فتاوای آیت الله العظمی وحید خراسانی (مدظله)

عمل بدون تقلید

سؤال  1 : اینجانب تا به حال مرجع تقلید نداشتم:

1- آیا اعمالم باطل است؟

2- آیا می‌شود در مسايل مختلف از مراجع متفاوت پیروی کرد؟

3- اگر مرجعی انتخاب کردم باید نیت کنم یا قراری با خودم در دلم بگزارم؟

جواب: - مکلفی که مدتی اعمال خود را بدون تقلید انجام داده، در صورتی که مطابق با واقع یا فتوای مجتهدی باشد که فعلاً وظیفه اش تقلید از اوست صحیح است. 2 ـ باید به اعلم مجتهدین زنده رجوع نمایید و نمی‌توانید از مراجع متفاوت تقلید کنید. 3 ـ تقلید عبارت است از عمل کردن مستنداً به فتوای مجتهد و یاد گرفتن مسأله یا نیت کردن و قرار گذاشتن در دل بدون عمل تقلید نیست.

تقلید ممیّز غیر بالغ

سؤال  2 : بچه ممیّزی که هنوز بالغ نشده، از مجتهدی تقلید می‌کرده، آیا بعد از اینکه این مجتهد از دنیا رفت می تواند بر تقلید او باقی باشد؟

جواب: تقلید بچه ممیّز صحیح بوده و می‌تواند بر تقلید آن مجتهد باقی باشد و حتی در صورتی که آن مجتهد میت را در زمانی که بچه ممیّز بوده درک کرده باشد ولو در آن زمان از او تقلید هم نکرده، جایز است که الآن از او تقلید کند، مگر آنکه مجتهد زنده اعلم از او باشد.

بقاء بر میّت اعلم

سؤال  3 : مجتهدی که انسان از او تقلید می‌کرده از دنیا رفته، در صورتی که اعلم بودن او نسبت به مراجع تقلید زنده بر انسان محرز شود آیا تقلید از او واجب است یا می‌تواند از او به مجتهدی زنده رجوع کرد؟

جواب: اگر مجتهدی که انسان از او تقلید می‌کرده و از دنیا رفته اعلم از مراجع تقلید زنده باشد در همه مسائل واجب است بر تقلید او باقی باشد، چه عمل به فتوای او کرده باشد چه عمل نکرده باشد، چه آن را یاد گرفته باشد، چه یاد نگرفته باشد و چه در زمان حیات او التزام به عمل به فتوای او داشته باشد چه نداشته باشد.

بقا بر مجتهد میتی که مساوی با مجتهد زنده بوده یا اعلمیت هیچ‌یک احراز نشود

سؤال  4 : اگر مرجع تقلیدی از دنیا رفته و می دانیم که مساوی با مراجع زنده است یا اینکه اعلم بودن هیچ‌یک برای ما محرز نشده آیا می‌توانیم بر او باقی باشیم؟

جواب: در فرض مذکور در مواردی که علم به مخالفت فتوای حیّ با فتوای میّت ندارد در تمام موارد می‌تواند بر تقلید او باقی باشد و در مواردی که علم به مخالفت فتوای ایشان دارد، واجب است به آن فتوایی که مطابق با احتیاط است عمل کند.

تساوی چند مجتهد اعلم

سؤال  5 : آیا در مواردی که چند مجتهد اعلم باهم مساوی باشند می‌توانیم از هر یک تقلید کنیم؟

جواب: در صورتی که در فتاوای مورد ابتلا علم به اختلاف ایشان داشته باشد (اگر چه اجمالاً) و علم یا حجّت شرعیّه ای بر تساوی آنها در علم داشته باشد باید به فتوای کسی که فتوای او مطابق با احتیاط است عمل کند و چنانچه فتوای هیچ‌یک از آنان مطابق با احتیاط نباشد مثل اینکه یکی فتوا به قصر داده و دیگری فتوا به تمام بدهد احتیاط کند به جمع بین آن دو. و اگر احتیاط ممکن نباشد (مثل اینکه یکی فتوا به وجوب عملی و دیگری فتوا به حرمت آن بدهد) یا مشقّت داشته باشد، بنابر احتیاط به فتوای کسی که ورع او در فتوا دادن بیشتر است عمل کند و اگر در این جهت هم متساویند مخیّر است و می تواند به هریک از ایشان رجوع نماید.

تقليد از مراجعي که اعلميّت هيچ‌يک بر مکلّف محرز نشده است

سؤال  6 :

اينجانب پس از تحقيق به جمع سه نفره اي از مراجع رسيده ام که به احتمال زياد، اعلم خارج از آنها نيست، ولي بين اين افراد هيچ دليلي بر ترجيح يکي بر ديگران ندارم. حال با توجه به اينکه يکي از اين مراجع حضرت آيت الله العظمي وحيد خراساني هستند و از طرفي بنده نيز در سن تمييز مرحوم آيت الله العظمي خويي (ره) را نيز درک نموده ام (ولي در آن زمان هنوز تقليد نمي‌کردم) خواهشمند است پاسخ سؤال ات ذيل را مرحمت فرماييد:

- آيا وظيفه اينجانب احتياط بين سه مرجع مذکور و آقاي خويي(ره) مي باشد؟

2- اگر يکي از اين مراجع حيّ تقليد ابتدايي از مرجع ميّت را جايز ندانند در اين صورت چگونه بايد بين نظرات آنان احتياط نمود؟

جواب:  ـ در مفروض سؤال بايد به احوط از فتواهاى آنان عمل نمائيد، و چنانچه فتواي يکي از آنها مطابق با احتياط نباشد (مثل اينکه يکي فتوي به شکسته خواندن نماز و ديگري فتوي به تمام خواندن نماز بدهد) بايد احتياط کند به جمع بين دو فتوي (يعني نماز را هم تمام بخواند و هم شکسته) و تفصيل آن در مسأله 4 رساله آمده است. 2 ـ اخذ به احوط الاقوال (ولو قول ميّت باشد) از مصاديق احتياط است و منافاتى با عدم جواز تقليد ابتدائى از ميت ندارد، ولي مشروط است به اين‌که آن مجتهد ميّت را لااقل در سنّ تمييز درک کرده باشد.(استفتاء/ 11102) (منهاج 2/م 8)

ملاک مشقّت در احتياط

سؤال  7 : در صورتي که اخذ به احوط الاقوال يا احتياط در جمع بين دو فتوي مشقت داشته باشد فرموده‌ايد که به فتواي کسي که ورع او در فتوي دادن بيشتر است عمل نمايد و اگر در اين جهت مساويند در تقليد از ايشان مخير است، ملاک مشقت داشتن احتياط چيست؟ اگر احتياط در بعضي احکام مشقت داشت آيا فرد در همان مسائل مخير به تقليد از هرکدام از مراجع مذکور است، يا در همه مسائل مي تواند به هريک از ايشان رجوع کند؟

جواب: ملاك مشقّت داشتن در جميع موارد مشقت شخصى است كه قابل درك بالوجدان استّ چنانكه در باب تيمّم فرموده اند: (…اگر تهيه كردن آب يا استعمال آن به قدرى مشقت داشته باشد كه تحمّلش براى شخصى ميّسر نباشد…). در مفروض سؤال در خصوص مسائلى كه مشقّت دارد مخيّر است و در بقيّه مسائل بايد به احتياط اخذ نمايد.(استفتاء/11102) (منهاج 2/م 8)

تبعیض در تقلید

سؤال  8 : آیا می‌شود در صورت تساوی چند مجتهد اعلم در بعضی از مسائل از یک مجتهد و در بعضی دیگر از مجتهد دیگر تقلید نمائیم؟

جواب: خیر، جایز نمی‌باشد، برای تفصیل جواب به مسأله قبل رجوع شود.

تقلید از غیر اعلم و کسی که اهلیت فتوا ندارد

سؤال  9 : شخصی مدتها از کسی تقلید کرده و بعد فهمیده است که او اعلم نیست یا اهلیّت برای فتوا ندارد، در این صورت چه باید بکند؟

جواب: اگر از غیر اعلم تقلید کرده در صورتی که علم به مخالفت بین فتوای او و اعلم داشته باشد واجب است به اعلم رجوع نماید. و اگر از کسی که اهلیت فتوا دادن ندارد، تقلید نموده، واجب است از او عدول نمود و از کسی که برای فتوا دادن اهلیّت دارد تقلید نماید. و نسبت به أعمال گذشته در صورتی که مطابق با واقع یا فتوای مجتهدی باشد که فعلاً وظیفه اش تقلید از اوست، صحیح است.

عدول از مجتهد زنده به مجتهد زنده دیگر

سؤال  10 : آیا جایز است از مجتهدی که در قید حیات است به مجتهدی دیگر که او هم در قید حیات است رجوع نمائیم؟

جواب: عدول از مجتهد زنده به مجتهد زنده دیگر جایز نیست مگر اینکه مجتهد دوم ، أعلم باشد که در اینصورت عدول به او واجب می باشد.

عدالت در مرجع تقلید و راه اثبات آن

سؤال  11 : عدالت در مرجع تقلید به چه معنی است و از چه راهی می توانیم عدالت مرجع را بفهمیم؟

جواب: عدالتی که در مرجع تقلید معتبر می‌باشد  عبارت است از استقامت در طریق شریعت مقدسه و عدم انحراف از آن و این مطلب حاصل نمی‌شود مگر به اینکه مرتکب معصیت صغیره یا کبیره نشده و بدون عذر شرعی کار حرامی انجام نداده و واجبی را ترک نکند. و عدالت مرجع تقلید از چند راه ثابت می‌شود: اول: علم، که از راه آزمودن یا غیر آن حاصل شود. دوم: دو عادل به عدالت او شهادت دهند به شرط اینکه معارض نداشته باشد. سوم: یک نفر شخص عادل بر عدالت او شهادت دهد به شرط اینکه ظنّ بر خلاف گفته او نباشد. چهارم: کسی که ثقه است و انسان به او وثوق و اطمینان دارد، شهادت بر عدالت او بدهد و ظنّ بر خلاف گفته او نباشد. پنجم: حسن ظاهر، مراد این است که معاشرت و رفتار دینی او نیکو باشد به گونه ای که اگر از حال او جویا شوند مردم خواهند گفت: ما از او جز خوبی ندیده ایم.

راه شناخت اجتهاد و اعلم

سؤال  12 : از چه راهی می توانیم مجتهد و اعلم را بشناسیم؟

جواب: مجتهد و اعلم را از چند راه می‌توان شناخت: اول: آن که خود انسان یقین کند، مثل آن که در مرتبه ای از علم باشد که بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد. دوم: آنکه دو نفر عالم عادل که می‌توانند مجتهد واعلم را تشخیص دهند، مجتهد یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند به شرط آنکه دو نفر عالم عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند. سوم:  اقوی ثبوت اجتهاد و اعلمیت به گفته ثقه خبیر (شخص مورد اطمینانی که بتواند مجتهد و اعلم را شناخته و  تشخیص دهد) است در صورتی که ظنّ بر خلاف گفته او نباشد. چهارم: آنکه عده ای از اهل علم که می‌توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفته آنان اطمینان پیدا شود، مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند.

تعارض بیّنه در شناخت اعلم

سؤال  13 : بنده برای شناخت اعلم مراجع از چند نفر از علمای عادل سئوال كرده‌ام، ولی نظرات متفاوتی ارائه نمودند حال می‌خواستم بدانم اگر سه نفر از آنها نظر واحدی داشته و در مقابل چند نفر ديگر هر كدام نظر متفاوتی داشته و فرد ديگری را معرفی نمايند آيا می‌توانم نظر آن سه نفر را بپذيرم يا اينكه بايد تحقيق بيشتری انجام دهم؟ ضمناً بنده نزديک به دو سال است كه در اين خصوص پيگيری می‌نمايم.

جواب) اگر دو نفر عالم عادل كه مى توانند اعلم را تشخيص دهند اعلم بودن كسى را تصديق كنند به شرطى اعلميت ثابت مى شود كه دو نفر عالم عادل ديگر با گفته آنان مخالفت ننمايند. و در صورتى كه از گفته سه نفر عالم عادل به اعلميت شخصى اطمينان پيدا كرده ايد، مخالفت ديگران ضررى نمى رساند.

راه به دست آوردن فتوای مجتهد

سؤال  14 : از چه راهی می توانیم فتوای مرجع تقلید خود را به دست بیاوریم؟

جواب: به دست آوردن فتوای مجتهد چهار راه دارد: اول: شنیدن از خود مجتهد. دوم: شنیدن از دو نفر عادل که فتوای مجتهد را نقل کنند. سوم: شنیدن از شخصی که مورد وثوق است و ظنّ بر خلاف گفته او نیست، یا به گفته او اطمینان دارد. چهارم: دیدن در رساله مجتهد در صورتی که انسان به درستی آن رساله اطمینان داشته باشد.

فرق احتیاط واجب و مستحب

سؤال  15 : احتیاط مستحب و واجب به چه معناست و فرق بین این دو چیست؟

جواب: اگر مجتهد اعلم بعد از اینکه در مسأله ای فتوا داد یا قبل از آن احتیاط کند (مثلاً بفرماید: ظرف نجس را  یک مرتبه در آب کر بشویند پاک می‌شود، اگرچه احتیاط آن است که سه مرتبه بشویند) آن را احتیاط مستحب می‌گویند و مقلد می‌تواند عمل به آن را ترک کند. و اگر مجتهد اعلم در مسأله ای احتیاط کند و قبل و بعد از آن هیچ فتوایی ذکر ننماید و یا اینکه بفرماید: مشهور چنین می‌گویند و یا بفرماید: مسأله محلّ تأمل یا محلّ اشکال است، آن را احتیاط واجب می‌گویند  و مقلّد مخیر است که در این مسأله به احتیاط عمل کند یا به فتوای مجتهد دیگری که بعد از او از دیگران اعلم باشد رجوع نماید.