العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > ازدواج و زناشویی:
آداب بارداری و بچه دار شدن (مرجع تقلید آیةالله مکارم)
سوال با سلام.میخواستم بدونم ایا اقدام به بارداری بدون انجام غسل جنابت جماع قبلی اشکال شرعی دارد؟لطفا جواب بدید ضروریه.ممنون
مرجع تقلید: حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله)
مرجع تقلید: حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله)
جواب الف ـ توصیه ها قبل از آمیزش
در این جا به برخی از این توصیه ها اشاره می شود:
1. تلاوت آیه نور توسط والدین، قبل از بارداری و توسط زن در ایام بارداری بسیار ضروری است «اللَّهُ نُورُ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَوهٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِى زُجَاجَهٍ الزُّجَاجَهُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّىٌّ یُوقَدُ مِن شَجَرَهٍ مُّبَارَكَهٍ زَیْتُونَهٍ لَّا شَرْقِیَّهٍ وَ لَا غَرْبِیَّهٍ یَكَادُ زَیْتُهَا یُضِىءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى نُورٍ یَهْدِى اللَّهُ لِنُورِهِ مَن یَشَآءُ وَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَىْءٍ عَلِیمٌ»[1]
2. خوردن گلابی به پدر توصیه می شود:
در کتاب کافی از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده: ایشان در حالی که به کودکی زیبا می نگریستند فرمودند:
«ینبَغی اَن یکونَ اَبو هذَا الغُلامِ آکِل السَّفَرجَل؛ باید پدر این پسر بچه، گلابی خورده باشد.»[2]
هم چنین روایت شده است که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ گلابی اش را تکه کرد به جعفر بن ابی طالب داد و به او فرمود: بخور! همانا گلابی رنگ را جلا می دهد و فرزند را نیکو می گرداند.[3]
3. خوردن کاسنی به پدر سفارش شده است.[4]
4. خوردن قاووت به پدر و مادر توصیه شده است:
در روایت آمده است، مردی به امام صادق ـ علیه السلام ـ عرض کرد: ای پسر رسول خدا، فرزندی به دنیا می آید که در او ضعف و سبک مغزی است. حضرت فرمود:
«ما یمنَعُک مِن السَویق اَشرِبه و مُر اَهلَکَ بِهِ فَاِنَّهُ ینبِتُ اللَّحمَ و یشُدُّ العَظمَ ولا یولَد لکم اِلاَّ القَوی؛ چرا قاووت نمی خوری؟ آن را بخور و خانواده ات را هم به آن سفارش کن. به درستی که قاووت، گوشت را می رویاند و استخوان را محکم می کند و فرزندی از تو به دنیا نمی آید مگر این که قوی باشد.»[5]
5. سفارش به خوردن انار.[6]
دعا برای فرزند دار شدن
1. نقل شده که امام صادق ـ علیه السلام ـ دعای زیر را توصیه فرمودند:
«اللهم لا تَذَرنی فَرداً و أنت خیرُ الوارثین وحیداً و حشاً فَیقصُرُ شُکری عن تفکّری بل هب لی عاقبه صدقٍ ذکوراً و اناثاً آنَسُ بهم من الوحده و اسکُنُ الیهم من الوحده و أشکُرُکَ عند تمام النعمه یا وهّابُ یا عظیم یا مُعظِم ثمّ اعطِنی فی کلّ عافیهٍ شکراً حتی تُبلِغُنی منها رضوانک فی صِدقِ الحدیث و اداءِ الاَمانه و الوَفاء بعهد.»
2. در حدیث دیگر از ایشان نقل شده که فرمودند: در سجده این دو آیه را بخوانید:
«ربّ هَب لی من لدنک ذُرِیهً طیبهً اِنّک سمیعُ الدعاء، ربّ لا تَذَرنی فرداً و أنت خیرُ الوارثین».
3. در روایت دیگری نقل شده که فرمودند: بعد از نماز جمعه دو رکعت نماز بگذارد و رکوع و سجود را طولانی کند. سپس بگوید:
«اللهم انِّی اَسئَلُک بما سألک زکریا رَبِّ لا تَذَرنی فرداً و انت خیر الوارثین. اللهم هَب لی من لدنک ذُرِیهً طیبهً اِنّک سمیعُ الدعاء. اللهم باسمِک استَحللتُها و فی امانتک اخَذتُها فاِن قَضَیتَ فی رَحِمِها ولداً فاجعَلهُ غلاماً مبارکاً زکیاً و لا تَجعَل للشیطان فیه شَرَکاً ولا نصیباً».
4. در صبح و شام هفتاد مرتبه «سبحان الله»، ده مرتبه «استغفر الله ربی و اتوب الیه» و سپس نه مرتبه «سبحان الله» و یک مرتبه «استغفر الله ربی و اتوب الیه» گفته شود.
5. در هر سحر صد مرتبه استغفار شود و در صورت فراموشی قضای آن به جا آورده شود و بهتر است «اَستَغفِرُ اللهَ رَبّی وَ اَتوبُ اِلَیه» گفته شود.
ب) در حین آمیزش
1. تغذیه
در حین آمیزش هیچ یک از مرد و زن مست نباشند و الکل مصرف نکرده باشند؛ چون موجب کمبود ویتامین d می شود و در نتیجه استخوان بچه نرم می گردد.
دکتر وازن معتقد است که اگر طفلِ خرفت و کم هوشی پیدا کردید و توانستید در اطراف وضع پدری و یا مادری او اطلاعات صحیحی کسب کنید، به این نتیجه خواهید رسید که یکی از والدین هنگام تشکیل نطفه مست بوده است.[7]
هم چنین نوع غذا (از نظر حلال و پاک بودن آن) اثر فراوانی در فرزند دارد که لازم است در این زمینه نیز توجّه کافی صورت گیرد.
2. حالات پدر و مادر
سیستم فکری و حالات روانی پدر و مادر در حین آمیزش، بر روحیات فرزند مؤثر خواهد بود. این تأثیر در قرن های گذشته به وسیله یکی از پیامبران در رابطه با حیوانات آزمایش شده است. نقل شده حضرت موسی ـ علیه السلام ـ در زمانی که چوپان حضرت شعیب ـ علیه السلام ـ بود، با او قرار دادی را به این شرح بست که هر چه گوسفند ابلق (سیاه و سفید) در گله گوسفندان پیدا شد، به عنوان مزد به حضرت موسی ـ علیه السلام ـ داده شود. پس از قرار داد، حضرت موسی ـ علیه السلام ـ پوست بعضی از قسمت های عصای خود را کند (یک قسمت با پوست و یک قسمت بدون پوست، مثل ابلق شد) و یک عبای ابلق به آن آویزان کرد و آن را در چراگاه گوسفندان نصب نمود. گوسفندان هنگام آمیزش به آن نگاه می کردند. در آخر سال که روز گرفتن مزد بود حضرت شعیب ـ علیه السلام ـ مشاهده کردکه اکثر بچه های گوسفندان، ابلق شده اند و تعجب کرد. علت را پرسید. حضرت موسی ـ علیه السلام ـ فرمود از طریق دیدن در هنگام آمیزش، وضع گوسفندان بدین شرح تغییر می کند.[8]
در پی روایاتی که بیانگر تأثیرات، به پدران و مادران سفارش شده است که در حین نزدیکی با وضوء بوده و به یاد خدا باشند. بدیهی است یاد خدا موجب آرامش قلب می شود و در فرزند اثر مثبتی خواهد داشت. هم چنین رغبت و میل قوی جنسی زوجین، در زیبایی جنین و هوشمندی وی اثری قطعی خواهد نهاد. ترس و اضطراب والدین به هنگام عمل زناشویی، بدترین تأثیر را بر روی طفل می گذارد؛ همان گونه که آرامش خاطر پدر و مادر، تأثیری بس نیکو در فرزند می نهد.
تأثیر خستگی زیاد، روی جنین کاملاً محسوس است و او را ضعیف و رنجور می کند. در حدیثی از معصومین ـ علیهم السلام ـ نقل شده است که فرموده اند: در شبی که از مسافرت بر می گردید و همینطور در شبی که می خواهید به مسافرت بروید، نزدیکی نکنید.
در ساعات اولیه شب با جسمی خسته و شکمی پر، آمیزش صورت نگیرد، بلکه در ساعات پایانی شب که خستگی جسم تا حدی زایل و شکم نیز خالی شده نزدیکی انجام شود. تجربه نیز نشان داده است فرزندانی که نطفه آن ها در ساعات پایانی شب منعقد می شود از هوش بیشتری بر خوردارند.
از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده که فرمودند: «زفوا نساءکم لیلاً و اطعموا ضحی؛ در شب، زفاف کنید و در روز ولیمه دهید.»
3. عوامل طبیعی و تأثیر آن ها بر روی بدن
گاهی اوقات تغییرات خاصی در جنین پدیدار می شود. این تغییرات می تواند به علت تغییر ماهیت ژن ها و تقسیم غیر طبیعی کروموزم ها باشد و مهم ترین عواملی که در تغییر ماهیت ژن ها مؤثرند عبارتند از:
الف: اشعه ماوراء بنفش؛ این اشعه دارای فوائد و مضراتی است. از آن جمله تغییراتی است که بر روی نسل و نژاد ایجاد می کند.
ب ـ اشعه مجهول؛ این اشعه از کرات دیگر به زمین می رسد؛ البته بنا به موقعیت فصول سال، فشار هوا، رطوبت، خشکی و غیره. جالب این که حتی کسوف و خسوف هم در نطفه و تغییر شکل آن اثر فراوان دارد. آن هایی که به موتاسیون (تغییر وضع ژن ها) معتقدند و آن را آزمایش کرده اند می گویند فصول سال، گرما، سرما، محل تشکیل نطفه و رطوبت هوا همه در نطفه اثر عمیقی دارند.
با بررسی در روایات هم به دست می آید که از جمله اوقات مکروه برای عمل جماع، هنگام کسوف و خسوف و بادهای تند و زلزله است.
پ ـ اشعه مادون قرمز: از خواص مهم این اشعه تغییراتی است که در ژن های سلول های تناسلی به وجود می آورد.
ت ـ اشعه گاما: جنس اشعه گاما از ذرات انرژی بوده و از این رو خاصیت نفوذ آن بسیار زیاد است. این اشعه مضر، در نور خورشید وجود دارد و اثرات منفی زیادی بر سلولهای اولیه دارد که تقریباً بعد از سی سال ظاهر می شود.
اکنون با توجه به این نکته جالب است به حدیثی که در این زمینه نقل شده توجه کنیم.
نقل شده که حضرت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به علی ـ علیه السلام ـ فرمودند: «یا علی لا تُجامِع اِمرأَتَکَ فی وَجِه الشَّمسِ وَ تَلَألؤها اِلاّ اَن تَرخِی ستراً فَیستُرکُما فَاِنه اِن قَضی بَینَکُما وَلَدٌ لا یزالُ فی بُؤسٍ وَ فَقرٍ حَتّی یموتَ؛ یا علی در مقابل نور خورشید مجامعت مکن مگر این که پرده ای بیاویزی که شما را بپوشاند؛ زیرا اگر در آن حال فرزندی به وجود آید، همیشه در حال پریشانی و فقر است تا بمیرد.»[9]
شاید یکی از نکات علمی آن کلام در این است که اگر مانعی در مقابل اشعه وجود داشته باشد، از تأثیر آن می کاهد و البته چندی بیش نیست که بشر متوجه این نکته مهم شده است.
4. مکروهات حین آمیزش
از آن جا که به فرمایش ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ آمیزش های ناشایست آثار سوئی از جمله بغض اهل بیت ـ علیهم السلام ـ را به دنبال دارد،[10] لازم است به سفارش هایی که در این زمینه بیان شده توجه بیشتری صورت گیرد.
1. نگاه کردن فرج زن که سبب کوری فرزند می شود.[11]
2. سخن گفتن غیر از ذکر خدا که سبب لال شدن بچه می شود.
3. خضاب کردن که موجب می شود فرزند مخنّث شود.
4. به همراه داشتن انگشتری که در آن ذکر خدا یا چیزی از قرآن باشد.[12]
5. آمیزش با همسر خود اما با شهوت زنی دیگر که موجب دیوانگی فرزند می شود.[13]
6. آمیزش در حضور کودکی که صحنه را می بیند یا کلام و نفس آن ها را می شنود، چون سبب زنا کار شدن کودک ناظر خواهد شد.[14]
7. رو یا پشت به قبله بودن که لعنت خدا و ملائکه را در پی می آورد.[15]
8. در بین راه و در داخل کشتی که لعنت خدا و ملائکه را در پی دارد.[16]
9. عریان نزدیکی کردن.[17]
10. بعد از احتلام و قبل از وضو یا غسل که می تواند سبب دیوانگی فرزند شود.[18]
11. ایستاده نزدیکی کردن که در نتیجه آن فرزند در رختخواب بول می کند.[19]
12. بی وضو بودن زن باردار در هنگام جماع که در اثر آن، فرزند کور دل و خسیس می شود.
13. نزدیکی در پشت بام که بچه ریاکار، منافق و بدعت گذار خواهد شد.[20]
14. نزدیکی در زیر درخت میوه دار که در نتیجه آن، فرزند جلاد و یا سرکرده ظلم خواهد شد.[21]
15. نزدیکی در مقابل تابش مستقیم نور خورشید، که در نتیجه آن، فرزند فقیر خواهد بود تا زمانی که بمیرد.[22]
5. اوقاتی که عمل جماع مطلوب است.[23]
1. شب دوشنبه که در اثر آن، فرزند حافظ کتاب خدا و راضی به آنچه خداوند برایش قرار داده، می شود.[24]
2. شب سه شنبه که در اثر آن بعد از سعادت اسلام، شهادت روزی او می شود، خداوند او را با مشرکین عذاب نمی کند، دهانش خوشبو، دلش رحیم و جوانمرد خواهد بود و زبانش از دروغ، غیبت و تهمت پاک می ماند.[25]
3. شب پنج شنبه که در پی آن، حاکمی از حکما و یا عالمی از علما خواهد شد.[26]
4. روز پنج شنبه هنگام زوال که در پی آن شیطان به او نزدیک نگردد تا پیر شود و سلامتی دین و دنیا روزی اش خواهد بود.[27]
5. شب جمعه که در پی آن، بچه خطیب و سخنگو خواهد شد.[28]
6. روز جمعه بعد از عصر که آن فرزند از دانایان مشهور خواهد شد.[29]
7. شب جمعه بعد از نماز عشاء که امید است آن فرزند از ابدال[30] (فرزند شبیه والدین) باشد.
8. شب اول ماه رمضان[31]
6. اوقاتی که عمل جماع مکروه است
1. بین الطلوعین[32]
2. بعد از غروب تا رفتن سرخی طرف مغرب[33]
3. شب خسوف[34]
4. روز کسوف[35]
5. شب و روزی که در آن بادهای سیاه، سرخ یا زرد بوزد.[36]
6. هنگام زلزله[37]
در رابطه با اثر جماع در شش مورد فوق؛ آمده است که پدر و مادر در فرزند خود چیزی را که دوست دارند، نمی بینند.
7. در اول ماه (غیر از ماه رمضان)، نیمه ماه و آخر ماه.[38]
8. هنگامی که آفتاب طلوع می کند و زرد باشد.[39]
9. بعد از ظهر؛ که آن فرزند لوچ خواهد شد.[40]
10. بین اذان و اقامه؛ که فرزند، حریص بر خونریزی خواهد بود.[41]
11. شب عید فطر؛ که فرزند، کثیرالشر خواهد بود.[42]
12. شب عید قربان؛ که فرزند شش انگشتی و یا چهار انگشتی خواهد بود.[43]
13. شب نیمه شعبان؛ که آن فرزند، شوم و در صورتش نشان سیاهی خواهد بود.[44]
14. ساعات اولیه شب؛ که آن فرزند ساحر خواهد بود و دنیا را بر آخرت بر می گزیند.[45]
15. شبی که فرد قصد سفر دارد، که آن فرزند مالش را به ناحق صرف می کند.[46]
7. ادعیه، اذکار و اعمال عبادی ویژه آمیزش
دعا و طلب فرزند صالح، از جمله اعمال شب زفاف است. در این زمینه روایت شده است که داماد هنگامی که عروس را می آورد، دست بر پیشانی او بگذارد و بگوید:
«اَللّهُمَّ عَلی کِتابِکَ تَزَوَّجتُها وَ فی اَمانَتِکَ اَخَذتُها و بِکَلِماتکَ اِستَحلَلتُ فَرجَها فَاِن قَضَیتَ فی رَحِمِها شَیئاً فَاجعَله مُسلِماً سَوِیاً وَلا تَجعَلُهُ شرکَ شیطانٍ.»
در مورد شب زفاف آداب دیگری نیز بیان شده که از آن جمله اند:
1. انجام 2 رکعت نماز قبل از جماع.
2. حمد خداوند سبحان و گفتن الله اکبر.
3. صلوات بر نبی اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و خاندان عصمت و طهارت ـ علیهم السلام ـ .
4. پس از آن دعای زیر را بخواند:
«اَللّهُمَّ ارزقنی ألفَها و وُدَّها وَ رِضاها، وَ ارضِنی بِها، و اجمَع بَینَنا بِأَحسَنِ اجتماعٍ وَ أُنسٍ وَ ائتِلاف، فَاِنَّکَ تُحِبُّ الحَلالَ وَ تُکرِهُ الحرامَ»[47]
زن هم پس از انجام سه مرحله اول؛ همین دعا را بخواند.
5. مرد دائماً درهنگام جماع نام خدای تعالی را بر زبان آورد تا شیطان از او دور بماند.
6. مرد از خداوند، فرزندی سالم، صالح و عاقبت به خیر طلب کند. یکی از دعاهای وارده چنین است:
«بسم الله الرحمن الرحیم الَّذی لا اِلهَ اِلاّ هُوَ بَدیعُ السَّماواتِ وَ الاَرضِ، أَللّهمَّ اِن قَضَیتَ مِنّی فی هذِهِ خَلیفَهً فَلا تَجعَل لِلشَّیطانِ فیهِ شِرکَاَ وَلا نَصیباً ولا حَظّاً وَ اجعَلهُ مُخلِصاً مِنَ الشیطانِ و رِجزِهِ، جلَّ ثناؤکَ.»[48]
هم چنین از ابی جعفر ـ علیه السلام ـ روایت شده که فرموده اند در هنگام جماع گفته شود: «اَللّهُمَّ ارزُقنی وَلَداً وَ اجعَلهُ تَقیا زَکیاً لَیسَ فی خَلقِهِ زیادَهٌ وَلا نُقصانٌ واجعَل عاقِبَتهُ اِلی خَیرٍ».[49]
7. در هنگام آمیزش بگوید: «اَللّهُمَّ اِن رَزَقتَنی ذَکَرَاً سَمَّیتُهُ مُحَمَداً». در روایت دیگری نیز وارد شده که نیت کند اگر صاحب فرزند پسر شد نام او را علی بگذارد.
8. «بسم الله الرحمن الرحیم» و استعاذه «اَعوذَُ بِالله مِنَ الشّیطانِ الرَّجیم» بگوید.[50]
توصیه های دوران بارداری
به طور کلی چند اصل در دوران بارداری توصیه می شود:
1. تغذیه مناسب.
2. استراحت کافی
3. داشتن آرامش روحی و معنوی
4. انجام ورزش های مناسب
5. انجام مراقبت های دوران بارداری
6. شناخت علائم خطر در حاملگی
5. مراقبت های دوران بارداری
الف: حمام کردن
دوش گرفتن در طول حاملگی مشکلی ایجاد نمی کند. معمولاً خانم های حامله بیشتر عرق می کنند و ترشحات مهبلی بیشتری دارند. بنابر این حمام روزانه نه تنها آرام بخش است، بلکه از عفونت های مختلف نیز جلوگیری می کند. بهتر است از همان اول از دوش (به جای وان) استفاده شود و زن حامله روی زمین نیز ننشیند. استفاده از حمام های لغزنده و پوشیدن دمپایی های ابری در حمام خطرناک می باشد؛ زیرا احتمال بهم خوردن تعادل و لغزیدن زیاد است. آب حمام بهتر است ملایم باشد، نه خیلی گرم و نه خیلی سرد، چون آب های خیلی گرم یا سرد باعث تحریک شدید رحم شده و ممکن است به سقط بینجامد.
ب ـ لباس و کفش
لباس در دوران بارداری، بایستی راحت و نرم و متناسب با فصل انتخاب شود. در موقع زمستان باید از زیرپوش های کلفت و پالتوهای ضخیم و گرم استفاده کرد. از ماه چهارم به بعد از پوشیدن لباس های تنگ و بستن کمربند چرمی به دور شکم باید خودداری کرد؛ چون فشار آن بر رگ ها باعث می شود خون در رگ های پایینی جمع شود و سب تورم و واریس گردد. استفاده از جورابهای تنگ و کشدار نیز همین اثر را دارد.
زن حامله باید از پوشش های زبر و خشن بپرهیزد؛ چون باعث به وجود آمدن بیماری های پوستی به خصوص اگزما در ناحیه جنین می شود. بهتر است لباس از جنس کتان باشد که نرم تر است. هم چنین رنگ آن سفید باشد تا چرک شدن آن زودتر مشخص شده و عوض گردد. علاوه بر آن، در لباس سفید، تهویه بهتر انجام می گیرد. استفاده از لباس زیر نخی، عوض کردن در هر روز و اطو زدن آن، و عدم استفاده از آب آلوده و مواد مشکوک در شستشو نیز به خانم های باردار توصیه می شود در موارد کفش نیز بهتر است زن حامله از پوشیدن کفش های پاشنه بلند ـ به دلیل فشاری که بر ستون فقرات که خود تحت فشار رحم است وارد می کند ـ پرهیز کند و در ضمن چون قوزک پا در زمان حاملگی مقداری متورم می شود، بهتر است یک شماره بزرگ تر کفش بگیرد تا باعث ناراحتی نشود.
به مادران توصیه می شود از سینه بندهای تنگ که باعث جلوگیری از رشد غدد شیری می شود پرهیز نموده و از کرست های یکسره ای که حالت ارتجاعی دارند استفاده کنند.
پ ـ مراقبت از دهان و دندان
در موقع بارداری اغلب دندان ها مستعد برای کرم خوردگی است، بنابر این مسواک را نباید فراموش کرد. پر کردن و کشیدن دندانها با بی حسی موضعی اشکالی ندارد؛ اما از کارهای طولانی و خسته کننده باید پرهیز نمود.
ت ـ نظافت سینه ها و دستگاه تناسلی
سینه ها هم به اندازه بچه احتیاج به مراقبت دارند، بنابر این یک تا دو بار شستشو، در طول روز لازم است.
از ماه چهارم به بعد سینه دارای ترشحاتی می باشد که روی پیراهن نیز مشخص می شود، باید در رفع این لکه ها از روی لباس کوشید؛ چون عامل بیماری می باشند. شستن نوک سینه با الکل کار درستی نیست. هم چنین برای شستشو نوک سینه ها از صابون استفاده نکنید، چون باعث پاک شدن چربی طبیعی آن ها و در نتیجه ایجاد ترک در آن ناحیه می شود.[51]
برای مهیا کردن سینه جهت شیر دادن، نوک سینه را به سمت بیرون بیاورید و با نوک انگشتان و شصت آن را به آرامی ماساژ دهید (به صورت دایره ای حول آن) این مسئله باعث می شود که نوک سینه نرمش بیشتری پیدا کرده و در زمان مکیدن بچه ترک نخورد. هم چنین از هفته سی ام بارداری به بعد دست ها را در قسمت خارجی سینه بگذارید و آن ها را به سمت نوک سینه با ملایمت ماساژ دهید. این کار را می توانید در طی حمام کردن انجام دهید.
نظافت دستگاه تناسلی نیز لازم است، زیرا میکروب ها از این طریق وارد بدن شده و باعث به وجود آمدن عوارضی می گردند. به خانم های حامله توصیه می شود که روزانه لباس زیر خود را عوض کنند.
ث ـ مسافرت
معمولاً در دوران بارداری مسافرت های طولانی توصیه نمی شود و در صورت لزوم، حتماً قبل از سفر باید با پزشک خود مشورت نماید. در مسافرت های طولانی با اتومبیل، خانم باردار باید هر 2 ساعت یکبار از اتومبیل خارج شود و به مدت 10 دقیقه استراحت نماید. کمربندهای ایمنی را حین سفر ببندید، به شکلی که قسمت شانه ای کمربند بین دو سینه عبور کند و سپس از زیر شکم گذشته و روی آن ران ها بسته شود. زنانی که سابقه سقط یا زایمان زودرس دارند، باید از مسافرت در ماه های اول و آخر حاملگی خود داری نمایند.
ج ـ مراقبت از کلیه ها
برای مراقبت از کلیه باید روزانه 3 تا 4 لیوان شیر یا مایعات دیگر میل شود. در ماه های آخر فشار به کلیه ها باعث افزایش اوره ادرار و در نتیجه تورم بدن می شود، لذا مقدار اوره ادرار باید اندازه گرفته شود، اما نگران زیاد شدن اوره نباشید، فقط نمک کم مصرف کنید. چنانچه رنگ ادرار تغییر کند و خیلی تیره شود، یا بوی نامطبوعی پیدا کرده یا هنگام دفع با سوزش همراه باشد، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
ج ـ اجابت مزاج
در دوران حاملگی به علت تغییرات دستگاه گوارش و فشاری که رحم به روده ها وارد می کند، اجابت مزاج نامنظم می شود؛ لذا خانم باردار باید از مایعات و هم چنین سبزیجات و میوه جات بیشتر استفاده نماید. حرکت و فعالیت نیز در بهبود وضع اجابت مزاج مؤثر است. بهتر است در دوران بارداری از مصرف داروهای مسهل پرهیز نموده و به جای آن از میوه هایی مثل گوجه، هلو، انجیر و زردآلو استفاده شود. خوردن روغن زیتون نیز مفید است.
در تمام دوران بارداری، باید شکم نرم بوده و از یبوست جلوگیری شود. برای نرمی شکم شورباهای ساده بسیار چرب بخورد و چانچه شکم بسیار قبض باشد، برای رفع یبوست، خوردن شیر خشت و امثال آن مؤثر خواهد بود.[52]
ح ـ روابط زناشویی
یک خانم باردار سالم، می تواند روابط جنسی خود را ادامه دهد و فقط در مواردی که خطر سقط، زایمان زودرس و پارگی کیسه آب وجود دارد، باید از انجام مقاربت خودداری کند.
البته طبق نظریه بوعلی سینا، توصیه می شود در تمام دوران حاملگی، روابط زناشویی بسیار بسیار محدود گردد.[53]
خ ـ واکسیناسیون
تزریق هر نوع واکسن در دوران بارداری حتماً باید با نظر پزشک باشد. واکنسی که به طور معمول در دوران بارداری تزریق می شود، واکسن کزاز است. واکسیناسیون مادر بر علیه بیماری کزاز از ابتلای نوزاد و مادر به این بیماری جلوگیری می کند.
دـ مصرف سیگار
مادرانی که در طول بارداری سیگار می کشند، در مقایسه با افراد سالم نوزادان کوچکتری به دنیا می آورند. هم چنین مصرف سیگار و مواد مخدر برای جنین مضر می باشد. در زنان معتاد درصد از دست دادن کودکان بیشتر و کودکان آسیب پذیر ترند. مرگ و میر کودکان در زنان معتاد 6 برابر نوزادان دیگر است و نیز نقص عضو مادرزادی بیشتری دارند و ... لذا خانم های باردار باید به طور کامل از کشیدن سیگار و استفاده از مواد مخدر پرهیز نمایند.
ذ ـ مصرف الکل و داروها
مصرف الکل توسط مادر در جنین ایجاد ناهنجاری می کند و ختم زودرس حاملگی در خانم هایی که الکل مصرف می کنند بیشتر مشاهده شده است. الکل صرف نظر از مسمومیت، ویتامین های مورد نیاز مادر و جنین را منهدم می کند و در نتیجه، نوزاد ناقص و معیوب می شود. داروها به علت تأثیر بر روی سیر طبیعی حاملگی و رشد جنین، نباید در طول بارداری مصرف شوند و خانم های باردار باید قبل از مصرف هر نوع دارو (اعم از ضد انعقادی، خواب آور، آرام بخش و غیره) با پزشک مشورت نموده و از خود درمانی پرهیز کنند.
ر ـ پرتو نگاری (رادیولوژی)
به دلیل احتمال ایجاد اختلال، دریافت هر نوع اشعه در حاملگی ممنوع است، بنابراین خانم باردار در هنگام مراجعه به پزشک باید او را از وضعیت خود مطلع نماید.
ز ـ تماس با حیوانات اهلی
برخی از حیوانات اهلی منتقل کننده بیماری هایی هستند که بر روی حاملگی و جنین تأثیرات نامطلوبی می گذارد. از جمله این حیوانات می توان گربه را نام برد که در صورت انتقال عفونت از این حیوان به خانم باردار، در مراحل اولیه حاملگی منجر به سقط جنین و در مراحل پایانی حاملگی منجر به مرگ جنین و در صورت باقی ماندن جنین، ایجاد ناهنجاری هایی از قبیل اشکالات مغزی، عقب ماندگی ذهنی و غیره خواهد شد. بنابر این خانم باردار باید از تماس با حیوانات اهلی جداً خودداری نماید.
ژـ تماس با عوامل بیماری زا
خانم باردار باید از تماس با افراد مبتلا به بیماری های عفونی، رفت و آمد در اماکن عمومی و شلوغ و سربسته و مکان هایی که احتمال آلودگی وجود دارد، هم چنین استفاده از مواد غذایی تهیه شده در خارج از منزل و به طور کلی شرایطی که سلامت مادر و جنین را به خطر می اندازد جداً خودداری کند.
6. علائم خطر در بارداری
تورم در صورت، دست ها، پاها، تب شدید، کبودی در بدن، درد در ناحیه شکم و رحم، هرگونه خونریزی، تهوع بی موقع و مداوم همراه با اسهال، سردردهای مداوم و بلا انقطاع و تاری دید، دفع آب از ناحیه واژن، تصادف یا افتادن شدید و ناگهانی، کاهش حرکات جنین، تپش قلب و تنگی نفس و سوزش ادرار[54]، از جمله علائم خطر در مدت بارداری می باشند.
ب ـ توصیه هایی که به صورت کلی بیان شده است
1. همیشه با وضو باشد، مخصوصاً هنگام خوردن غذا.
2. شب ها به آینه نگاه نکند.
3. با کوشش تمام از گناهان بپرهیزد.
4. حتی الامکان مستحبات را انجام دهد.
5. آرامش را حفظ کند و عصبانی نشود.
6. با گذاشتن نوار قرآن و خواندن قرآن به صورت روزانه می تواند به حافظ قرآن شدن فرزند خود کمک کند.
7. خواندن تسبیحات حضرت زهرا ـ علهیا السلام ـ بعد از هر نماز و شب قبل از خواب.
8. خواندن 40 روز زیارت عاشورا با صد لعن و صد سلام و دعای علقمه.
9. خواندن 40 روز سوره یس و فوت کردن به انار و خوردن آن.
10. خواندن 40 بار سوره یوسف و فوت کردن به سیب و خوردن آن.
11. خواندن 40 بار دعای توسل.
12. خواندن 40 روز زیارت جامعه.
13. خواندن 40 روز زیارت آل یاسین و دعای بعد.
14. خواندن 40 شب جمعه دعای کمیل.
15. خواندن 40 روز جمعه دعای ندبه.
16. خواندن 40 عصر جمعه دعای سمات.
17. خواندن 40 شب جمعه و یا 40 شب، سوره حدید، حشر، تغابن، جمعه و صف قبل از خواب.
18. خواندن حداقل 40 شب نماز شب.
19. 40 روز جمعه، غسل جمعه کردن. (با توجه به این که دوران بارداری به طور معمول 40 هفته است و در حدیث نیز وارد شده که در اثر 40 غسل جمعه به صورت پی در پی، فشار قبر بر داشته می شود.)
20. یک ختم قرآن کردن به خصوص برای سلامتی امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ .
21. خواندن 40 بار حدیث کساء و زیارت امام زمان ـ علیه السلام.
22. خواندن 40 روز دعای عهد بعد از نماز صبح.
23. خواندن سوره توحید در هر روز 50 مرتبه بعد از نماز صبح.
24. خواندن سوره قدر در هر روز 50 مرتبه بعد از نماز صبح.
25. هر روز 140 مرتبه ذکر صلوات.
26. 70 بار استغفار بعد از نماز.
27. خوردن مویز به مدت 40 روز ناشتا، هر روز بیست و یک عدد با بیست و یک بسم الله.
28. در موقع تکان بچه دست روی شکم بگذارد و صلوات و سوره توحید را تلاوت کند.
29. به فکر خدا بودن، رفع حوائج مردم را کردن، در چهره افراد مؤمن و زیبا روی نگاه کردن، رفت و آمد نکردن با افرادی که مشکل اخلاقی دارند، رفتن به زیارت، دوری از معاصی بخصوص دروغ و غیبت، نماز اول وقت خواندن، الله الله زمزمه کردن، به قرآن گوش دادن.
30. برای صبور شدن بچه، دست را روی شکم گذارده، سوره والعصر را بخواند.
31. فرزند را در شکم مادر نام گذاشتن و انتخاب نام نیکو مانند محمد، علی و فاطمه و او را به نام خواندن.
32. تلاوت قرآن خصوصاً مداومت بر سوره «انبیاء» ـ هر قدر که بتواند ـ برای صالح شدن فرزند بسیار مؤثر است.
33. یکی از روش های مؤثر برای ایجاد پیوستگی بین والدین و جنین قبل از تولد او، صحبت کردن با جنین است. این رفتار خاطرات خوبی از دوران قبل از تولد در جنین باقی می گذارد و بعد از تولد نیز کودک صداهای آشنا را به یاد می آورد.[55]
34. در طول بارداری به تغذیه و رعایت نکات بهداشتی (به گونه ای که قسمت های مختلف بیان شد) توجه داشته باشد.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . نور / 35.
[2] . کافی، ج6، ص 22.
[3] . بحار الانوار، ج66، ص 170.
[4] . همان، ج62، ص 215.
[5] . همان، ج66، ص 278.
[6] . همان، ج63، ص 164.
[7] . بهداشت ازدواج در اسلام، ص 153.
[8] . همان، ص 89 به نقل از تفسیر صافی، چاپ تهران، جزء دوم از مجلّد دوم، ص 200، ذیل آیه 29 سوره قصص.
[9] . وسائل الشیعه، ج7، کتاب النکاح، ص 187، ب 149.
[10] . تهذیب، ج7، ص 407، روایت 135؛ الفقیه، ج3، ص 404، روایت 4414؛ بحار، ج39، ص 278، روایت 82.
[11] . بحار، ج76، ص 337، روایت 2، باب 67؛ وسایل الشیعه، کتاب النکاح، ج7، باب 85.
[12] . وسایل الشیعه، کتاب النکاح، ج7، باب 105.
[13] . همان، باب 188.
[14] . کافی، ج5، ص 500؛ وسایل الشیعه، کتاب النکاح، ج7، باب 94.
[15] . وسایل الشیعه، کتاب النکاح، ج7، باب 98.
[16] . وسایل الشیعه، کتاب النکاح، ج7، باب 98.
[17] . همان، باب 188.
[18] . همان، باب 99.
[19] . همان، باب 189.
[20] . همان، باب 189.
[21] . همان، باب 187.
[22] . همان.
[23] . جهت اطلاع بیشتر نسبت به احادیث ذکر شده در این زمینه می توان به کتب زیر مراجعه نمود:
کافی، ج5/؛ وسایل، ج14؛ مستدرک، ج6؛ بحار، ج10 و ج58، ص 62، 89 و 103.
[24] . وسایل الشیعه، ج7، باب 190.
[25] . همان.
[26] . همان.
[27] . همان.
[28] . همان.
[29] . همان.
[30] . همان.
[31] . حلیه المتقین.
[32] . وسایل الشیعه، ج7، باب 89.
[33] . همان.
[34] . همان.
[35] . همان.
[36] . همان.
[37] . همان، باب 90.
[38] . همان.
[39] . همان، باب 99.
[40] . همان، باب 187.
[41] . همان.
[42] . همان.
[43] . همان.
[44] . همان.
[45] . همان، باب 189.
[46] . همان.
[47] . همان، باب 81.
[48] . وسائل الشیعه، ج7، باب 97.
[49] . همان، ج20، ص 117، باب 55، حدیث 25180.
[50] . همان، ج7، باب 96، هم چنین روایت شده است : قال لی ابوجعفر ـ علیه السلام ـ .... قال اِن ذَکَرَ اسمِ اللهِ تَنَحَّی الشیطانُ وَ اِن فَعَلَ وَ لَم یسَمَّ أَدخَلَ ذَکَرَهُ وَ کَانَ العَمَلُ مِنهُما جَمیعاً وَ النُّطفَهُ وَاحِدَهٌ. (کافی، ج5، ص 501).
[51] . بهداشت مادر و کودک.
[52] . قانون در طب.
[53] . کتاب قانون، بو علی سینا، کتاب سوم، بخش سوم.
[54] . راهنمای بیمار از پذیرش تا ترخیص و مراقبت در منزل (دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم).
[55] . فصلنامه شیر مادر، شماره9.
در این جا به برخی از این توصیه ها اشاره می شود:
1. تلاوت آیه نور توسط والدین، قبل از بارداری و توسط زن در ایام بارداری بسیار ضروری است «اللَّهُ نُورُ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَوهٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِى زُجَاجَهٍ الزُّجَاجَهُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّىٌّ یُوقَدُ مِن شَجَرَهٍ مُّبَارَكَهٍ زَیْتُونَهٍ لَّا شَرْقِیَّهٍ وَ لَا غَرْبِیَّهٍ یَكَادُ زَیْتُهَا یُضِىءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى نُورٍ یَهْدِى اللَّهُ لِنُورِهِ مَن یَشَآءُ وَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَىْءٍ عَلِیمٌ»[1]
2. خوردن گلابی به پدر توصیه می شود:
در کتاب کافی از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده: ایشان در حالی که به کودکی زیبا می نگریستند فرمودند:
«ینبَغی اَن یکونَ اَبو هذَا الغُلامِ آکِل السَّفَرجَل؛ باید پدر این پسر بچه، گلابی خورده باشد.»[2]
هم چنین روایت شده است که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ گلابی اش را تکه کرد به جعفر بن ابی طالب داد و به او فرمود: بخور! همانا گلابی رنگ را جلا می دهد و فرزند را نیکو می گرداند.[3]
3. خوردن کاسنی به پدر سفارش شده است.[4]
4. خوردن قاووت به پدر و مادر توصیه شده است:
در روایت آمده است، مردی به امام صادق ـ علیه السلام ـ عرض کرد: ای پسر رسول خدا، فرزندی به دنیا می آید که در او ضعف و سبک مغزی است. حضرت فرمود:
«ما یمنَعُک مِن السَویق اَشرِبه و مُر اَهلَکَ بِهِ فَاِنَّهُ ینبِتُ اللَّحمَ و یشُدُّ العَظمَ ولا یولَد لکم اِلاَّ القَوی؛ چرا قاووت نمی خوری؟ آن را بخور و خانواده ات را هم به آن سفارش کن. به درستی که قاووت، گوشت را می رویاند و استخوان را محکم می کند و فرزندی از تو به دنیا نمی آید مگر این که قوی باشد.»[5]
5. سفارش به خوردن انار.[6]
دعا برای فرزند دار شدن
1. نقل شده که امام صادق ـ علیه السلام ـ دعای زیر را توصیه فرمودند:
«اللهم لا تَذَرنی فَرداً و أنت خیرُ الوارثین وحیداً و حشاً فَیقصُرُ شُکری عن تفکّری بل هب لی عاقبه صدقٍ ذکوراً و اناثاً آنَسُ بهم من الوحده و اسکُنُ الیهم من الوحده و أشکُرُکَ عند تمام النعمه یا وهّابُ یا عظیم یا مُعظِم ثمّ اعطِنی فی کلّ عافیهٍ شکراً حتی تُبلِغُنی منها رضوانک فی صِدقِ الحدیث و اداءِ الاَمانه و الوَفاء بعهد.»
2. در حدیث دیگر از ایشان نقل شده که فرمودند: در سجده این دو آیه را بخوانید:
«ربّ هَب لی من لدنک ذُرِیهً طیبهً اِنّک سمیعُ الدعاء، ربّ لا تَذَرنی فرداً و أنت خیرُ الوارثین».
3. در روایت دیگری نقل شده که فرمودند: بعد از نماز جمعه دو رکعت نماز بگذارد و رکوع و سجود را طولانی کند. سپس بگوید:
«اللهم انِّی اَسئَلُک بما سألک زکریا رَبِّ لا تَذَرنی فرداً و انت خیر الوارثین. اللهم هَب لی من لدنک ذُرِیهً طیبهً اِنّک سمیعُ الدعاء. اللهم باسمِک استَحللتُها و فی امانتک اخَذتُها فاِن قَضَیتَ فی رَحِمِها ولداً فاجعَلهُ غلاماً مبارکاً زکیاً و لا تَجعَل للشیطان فیه شَرَکاً ولا نصیباً».
4. در صبح و شام هفتاد مرتبه «سبحان الله»، ده مرتبه «استغفر الله ربی و اتوب الیه» و سپس نه مرتبه «سبحان الله» و یک مرتبه «استغفر الله ربی و اتوب الیه» گفته شود.
5. در هر سحر صد مرتبه استغفار شود و در صورت فراموشی قضای آن به جا آورده شود و بهتر است «اَستَغفِرُ اللهَ رَبّی وَ اَتوبُ اِلَیه» گفته شود.
ب) در حین آمیزش
1. تغذیه
در حین آمیزش هیچ یک از مرد و زن مست نباشند و الکل مصرف نکرده باشند؛ چون موجب کمبود ویتامین d می شود و در نتیجه استخوان بچه نرم می گردد.
دکتر وازن معتقد است که اگر طفلِ خرفت و کم هوشی پیدا کردید و توانستید در اطراف وضع پدری و یا مادری او اطلاعات صحیحی کسب کنید، به این نتیجه خواهید رسید که یکی از والدین هنگام تشکیل نطفه مست بوده است.[7]
هم چنین نوع غذا (از نظر حلال و پاک بودن آن) اثر فراوانی در فرزند دارد که لازم است در این زمینه نیز توجّه کافی صورت گیرد.
2. حالات پدر و مادر
سیستم فکری و حالات روانی پدر و مادر در حین آمیزش، بر روحیات فرزند مؤثر خواهد بود. این تأثیر در قرن های گذشته به وسیله یکی از پیامبران در رابطه با حیوانات آزمایش شده است. نقل شده حضرت موسی ـ علیه السلام ـ در زمانی که چوپان حضرت شعیب ـ علیه السلام ـ بود، با او قرار دادی را به این شرح بست که هر چه گوسفند ابلق (سیاه و سفید) در گله گوسفندان پیدا شد، به عنوان مزد به حضرت موسی ـ علیه السلام ـ داده شود. پس از قرار داد، حضرت موسی ـ علیه السلام ـ پوست بعضی از قسمت های عصای خود را کند (یک قسمت با پوست و یک قسمت بدون پوست، مثل ابلق شد) و یک عبای ابلق به آن آویزان کرد و آن را در چراگاه گوسفندان نصب نمود. گوسفندان هنگام آمیزش به آن نگاه می کردند. در آخر سال که روز گرفتن مزد بود حضرت شعیب ـ علیه السلام ـ مشاهده کردکه اکثر بچه های گوسفندان، ابلق شده اند و تعجب کرد. علت را پرسید. حضرت موسی ـ علیه السلام ـ فرمود از طریق دیدن در هنگام آمیزش، وضع گوسفندان بدین شرح تغییر می کند.[8]
در پی روایاتی که بیانگر تأثیرات، به پدران و مادران سفارش شده است که در حین نزدیکی با وضوء بوده و به یاد خدا باشند. بدیهی است یاد خدا موجب آرامش قلب می شود و در فرزند اثر مثبتی خواهد داشت. هم چنین رغبت و میل قوی جنسی زوجین، در زیبایی جنین و هوشمندی وی اثری قطعی خواهد نهاد. ترس و اضطراب والدین به هنگام عمل زناشویی، بدترین تأثیر را بر روی طفل می گذارد؛ همان گونه که آرامش خاطر پدر و مادر، تأثیری بس نیکو در فرزند می نهد.
تأثیر خستگی زیاد، روی جنین کاملاً محسوس است و او را ضعیف و رنجور می کند. در حدیثی از معصومین ـ علیهم السلام ـ نقل شده است که فرموده اند: در شبی که از مسافرت بر می گردید و همینطور در شبی که می خواهید به مسافرت بروید، نزدیکی نکنید.
در ساعات اولیه شب با جسمی خسته و شکمی پر، آمیزش صورت نگیرد، بلکه در ساعات پایانی شب که خستگی جسم تا حدی زایل و شکم نیز خالی شده نزدیکی انجام شود. تجربه نیز نشان داده است فرزندانی که نطفه آن ها در ساعات پایانی شب منعقد می شود از هوش بیشتری بر خوردارند.
از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده که فرمودند: «زفوا نساءکم لیلاً و اطعموا ضحی؛ در شب، زفاف کنید و در روز ولیمه دهید.»
3. عوامل طبیعی و تأثیر آن ها بر روی بدن
گاهی اوقات تغییرات خاصی در جنین پدیدار می شود. این تغییرات می تواند به علت تغییر ماهیت ژن ها و تقسیم غیر طبیعی کروموزم ها باشد و مهم ترین عواملی که در تغییر ماهیت ژن ها مؤثرند عبارتند از:
الف: اشعه ماوراء بنفش؛ این اشعه دارای فوائد و مضراتی است. از آن جمله تغییراتی است که بر روی نسل و نژاد ایجاد می کند.
ب ـ اشعه مجهول؛ این اشعه از کرات دیگر به زمین می رسد؛ البته بنا به موقعیت فصول سال، فشار هوا، رطوبت، خشکی و غیره. جالب این که حتی کسوف و خسوف هم در نطفه و تغییر شکل آن اثر فراوان دارد. آن هایی که به موتاسیون (تغییر وضع ژن ها) معتقدند و آن را آزمایش کرده اند می گویند فصول سال، گرما، سرما، محل تشکیل نطفه و رطوبت هوا همه در نطفه اثر عمیقی دارند.
با بررسی در روایات هم به دست می آید که از جمله اوقات مکروه برای عمل جماع، هنگام کسوف و خسوف و بادهای تند و زلزله است.
پ ـ اشعه مادون قرمز: از خواص مهم این اشعه تغییراتی است که در ژن های سلول های تناسلی به وجود می آورد.
ت ـ اشعه گاما: جنس اشعه گاما از ذرات انرژی بوده و از این رو خاصیت نفوذ آن بسیار زیاد است. این اشعه مضر، در نور خورشید وجود دارد و اثرات منفی زیادی بر سلولهای اولیه دارد که تقریباً بعد از سی سال ظاهر می شود.
اکنون با توجه به این نکته جالب است به حدیثی که در این زمینه نقل شده توجه کنیم.
نقل شده که حضرت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به علی ـ علیه السلام ـ فرمودند: «یا علی لا تُجامِع اِمرأَتَکَ فی وَجِه الشَّمسِ وَ تَلَألؤها اِلاّ اَن تَرخِی ستراً فَیستُرکُما فَاِنه اِن قَضی بَینَکُما وَلَدٌ لا یزالُ فی بُؤسٍ وَ فَقرٍ حَتّی یموتَ؛ یا علی در مقابل نور خورشید مجامعت مکن مگر این که پرده ای بیاویزی که شما را بپوشاند؛ زیرا اگر در آن حال فرزندی به وجود آید، همیشه در حال پریشانی و فقر است تا بمیرد.»[9]
شاید یکی از نکات علمی آن کلام در این است که اگر مانعی در مقابل اشعه وجود داشته باشد، از تأثیر آن می کاهد و البته چندی بیش نیست که بشر متوجه این نکته مهم شده است.
4. مکروهات حین آمیزش
از آن جا که به فرمایش ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ آمیزش های ناشایست آثار سوئی از جمله بغض اهل بیت ـ علیهم السلام ـ را به دنبال دارد،[10] لازم است به سفارش هایی که در این زمینه بیان شده توجه بیشتری صورت گیرد.
1. نگاه کردن فرج زن که سبب کوری فرزند می شود.[11]
2. سخن گفتن غیر از ذکر خدا که سبب لال شدن بچه می شود.
3. خضاب کردن که موجب می شود فرزند مخنّث شود.
4. به همراه داشتن انگشتری که در آن ذکر خدا یا چیزی از قرآن باشد.[12]
5. آمیزش با همسر خود اما با شهوت زنی دیگر که موجب دیوانگی فرزند می شود.[13]
6. آمیزش در حضور کودکی که صحنه را می بیند یا کلام و نفس آن ها را می شنود، چون سبب زنا کار شدن کودک ناظر خواهد شد.[14]
7. رو یا پشت به قبله بودن که لعنت خدا و ملائکه را در پی می آورد.[15]
8. در بین راه و در داخل کشتی که لعنت خدا و ملائکه را در پی دارد.[16]
9. عریان نزدیکی کردن.[17]
10. بعد از احتلام و قبل از وضو یا غسل که می تواند سبب دیوانگی فرزند شود.[18]
11. ایستاده نزدیکی کردن که در نتیجه آن فرزند در رختخواب بول می کند.[19]
12. بی وضو بودن زن باردار در هنگام جماع که در اثر آن، فرزند کور دل و خسیس می شود.
13. نزدیکی در پشت بام که بچه ریاکار، منافق و بدعت گذار خواهد شد.[20]
14. نزدیکی در زیر درخت میوه دار که در نتیجه آن، فرزند جلاد و یا سرکرده ظلم خواهد شد.[21]
15. نزدیکی در مقابل تابش مستقیم نور خورشید، که در نتیجه آن، فرزند فقیر خواهد بود تا زمانی که بمیرد.[22]
5. اوقاتی که عمل جماع مطلوب است.[23]
1. شب دوشنبه که در اثر آن، فرزند حافظ کتاب خدا و راضی به آنچه خداوند برایش قرار داده، می شود.[24]
2. شب سه شنبه که در اثر آن بعد از سعادت اسلام، شهادت روزی او می شود، خداوند او را با مشرکین عذاب نمی کند، دهانش خوشبو، دلش رحیم و جوانمرد خواهد بود و زبانش از دروغ، غیبت و تهمت پاک می ماند.[25]
3. شب پنج شنبه که در پی آن، حاکمی از حکما و یا عالمی از علما خواهد شد.[26]
4. روز پنج شنبه هنگام زوال که در پی آن شیطان به او نزدیک نگردد تا پیر شود و سلامتی دین و دنیا روزی اش خواهد بود.[27]
5. شب جمعه که در پی آن، بچه خطیب و سخنگو خواهد شد.[28]
6. روز جمعه بعد از عصر که آن فرزند از دانایان مشهور خواهد شد.[29]
7. شب جمعه بعد از نماز عشاء که امید است آن فرزند از ابدال[30] (فرزند شبیه والدین) باشد.
8. شب اول ماه رمضان[31]
6. اوقاتی که عمل جماع مکروه است
1. بین الطلوعین[32]
2. بعد از غروب تا رفتن سرخی طرف مغرب[33]
3. شب خسوف[34]
4. روز کسوف[35]
5. شب و روزی که در آن بادهای سیاه، سرخ یا زرد بوزد.[36]
6. هنگام زلزله[37]
در رابطه با اثر جماع در شش مورد فوق؛ آمده است که پدر و مادر در فرزند خود چیزی را که دوست دارند، نمی بینند.
7. در اول ماه (غیر از ماه رمضان)، نیمه ماه و آخر ماه.[38]
8. هنگامی که آفتاب طلوع می کند و زرد باشد.[39]
9. بعد از ظهر؛ که آن فرزند لوچ خواهد شد.[40]
10. بین اذان و اقامه؛ که فرزند، حریص بر خونریزی خواهد بود.[41]
11. شب عید فطر؛ که فرزند، کثیرالشر خواهد بود.[42]
12. شب عید قربان؛ که فرزند شش انگشتی و یا چهار انگشتی خواهد بود.[43]
13. شب نیمه شعبان؛ که آن فرزند، شوم و در صورتش نشان سیاهی خواهد بود.[44]
14. ساعات اولیه شب؛ که آن فرزند ساحر خواهد بود و دنیا را بر آخرت بر می گزیند.[45]
15. شبی که فرد قصد سفر دارد، که آن فرزند مالش را به ناحق صرف می کند.[46]
7. ادعیه، اذکار و اعمال عبادی ویژه آمیزش
دعا و طلب فرزند صالح، از جمله اعمال شب زفاف است. در این زمینه روایت شده است که داماد هنگامی که عروس را می آورد، دست بر پیشانی او بگذارد و بگوید:
«اَللّهُمَّ عَلی کِتابِکَ تَزَوَّجتُها وَ فی اَمانَتِکَ اَخَذتُها و بِکَلِماتکَ اِستَحلَلتُ فَرجَها فَاِن قَضَیتَ فی رَحِمِها شَیئاً فَاجعَله مُسلِماً سَوِیاً وَلا تَجعَلُهُ شرکَ شیطانٍ.»
در مورد شب زفاف آداب دیگری نیز بیان شده که از آن جمله اند:
1. انجام 2 رکعت نماز قبل از جماع.
2. حمد خداوند سبحان و گفتن الله اکبر.
3. صلوات بر نبی اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و خاندان عصمت و طهارت ـ علیهم السلام ـ .
4. پس از آن دعای زیر را بخواند:
«اَللّهُمَّ ارزقنی ألفَها و وُدَّها وَ رِضاها، وَ ارضِنی بِها، و اجمَع بَینَنا بِأَحسَنِ اجتماعٍ وَ أُنسٍ وَ ائتِلاف، فَاِنَّکَ تُحِبُّ الحَلالَ وَ تُکرِهُ الحرامَ»[47]
زن هم پس از انجام سه مرحله اول؛ همین دعا را بخواند.
5. مرد دائماً درهنگام جماع نام خدای تعالی را بر زبان آورد تا شیطان از او دور بماند.
6. مرد از خداوند، فرزندی سالم، صالح و عاقبت به خیر طلب کند. یکی از دعاهای وارده چنین است:
«بسم الله الرحمن الرحیم الَّذی لا اِلهَ اِلاّ هُوَ بَدیعُ السَّماواتِ وَ الاَرضِ، أَللّهمَّ اِن قَضَیتَ مِنّی فی هذِهِ خَلیفَهً فَلا تَجعَل لِلشَّیطانِ فیهِ شِرکَاَ وَلا نَصیباً ولا حَظّاً وَ اجعَلهُ مُخلِصاً مِنَ الشیطانِ و رِجزِهِ، جلَّ ثناؤکَ.»[48]
هم چنین از ابی جعفر ـ علیه السلام ـ روایت شده که فرموده اند در هنگام جماع گفته شود: «اَللّهُمَّ ارزُقنی وَلَداً وَ اجعَلهُ تَقیا زَکیاً لَیسَ فی خَلقِهِ زیادَهٌ وَلا نُقصانٌ واجعَل عاقِبَتهُ اِلی خَیرٍ».[49]
7. در هنگام آمیزش بگوید: «اَللّهُمَّ اِن رَزَقتَنی ذَکَرَاً سَمَّیتُهُ مُحَمَداً». در روایت دیگری نیز وارد شده که نیت کند اگر صاحب فرزند پسر شد نام او را علی بگذارد.
8. «بسم الله الرحمن الرحیم» و استعاذه «اَعوذَُ بِالله مِنَ الشّیطانِ الرَّجیم» بگوید.[50]
توصیه های دوران بارداری
به طور کلی چند اصل در دوران بارداری توصیه می شود:
1. تغذیه مناسب.
2. استراحت کافی
3. داشتن آرامش روحی و معنوی
4. انجام ورزش های مناسب
5. انجام مراقبت های دوران بارداری
6. شناخت علائم خطر در حاملگی
5. مراقبت های دوران بارداری
الف: حمام کردن
دوش گرفتن در طول حاملگی مشکلی ایجاد نمی کند. معمولاً خانم های حامله بیشتر عرق می کنند و ترشحات مهبلی بیشتری دارند. بنابر این حمام روزانه نه تنها آرام بخش است، بلکه از عفونت های مختلف نیز جلوگیری می کند. بهتر است از همان اول از دوش (به جای وان) استفاده شود و زن حامله روی زمین نیز ننشیند. استفاده از حمام های لغزنده و پوشیدن دمپایی های ابری در حمام خطرناک می باشد؛ زیرا احتمال بهم خوردن تعادل و لغزیدن زیاد است. آب حمام بهتر است ملایم باشد، نه خیلی گرم و نه خیلی سرد، چون آب های خیلی گرم یا سرد باعث تحریک شدید رحم شده و ممکن است به سقط بینجامد.
ب ـ لباس و کفش
لباس در دوران بارداری، بایستی راحت و نرم و متناسب با فصل انتخاب شود. در موقع زمستان باید از زیرپوش های کلفت و پالتوهای ضخیم و گرم استفاده کرد. از ماه چهارم به بعد از پوشیدن لباس های تنگ و بستن کمربند چرمی به دور شکم باید خودداری کرد؛ چون فشار آن بر رگ ها باعث می شود خون در رگ های پایینی جمع شود و سب تورم و واریس گردد. استفاده از جورابهای تنگ و کشدار نیز همین اثر را دارد.
زن حامله باید از پوشش های زبر و خشن بپرهیزد؛ چون باعث به وجود آمدن بیماری های پوستی به خصوص اگزما در ناحیه جنین می شود. بهتر است لباس از جنس کتان باشد که نرم تر است. هم چنین رنگ آن سفید باشد تا چرک شدن آن زودتر مشخص شده و عوض گردد. علاوه بر آن، در لباس سفید، تهویه بهتر انجام می گیرد. استفاده از لباس زیر نخی، عوض کردن در هر روز و اطو زدن آن، و عدم استفاده از آب آلوده و مواد مشکوک در شستشو نیز به خانم های باردار توصیه می شود در موارد کفش نیز بهتر است زن حامله از پوشیدن کفش های پاشنه بلند ـ به دلیل فشاری که بر ستون فقرات که خود تحت فشار رحم است وارد می کند ـ پرهیز کند و در ضمن چون قوزک پا در زمان حاملگی مقداری متورم می شود، بهتر است یک شماره بزرگ تر کفش بگیرد تا باعث ناراحتی نشود.
به مادران توصیه می شود از سینه بندهای تنگ که باعث جلوگیری از رشد غدد شیری می شود پرهیز نموده و از کرست های یکسره ای که حالت ارتجاعی دارند استفاده کنند.
پ ـ مراقبت از دهان و دندان
در موقع بارداری اغلب دندان ها مستعد برای کرم خوردگی است، بنابر این مسواک را نباید فراموش کرد. پر کردن و کشیدن دندانها با بی حسی موضعی اشکالی ندارد؛ اما از کارهای طولانی و خسته کننده باید پرهیز نمود.
ت ـ نظافت سینه ها و دستگاه تناسلی
سینه ها هم به اندازه بچه احتیاج به مراقبت دارند، بنابر این یک تا دو بار شستشو، در طول روز لازم است.
از ماه چهارم به بعد سینه دارای ترشحاتی می باشد که روی پیراهن نیز مشخص می شود، باید در رفع این لکه ها از روی لباس کوشید؛ چون عامل بیماری می باشند. شستن نوک سینه با الکل کار درستی نیست. هم چنین برای شستشو نوک سینه ها از صابون استفاده نکنید، چون باعث پاک شدن چربی طبیعی آن ها و در نتیجه ایجاد ترک در آن ناحیه می شود.[51]
برای مهیا کردن سینه جهت شیر دادن، نوک سینه را به سمت بیرون بیاورید و با نوک انگشتان و شصت آن را به آرامی ماساژ دهید (به صورت دایره ای حول آن) این مسئله باعث می شود که نوک سینه نرمش بیشتری پیدا کرده و در زمان مکیدن بچه ترک نخورد. هم چنین از هفته سی ام بارداری به بعد دست ها را در قسمت خارجی سینه بگذارید و آن ها را به سمت نوک سینه با ملایمت ماساژ دهید. این کار را می توانید در طی حمام کردن انجام دهید.
نظافت دستگاه تناسلی نیز لازم است، زیرا میکروب ها از این طریق وارد بدن شده و باعث به وجود آمدن عوارضی می گردند. به خانم های حامله توصیه می شود که روزانه لباس زیر خود را عوض کنند.
ث ـ مسافرت
معمولاً در دوران بارداری مسافرت های طولانی توصیه نمی شود و در صورت لزوم، حتماً قبل از سفر باید با پزشک خود مشورت نماید. در مسافرت های طولانی با اتومبیل، خانم باردار باید هر 2 ساعت یکبار از اتومبیل خارج شود و به مدت 10 دقیقه استراحت نماید. کمربندهای ایمنی را حین سفر ببندید، به شکلی که قسمت شانه ای کمربند بین دو سینه عبور کند و سپس از زیر شکم گذشته و روی آن ران ها بسته شود. زنانی که سابقه سقط یا زایمان زودرس دارند، باید از مسافرت در ماه های اول و آخر حاملگی خود داری نمایند.
ج ـ مراقبت از کلیه ها
برای مراقبت از کلیه باید روزانه 3 تا 4 لیوان شیر یا مایعات دیگر میل شود. در ماه های آخر فشار به کلیه ها باعث افزایش اوره ادرار و در نتیجه تورم بدن می شود، لذا مقدار اوره ادرار باید اندازه گرفته شود، اما نگران زیاد شدن اوره نباشید، فقط نمک کم مصرف کنید. چنانچه رنگ ادرار تغییر کند و خیلی تیره شود، یا بوی نامطبوعی پیدا کرده یا هنگام دفع با سوزش همراه باشد، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
ج ـ اجابت مزاج
در دوران حاملگی به علت تغییرات دستگاه گوارش و فشاری که رحم به روده ها وارد می کند، اجابت مزاج نامنظم می شود؛ لذا خانم باردار باید از مایعات و هم چنین سبزیجات و میوه جات بیشتر استفاده نماید. حرکت و فعالیت نیز در بهبود وضع اجابت مزاج مؤثر است. بهتر است در دوران بارداری از مصرف داروهای مسهل پرهیز نموده و به جای آن از میوه هایی مثل گوجه، هلو، انجیر و زردآلو استفاده شود. خوردن روغن زیتون نیز مفید است.
در تمام دوران بارداری، باید شکم نرم بوده و از یبوست جلوگیری شود. برای نرمی شکم شورباهای ساده بسیار چرب بخورد و چانچه شکم بسیار قبض باشد، برای رفع یبوست، خوردن شیر خشت و امثال آن مؤثر خواهد بود.[52]
ح ـ روابط زناشویی
یک خانم باردار سالم، می تواند روابط جنسی خود را ادامه دهد و فقط در مواردی که خطر سقط، زایمان زودرس و پارگی کیسه آب وجود دارد، باید از انجام مقاربت خودداری کند.
البته طبق نظریه بوعلی سینا، توصیه می شود در تمام دوران حاملگی، روابط زناشویی بسیار بسیار محدود گردد.[53]
خ ـ واکسیناسیون
تزریق هر نوع واکسن در دوران بارداری حتماً باید با نظر پزشک باشد. واکنسی که به طور معمول در دوران بارداری تزریق می شود، واکسن کزاز است. واکسیناسیون مادر بر علیه بیماری کزاز از ابتلای نوزاد و مادر به این بیماری جلوگیری می کند.
دـ مصرف سیگار
مادرانی که در طول بارداری سیگار می کشند، در مقایسه با افراد سالم نوزادان کوچکتری به دنیا می آورند. هم چنین مصرف سیگار و مواد مخدر برای جنین مضر می باشد. در زنان معتاد درصد از دست دادن کودکان بیشتر و کودکان آسیب پذیر ترند. مرگ و میر کودکان در زنان معتاد 6 برابر نوزادان دیگر است و نیز نقص عضو مادرزادی بیشتری دارند و ... لذا خانم های باردار باید به طور کامل از کشیدن سیگار و استفاده از مواد مخدر پرهیز نمایند.
ذ ـ مصرف الکل و داروها
مصرف الکل توسط مادر در جنین ایجاد ناهنجاری می کند و ختم زودرس حاملگی در خانم هایی که الکل مصرف می کنند بیشتر مشاهده شده است. الکل صرف نظر از مسمومیت، ویتامین های مورد نیاز مادر و جنین را منهدم می کند و در نتیجه، نوزاد ناقص و معیوب می شود. داروها به علت تأثیر بر روی سیر طبیعی حاملگی و رشد جنین، نباید در طول بارداری مصرف شوند و خانم های باردار باید قبل از مصرف هر نوع دارو (اعم از ضد انعقادی، خواب آور، آرام بخش و غیره) با پزشک مشورت نموده و از خود درمانی پرهیز کنند.
ر ـ پرتو نگاری (رادیولوژی)
به دلیل احتمال ایجاد اختلال، دریافت هر نوع اشعه در حاملگی ممنوع است، بنابراین خانم باردار در هنگام مراجعه به پزشک باید او را از وضعیت خود مطلع نماید.
ز ـ تماس با حیوانات اهلی
برخی از حیوانات اهلی منتقل کننده بیماری هایی هستند که بر روی حاملگی و جنین تأثیرات نامطلوبی می گذارد. از جمله این حیوانات می توان گربه را نام برد که در صورت انتقال عفونت از این حیوان به خانم باردار، در مراحل اولیه حاملگی منجر به سقط جنین و در مراحل پایانی حاملگی منجر به مرگ جنین و در صورت باقی ماندن جنین، ایجاد ناهنجاری هایی از قبیل اشکالات مغزی، عقب ماندگی ذهنی و غیره خواهد شد. بنابر این خانم باردار باید از تماس با حیوانات اهلی جداً خودداری نماید.
ژـ تماس با عوامل بیماری زا
خانم باردار باید از تماس با افراد مبتلا به بیماری های عفونی، رفت و آمد در اماکن عمومی و شلوغ و سربسته و مکان هایی که احتمال آلودگی وجود دارد، هم چنین استفاده از مواد غذایی تهیه شده در خارج از منزل و به طور کلی شرایطی که سلامت مادر و جنین را به خطر می اندازد جداً خودداری کند.
6. علائم خطر در بارداری
تورم در صورت، دست ها، پاها، تب شدید، کبودی در بدن، درد در ناحیه شکم و رحم، هرگونه خونریزی، تهوع بی موقع و مداوم همراه با اسهال، سردردهای مداوم و بلا انقطاع و تاری دید، دفع آب از ناحیه واژن، تصادف یا افتادن شدید و ناگهانی، کاهش حرکات جنین، تپش قلب و تنگی نفس و سوزش ادرار[54]، از جمله علائم خطر در مدت بارداری می باشند.
ب ـ توصیه هایی که به صورت کلی بیان شده است
1. همیشه با وضو باشد، مخصوصاً هنگام خوردن غذا.
2. شب ها به آینه نگاه نکند.
3. با کوشش تمام از گناهان بپرهیزد.
4. حتی الامکان مستحبات را انجام دهد.
5. آرامش را حفظ کند و عصبانی نشود.
6. با گذاشتن نوار قرآن و خواندن قرآن به صورت روزانه می تواند به حافظ قرآن شدن فرزند خود کمک کند.
7. خواندن تسبیحات حضرت زهرا ـ علهیا السلام ـ بعد از هر نماز و شب قبل از خواب.
8. خواندن 40 روز زیارت عاشورا با صد لعن و صد سلام و دعای علقمه.
9. خواندن 40 روز سوره یس و فوت کردن به انار و خوردن آن.
10. خواندن 40 بار سوره یوسف و فوت کردن به سیب و خوردن آن.
11. خواندن 40 بار دعای توسل.
12. خواندن 40 روز زیارت جامعه.
13. خواندن 40 روز زیارت آل یاسین و دعای بعد.
14. خواندن 40 شب جمعه دعای کمیل.
15. خواندن 40 روز جمعه دعای ندبه.
16. خواندن 40 عصر جمعه دعای سمات.
17. خواندن 40 شب جمعه و یا 40 شب، سوره حدید، حشر، تغابن، جمعه و صف قبل از خواب.
18. خواندن حداقل 40 شب نماز شب.
19. 40 روز جمعه، غسل جمعه کردن. (با توجه به این که دوران بارداری به طور معمول 40 هفته است و در حدیث نیز وارد شده که در اثر 40 غسل جمعه به صورت پی در پی، فشار قبر بر داشته می شود.)
20. یک ختم قرآن کردن به خصوص برای سلامتی امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ .
21. خواندن 40 بار حدیث کساء و زیارت امام زمان ـ علیه السلام.
22. خواندن 40 روز دعای عهد بعد از نماز صبح.
23. خواندن سوره توحید در هر روز 50 مرتبه بعد از نماز صبح.
24. خواندن سوره قدر در هر روز 50 مرتبه بعد از نماز صبح.
25. هر روز 140 مرتبه ذکر صلوات.
26. 70 بار استغفار بعد از نماز.
27. خوردن مویز به مدت 40 روز ناشتا، هر روز بیست و یک عدد با بیست و یک بسم الله.
28. در موقع تکان بچه دست روی شکم بگذارد و صلوات و سوره توحید را تلاوت کند.
29. به فکر خدا بودن، رفع حوائج مردم را کردن، در چهره افراد مؤمن و زیبا روی نگاه کردن، رفت و آمد نکردن با افرادی که مشکل اخلاقی دارند، رفتن به زیارت، دوری از معاصی بخصوص دروغ و غیبت، نماز اول وقت خواندن، الله الله زمزمه کردن، به قرآن گوش دادن.
30. برای صبور شدن بچه، دست را روی شکم گذارده، سوره والعصر را بخواند.
31. فرزند را در شکم مادر نام گذاشتن و انتخاب نام نیکو مانند محمد، علی و فاطمه و او را به نام خواندن.
32. تلاوت قرآن خصوصاً مداومت بر سوره «انبیاء» ـ هر قدر که بتواند ـ برای صالح شدن فرزند بسیار مؤثر است.
33. یکی از روش های مؤثر برای ایجاد پیوستگی بین والدین و جنین قبل از تولد او، صحبت کردن با جنین است. این رفتار خاطرات خوبی از دوران قبل از تولد در جنین باقی می گذارد و بعد از تولد نیز کودک صداهای آشنا را به یاد می آورد.[55]
34. در طول بارداری به تغذیه و رعایت نکات بهداشتی (به گونه ای که قسمت های مختلف بیان شد) توجه داشته باشد.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . نور / 35.
[2] . کافی، ج6، ص 22.
[3] . بحار الانوار، ج66، ص 170.
[4] . همان، ج62، ص 215.
[5] . همان، ج66، ص 278.
[6] . همان، ج63، ص 164.
[7] . بهداشت ازدواج در اسلام، ص 153.
[8] . همان، ص 89 به نقل از تفسیر صافی، چاپ تهران، جزء دوم از مجلّد دوم، ص 200، ذیل آیه 29 سوره قصص.
[9] . وسائل الشیعه، ج7، کتاب النکاح، ص 187، ب 149.
[10] . تهذیب، ج7، ص 407، روایت 135؛ الفقیه، ج3، ص 404، روایت 4414؛ بحار، ج39، ص 278، روایت 82.
[11] . بحار، ج76، ص 337، روایت 2، باب 67؛ وسایل الشیعه، کتاب النکاح، ج7، باب 85.
[12] . وسایل الشیعه، کتاب النکاح، ج7، باب 105.
[13] . همان، باب 188.
[14] . کافی، ج5، ص 500؛ وسایل الشیعه، کتاب النکاح، ج7، باب 94.
[15] . وسایل الشیعه، کتاب النکاح، ج7، باب 98.
[16] . وسایل الشیعه، کتاب النکاح، ج7، باب 98.
[17] . همان، باب 188.
[18] . همان، باب 99.
[19] . همان، باب 189.
[20] . همان، باب 189.
[21] . همان، باب 187.
[22] . همان.
[23] . جهت اطلاع بیشتر نسبت به احادیث ذکر شده در این زمینه می توان به کتب زیر مراجعه نمود:
کافی، ج5/؛ وسایل، ج14؛ مستدرک، ج6؛ بحار، ج10 و ج58، ص 62، 89 و 103.
[24] . وسایل الشیعه، ج7، باب 190.
[25] . همان.
[26] . همان.
[27] . همان.
[28] . همان.
[29] . همان.
[30] . همان.
[31] . حلیه المتقین.
[32] . وسایل الشیعه، ج7، باب 89.
[33] . همان.
[34] . همان.
[35] . همان.
[36] . همان.
[37] . همان، باب 90.
[38] . همان.
[39] . همان، باب 99.
[40] . همان، باب 187.
[41] . همان.
[42] . همان.
[43] . همان.
[44] . همان.
[45] . همان، باب 189.
[46] . همان.
[47] . همان، باب 81.
[48] . وسائل الشیعه، ج7، باب 97.
[49] . همان، ج20، ص 117، باب 55، حدیث 25180.
[50] . همان، ج7، باب 96، هم چنین روایت شده است : قال لی ابوجعفر ـ علیه السلام ـ .... قال اِن ذَکَرَ اسمِ اللهِ تَنَحَّی الشیطانُ وَ اِن فَعَلَ وَ لَم یسَمَّ أَدخَلَ ذَکَرَهُ وَ کَانَ العَمَلُ مِنهُما جَمیعاً وَ النُّطفَهُ وَاحِدَهٌ. (کافی، ج5، ص 501).
[51] . بهداشت مادر و کودک.
[52] . قانون در طب.
[53] . کتاب قانون، بو علی سینا، کتاب سوم، بخش سوم.
[54] . راهنمای بیمار از پذیرش تا ترخیص و مراقبت در منزل (دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم).
[55] . فصلنامه شیر مادر، شماره9.
