العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > تفسیر سوره مسد:
تفسیر نور
به نام خداوند بخشنده مهربان
بریده باد دو دست ابولهب و نابود باد.نه دارائیش و نه آنچه بدست آورد،به حالش سودی نکرد.به زودی به آتشی شعله ور درآید.(همراه)زنش،آن هیزم کش (آتش افروز).(در حالی که)در گردنش ریسمانی از لیف خرما است.
نکته ها:
* این سوره به نامهای تبّت و مسد معروف است.امام صادق علیه السلام فرمودند:هرگاه این سوره را خواندید بر ابولهب نفرین کنید. [1]
* هنگامی که آیه «وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ»[2]نازل شد،پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نزدیکان و خویشاوندان را دعوت کرد و پیام وحی را به آنان رساند.ابولهب که عموی حضرت بود گفت:
«تبا لک»هلاکت بر تو باد.این سوره نازل شد و گفتار او را به خودش ردّ کرد.
* از آنجا که این نفرین عملی شد و ابولهب و همسرش با کفر از دنیا رفتند،معلوم می شود که در این سوره نسبت به ابولهب یک پیشگویی نیز شده است.
* «تَبَّتْ» از ریشه«تب»به معنای خسران و هلاکت است و مراد از«ید»در آیه،دستِ ظاهری نیست،بلکه کنایه از وسیله قدرت و تلاش انسان است.بنابراین معنای آیه چنین است که تلاشهای ابولهب به هدر رفت و او گرفتار زیان و خسارت شد.[3]
* در تاریخ آورده اند که رسول خدا صلی الله علیه و آله مردم را به کلمه«لا اله الا الله»دعوت می کرد و ابولهب از پشت سر او را تکذیب و به سوی او سنگ پرتاب می کرد.
گاهی زائران مکه به سراغ ابولهب می آمدند و از او درباره حضرت محمد صلی الله علیه و آله سؤال می کردند.او می گفت:محمد مجنون است و ما مشغول مداوای او هستیم.[4]
ابولهب هیچ گاه از مخالفت با پیامبر و از همکاری با مخالفان او دست نکشید.او و همسرش کلمات رکیک به حضرت می گفتند و شاید به همین خاطر نام این دو در قرآن برده شده است.
* آهنگ این سوره چنان کوبنده بود که همه آن را حفظ کردند و ابولهب ضربه سنگینی خورد و خانه نشین شد تا آنکه مرد و باقی کفار حساب کار خودشان را کردند که مبادا سوره ای نیز علیه آنان نازل شود.
* علاقه ها و روابط خانوادگی نباید خللی در ایمان و مکتب ایجاد کند. «تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ»
* با آنکه ابولهب و همسرش مرده اند و استخوانهایشان پوسیده است اما این آیات همچنان باید تلاوت شود تا مایه عبرت دیگران و زیاد شدن قهر و عذاب الهی بر آنان گردد.
* ابولهب برادران خوبی مثل حضرت حمزه و ابوطالب و پدر خوبی چون عبدالمطلب داشت اما هر کس برای خود حسابی دارد.
* در قدیم بته های هیزم را که جمع می کردند،آن را با طناب می بستند و آن را به دوش می انداختند.چون همسر ابولهب،هیزم در مسیر راه پیامبر می ریخت تا آن حضرت را آزار دهد،لذا قرآن می فرماید:در قیامت نیز هیزم آتش دوزخ است و آن طناب هایی که برای جمع آوری هیزم استفاده می کرد،به گردنش آویخته است[5]
* ابولهب فرزندی به نام لهب نداشت ولی شاید به خاطر سرخی صورتش او را ابولهب می گفتند.
* زن ابولهب،فردی شاعر بود.نامش امّ جهل،خواهر ابوسفیان و عمه معاویه بود.کینه دیرینه با پیامبر داشت و خار بر سر راه پیامبر می ریخت و اشعاری در تحقیر و هجو آن حضرت می سرود.
* روز قیامت،مال و ثروت به درد انسان نمی خورد: «ما أَغْنی عَنْهُ مالُهُ وَ ما کَسَبَ»
«ما أَغْنی عَنِّی مالِیَهْ» مال و ثروتم چاره کارم نکرد.
«هَلَکَ عَنِّی سُلْطانِیَهْ»[6]سلطنت و حکومتم از بین رفت و برایم سودی نداشت.
«ما أَغْنی عَنْکُمْ جَمْعُکُمْ» [7]جمعیّت و ثروت شما را بی نیاز نکرد.
«لَنْ تُغْنِیَ عَنْهُمْ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ» [8]نه ثروت و نه فرزند به حال آنان سودی نداشت.
* در قرآن چهار نوع زن و شوهر ذکر شده است:
زن و شوهری که در کار نیک همفکر و همراهند.(حضرت علی و حضرت زهراء علیهما السلام که به یتیم و اسیر و مسکین طعام دادند.) «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ[9]
زن و شوهری که در کار بد همراهند. أَبِی لَهَبٍ ... وَ امْرَأَتُهُ
زن و شوهری که مرد در راه حق و زن در راه باطل است نظیر حضرت نوح و حضرت لوط که همسرانشان به آنها ایمان نیاوردند و با مخالفان همدست شدند. «کانَتا تَحْتَ عَبْدَیْنِ»[10]
زن و شوهری که زن در راه حق و مرد در راه باطل است.نظیر فرعون و همسرش. «ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً لِلَّذِینَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ» [11]
* زن ابولهب گردنبندی قیمتی داشت که سوگند یاد کرد آن را در راه مخالفت پیامبر مصرف کند. «فِی جِیدِها حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ»
* حضرت علی علیه السلام در نامه ای به معاویه نوشت:«منا خیر نساء العالمین و منکم حماله الحطب»[12]بهترین زنان از ماست و هیزم آور آتش از شماست.
* سلمان فارسی از اهل بیت پیامبر می شود و ابولهب عموی پیامبر،مورد لعن و نفرین خداوند.
* چون همسر ابولهب در سر راه پیامبر هیزم می ریخت،ممکن است «حَمّالَهَ الْحَطَبِ» اشاره به این باشد که ورود او به دوزخ در حالی است که هیزم بدوش دارد.
* دست و بازو برای تلاش است و تلاش برای رسیدن به هدف مطلوب.هدف ابولهب جلوگیری از رشد اسلام بود و در این راه تلاش بسیار کرد ولی به هدفش نرسید،پس تلاش بازوی او هدر رفت. «تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ»
پیام ها:
1- اعلام برائت از نااهلان جزء دین است. «تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ»
2- کیفر توهین به مقدسات،لعن و نفرین ابدی است. «تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ»
3- باید برای نابودی کامل کفر دعا کنیم. «یَدا» (قطع شدن دو دست نشانه بی نتیجه ماندن تلاشهاست.)
4- پاسخ مخالفان را مثل خودشان بدهید.در پاسخ آنان که به پیامبر گفتند:«تبا لک» خداوند فرمود: «تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ»
5-در نظام مکتبی،ضابطه بر رابطه مقدم است. «تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ»
6- مال و ثروت،یکی از ابزارهای مخالفان انبیاست. «ما أَغْنی عَنْهُ مالُهُ وَ ما کَسَبَ» (ابولهب سرمایه داری بود که ثروتش را برای محو اسلام هزینه کرد.)
7- بدتر از فساد تکرار آن است. «حَمّالَهَ»
8-در برابر قهر الهی نه ثروت کارائی دارد و نه هر چیز که در اثر تلاش به دست آید،خواه ثروت باشد یا مقام و عنوان و حکومت و شهرت. «ما أَغْنی عَنْهُ مالُهُ وَ ما کَسَبَ»
9- قهر الهی نسبت به ستمگران دور نیست. «سَیَصْلی»
10- اشرافیّت دنیا،همراه با تحقیر آخرت است. «فِی جِیدِها حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ»
«والحمدللّه ربّ العالمین»
[1] - تفسیر کنزالدقائق
[2] - شعراء،214.
[3] - تفسیر المیزان.
[4] - تفسیر نمونه.
[5] - تفسیر المیزان.
[6] - حاقّه،29.
[7] - اعراف،48.
[8] - آل عمران،10.
[9] - .انسان،8.
[10] - تحریم،10.
[11] - تحریم،11.
[12] - .نهج البلاغه،نامه 28.
