عادل، مقدم بر ديدن از رساله و يا شنيدن از فرد مورد اطمينان است و در صورت تعارض بين دو راه اخير بايد تا كسب نظر مجتهد در آن مسأله به احتياط عمل نمايد.
عدم مطابقت نظر مجتهد با واقع
سؤال109. اگر مكلف طبق موازين شرعى اعلم بودن مجتهدى را احراز نمود و به دستورات او عمل كرد ولى نظرات او مطابق واقع و دستورات واقعى شارع نبود؛
1) آيا اعمال او باعث رشد و كمال وى مى شود و مستوجب ثواب براى او مى گردد؟
2) آيا در قيامت مورد مؤاخذه قرار مى گيرد؟
جواب: در فرض مزبور عمل به حجّت كرده و مأجور است.
وظيفه ى نايب در تقليد
سؤال110. كسى كه براى انجام عباداتى چون نماز و روزه و حجّ نايب مى شود، آيا بايد به فتواى مرجع خودش عمل كند يا به فتواى مرجع تقليد كسى كه از جانب وى نايب گرديده است؟
جواب: نايب بايد به فتواى مرجع تقليد خودش عمل كند و در نيابت از حىّ در حجّ، فى الجمله احتياط كند.
اختلاف وصى يا ورثه با متوفّى در تقليد
سؤال111. اگر وصىّ يا ورثه با متوفّى در مرجع تقليد متفاوت باشند، در محاسبه بايد طبق فتواى مرجع خود عمل كنند يا مرجع تقليد ميّت؟
جواب: در مقدار محاسبه ديون بر ميّت، ميزان و معيار تكليفِ ميّت در زمان حياتش مى باشد، امّا در كيفيّت پرداخت، اگر مورد اختلاف باشد، ميزان، تقليد وصى و ورثه است.
پاسخگويى به مسايل
سؤال112. پاسخگويى به مسايل و فتاوا براى عالمى كه از آن ها اطلاع دارد واجب است؟
جواب: از باب ارشاد جاهل بدون عسر و محذور، لازم است.
وظيفه مسأله گويان
سؤال113. كسى كه در مقام بيان مسايل شرعى است، آيا بايد به نظريات مجتهد يقين داشته باشد يا اطمينان و گمان كافى است و در صورت كشف خلاف تكليف او چيست؟
جواب: اطمينان هم كافى است و اگر فهميد اشتباه كرده تا جايى كه ممكن است بايد اشتباه را برطرف كند.
وظيفه مسؤول عنه در پاسخ به مسايل اختلافى
سؤال114. اگر از كسى مسأله شرعى ـ كه مورد اختلاف مراجع معظم تقليد مى باشد ـ پرسيده شود، آيا وى موظّف است نظر خود (در صورتى كه مجتهد باشد) يا مرجع تقليد خود (در صورتى كه مقلّد باشد) را در پاسخ بگويد، يا نظر مرجع تقليد سؤال كننده را؟
جواب: اگر از كسى مسأله ى مورد اختلافى را سؤال كنند، او نمى تواند، نظر و فتواى خودش را اجتهادا يا تقليدا بگويد، بلكه بايد بر طبق فتواى مرجع سؤال كننده جواب بگويد، چون فرد سؤال كننده از وظيفه ى فعليه خودش سؤال كرده، كه همان فتواى مرجع خودش است.
وجوب ارشاد جاهل
سؤال115. اگر تقليد كسى اشكال داشته باشد، آيا وظيفه داريم به او گوشزد كنيم؟
جواب: اگر جاهل به مسأله است، ارشاد نماييد.
نحوه ى تحقق تقليد
سؤال116. تقليد به چه چيز محقّق مى شود؟ به عمل يا به التزام يا به أخذ رساله و يا...؟
جواب: تقليد به وسيله ى عمل بر وِفق فتواى مجتهد جامع الشّرايط محقّق مى شود، و التزام و... از مقدّمات تقليد به شمار مى روند.
ظهور و اطلاق كلام مجتهد
سؤال117. آيا مى شود به اطلاق كلام مجتهد عمل نمود و يا به ظهور آن اكتفا كرد؟
جواب: در مواردى كه عقلا به ظهور و اطلاق تمسك مى كنند مانع ندارد، به شرطى كه جستجوى كامل از مظانّ آن شده باشد
