العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > احکام اموات:
غسل میت
فهرست مسائل این بخش:
{۱} وجوب سه غسل به میّت با سدر و کافور و آب خالص {م ۵۵۰}
{۲} اندازه سدر و کافور {م ۵۵۱}
{۳} کم بودن سدر و کافور {م ۵۵۲}
{۴} غسل مُحرم در حجّ یا عُمره {م ۵۵۳}
{۵} نبودن سدر و کافور یا غصبی بودن سدر و کافور {م ۵۵۴}
{۶} شرایط غسل دهنده {م ۵۵۵}
{۷} قصد قربت در غسل دادن میّت {م ۵۵۶}
{۸} غسل دادن بچه مسلمان ولو از زنا باشد {م ۵۵۷}
{۹} وجوب غسل دادن بچه سقط شده که چهار ماه یا بیشتر باشد {م ۵۵۸}
{۱۰} باطل بودن غسل توسط جنس مخالف و باطل نبودن غسل زن و شوهر {م ۵۵۹}
{۱۱} غسل بچه کمتر از سه سال توسط جنس مخالف {م ۵۶۰}
{۱۲} پیدا نشدن هم جنس برای غسل دادن میّت {م ۵۶۱}
{۱۳} برهنه بودن بدن میّت هنگام غسل {م ۵۶۲}
{۱۴} نگاه به عورت میّت هنگام غسل {م ۵۶۳}
{۱۵} نجس بودن بدن میّت قبل از غسل {م ۵۶۴}
{۱۶} فرق غسل میّت با غسل جنابت {م ۵۶۵}
{۱۷} کافی بودن غسل میّت برای جُنُب و حائض {م ۵۶۶}
{۱۸} جایز نبودن مزد گرفتن برای غسل دادن میّت {م ۵۶۷}
{۱۹} تیمّم دادن میّت هنگام نبود آب {م ۵۶۸}
{۲۰} چگونگی تیمّم میّت {م ۵۶۹}
{۱} وجوب سه غسل به میّت با سدر و کافور و آب خالص {م ۵۵۰}
مسأله ۵۵۰- واجب است میّت را سه غسل بدهند اول: به آبی که با سدر مخلوط باشد دوم: به آبی که با کافور مخلوط باشد. سوم: با آب خالص۱.
1- مکارم: ولی شهید و بعضی دیگر غسل ندارند که شرح آن بعداً خواهد آمد.
بهجت: و مراعات این ترتیب لازم است و در صورت بهم خوردن ترتیب، از همانجا که بهم خورده اعاده کنند.
امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۱۲. واجب است میت را سـه غسل بدهند: ۱. با آبی که قدری سدر در آن ریخته و مخلوط شده است (آب سدر).۲. با آبی که قدری کافور در آن ریخته و مخلوط شده است (آب کافور). ۳. با آب خالص.
{۲} اندازه سدر و کافور {م ۵۵۱}
مسأله ۵۵۱- سدر و کافور باید به اندازه ای زیاد نباشد که آب را مضاف کند و به اندازه ای هم کم نباشد،۱ که نگویند۲ سدر و کافور با آب مخلوط شده است.
1- زنجانی: و نیز نباید به اندازه ای کم باشد که آب را مخلوط شده با سدر و کافور، نشمارند.
2- بهجت: که عرفا‍ً نگویند...
*****
مکارم: مسأله 524- مانعی ندارد سدر و کافور به اندازه ای باشد که آب را مضاف کند، ولی نباید به اندازه ای کم باشد که بگویند سدر و کافور با آب مخلوط نشده است و در صورتی که مضاف شود بهتر این است که میّت را اول با آن بشویند و بعد آب روی بدن او بریزند تا به صورت مطلق درآید.
{۳} کم بودن سدر و کافور {م ۵۵۲}
مسأله ۵۵۲- اگر سدر و کافور به اندازه ای که لازم است پیدا نشود بنابراحتیاط واجب۱ باید۲ مقداری که به آن دسترسی دارند در آب بریزند۳.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
1- [عبارت «بنابراحتیاط واجب» در رساله آیت الله مظاهری نیست]
2- خوئی، تبریزی، سیستانی، زنجانی، وحید: بنابراحتیاط مستحبّ...
3- فاضل: ولی آنقدر کم نباشد که آب سدر و کافور اصلاً صدق نکند.
مکارم: و اگر آن هم پیدا نشود، به جای آن با آب معمولی غسل دهند.
{۴} غسل مُحرم در حجّ یا عُمره {م ۵۵۳}
مسأله ۵۵۳- کسی که برای حج۱ احرام بسته است اگر پیش از تمام کردن سعی بین صفا و مروه بمیرد۲، نباید او را با آب کافور غسل دهند و به جای آن باید با آب خالص غسلش بدهند۳ و همچنین اگر در احرام عمره پیش از کوتاه کردن مو، بمیرد.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
1- اراکی، گلپایگانی، صافی، جوادی آملی: یا عمره...
2- گلپایگانی: اگر پیش از تمام کردن طواف حج یا عمره بمیرد...
صافی: اگر پیش از انجام سعی در احرام حج و پیش از تقصیر در احرام عمره بمیرد...
جوادی آملی: اگر پیش از تمام کردن اعمال و خروج از احرام بمیرد...
3- اراکی، گلپایگانی، صافی، جوادی آملی: [پایان مسأله].
*****
خوئي، تبریزی، وحید 559، زنجانی: 644، سیستانی: 541- اگر کسی در حال احرام بمیرد*، نباید او را با آب کافورغسل دهند، و بجای آن باید با آب خالص غسلش بدهند.، مگر اینکه در احرام حج بوده و سعی را تمام نموده باشد که در این صورت با آب کافور باید غسلش دهند.
* وحید: اگر کسی در حال احرام حجّ یا عمره بمیرد...
. سیستانی: مگر اینکه در احرام حج تمتع بوده و طواف و نمازش و سعی را تمام نموده باشد، یا آن که در احرام حجّ قران یا افراد بوده و حلق را انجام داده باشد، که در این دو صورت با آب کافور باید غسل دهند.
. زنجانی: مگر اینکه در احرام حج بوده و حلق یا تقصیر و سعی بین صفا و مروه کرده باشد یا در احرام عمره مفرده بوده و حلق یا تقصیر نموده باشد.
مکارم: مسأله 527 - کسی که برای حج یا عمره احرام بسته، هرگاه پیش از تمام کردن طواف و قبل از حلال شدن بوی خوش بر او از دنیا برود باید به جای آب کافور او را با آب معمولی غسل دهند.
{۵} نبودن سدر و کافور یا غصبی بودن سدر و کافور {م ۵۵۴}
مسأله ۵۵۴- اگر سدر و کافور یا یکی از اینها پیدا نشود یا استعمال آن جایز نباشد مثل آن که غصبی باشد، باید۱ بجای هر کدام که ممکن نیست میّت را با آب خالص غسل بدهند۲.
1- بهجت: بنابراحتیاط واجب...
سیستانی: باید بنابراحتیاط او را یک تیمّم بدهند و ...
2- زنجانی: و بنابراحتیاط مستحبّ یک تیمّم نیز بنماید.
بهجت: و أقوی در مکان غسل این است که باید مباح باشد.
خوئی، تبریزی: بنابراحتیاط میّت را با آب خالص غسل داده و تیمّم نیز بدهند.
وحید: باید به جای هر کدام که ممکن نیست – بنابراحتیاط واجب – میّت را با آب خالص به قصد بدلیّت از آنچه که ممکن نیست غسل داده و تیمّم نیز به همین قصد بدهند.
مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 552.
{۶} شرایط غسل دهنده {م ۵۵۵}
مسأله ۵۵۵- کسی که میّت را غسل می دهد، باید۱ مسلمان دوازده امامی و عاقل۲ باشد و مسائل غسل را هم بداند۳، و بنابراحتیاط واجب بالغ باشد۴.
1- نوری، مظاهری: در حال اختیار...
2- خوئی، گلپایگانی، تبریزی، صافی: و بالغ...
3- گلپایگانی، صافی، بهجت: [پایان مسأله].
مظاهری: گرچه بالغ نباشد.
خوئی، تبریزی، نوری: ولی اگر میّت مسلمان غیر اثنا عشری را، هم مذهب خودش بر طبق مذهبش غسل بدهد، تکلیف از مؤمن اثنا عشری ساقط است.
4- اراکی: بنابراحتیاط مستحبّ بالغ باشد، گرچه بچه ممیّز اگر مسائل غسل را بداند می تواند میّت را غسل دهد.
*****
سیستانی: مسأله 543- کسی که میّت را غسل می دهد، باید عاقل و مسلمان و بنابراحتیاط واجب دوازده امامی باشد و نیز باید مسائل غسل را هم بداند و اگر بچه ممیّز بتواند غسل را به طور صحیح انجام دهد، کفایت می کند. و چنانچه میّت مسلمان غیر اثناعشری را، هم مذهب خودش -اگرچه برطبق مذهبش- غسل بدهد تکلیف از مؤمن اثنا عشری ساقط است، مگر آن که ولیّ آن میّت باشد که در این صورت تکلیف از او ساقط نمی شود.
زنجانی: مسأله 646- کسی که میّت را غسل می دهد، بنابرمشهور باید مسلمان دوازده امامی و عاقل وبالغ یا ممیّز بوده و غسل را درست انجام دهد، ولی اگر میّت مسلمان غیر دوازده امامی را هم مذهب خودش بر طبق مذهبش غسل بدهد، تکلیف از مسلمان دوازده امامی ساقط است.
وحید: مسأله 561 - کسی که میت را غسل می دهد، باید مسلمان دوازده امامی و عاقل و بالغ باشد و مسائل غسل را هر چند به تعلیم دیگری در اثنای غسل بداند.
مکارم: مسأله 528 - کسی که میّت را غسل می دهد، باید مسلمان و بالغ و عاقل باشد و مسایل لازم غسل را بداند و احتیاط مستحبّ آن است که شیعه دوازده امامی باشد.
سبحانی: مسأله 481- کسی که میّت را غسل می دهد، باید مسلمان و بالغ و عاقل باشد و مسائل غسل را هم بداند.
امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۱۲. شرایط کسی که میت را غسل می‌دهد: ۱. مسلمان دوازده امامی باشد. ۲. بالغ باشد. ۳. عاقل باشد. ۴. مسائل غسل را بداند. ۵. اگر میت مرد است، مرد او را غسل دهد و اگر زن است، زن او را غسل دهد.
امام خامنه ای: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۵۵۹.
{۷} قصد قربت در غسل دادن میّت {م ۵۵۶}
مسأله ۵۵۶- کسی که میّت را غسل می دهد باید قصد قربت داشته باشد۱ یعنی غسل را برای انجام فرمان خداوند عالم بجا آورد۲ و اگر به همین نیّت تا آخر غسل سوم باقی باشد کافی است و تجدید لازم نیست۳.
1- سیستانی: و کافی است به قصد امتثال امر خداوند باشد.
2- خوئی، مکارم، تبریزی، مظاهری: [پایان مسأله].
گلپایگانی، صافی: و برای غسل دوم و سوم هم نیت غسل را تجدید نماید.
زنجانی: برای خداوند انجام دهد.[پایان مسأله]
3- بهجت: اگر چه أحوط است.
*****
وحید: مسأله 562 - کسی که میّت را غسل می دهد باید قصد قربت – چنانکه در وضو گذشت – و اخلاص داشته باشد، و استمرار همین داعی تا آخر غسل سوم کفایت می کند.
امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۱۳. در غسل میت هم مانند دیگر عبادات، نیت لازم است یعنی غسل دهنده باید غسل را به قصد امتثال دستور خداوند به جا آورد.
{۸} غسل دادن بچه مسلمان ولو از زنا باشد {م ۵۵۷}
مسأله ۵۵۷- غسل بچه مسلمان اگر چه از زنا باشد، واجب است۱. (وغسل و کفن و دفن کافر و اولاد او جایز نیست۲) و کسی که از بچگی دیوانه بوده و به حال دیوانگی بالغ شده، چنانچه پدر و مادر او یا یکی از آنان مسلمان باشند۳، باید او را غسل داد۴ و اگر هیچ کدام آنان مسلمان نباشند، غسل دادن او جایز نیست۵.
1- بهجت: بنابراحتیاط...
2- سیستانی: غسل و کفن و دفن کافر و اولاد او واجب نیست و اگر بچه کافر ممیّز باشد و اظهار اسلام کند مسلمان است...
زنجانی: غسل و کفن و دفن -به روش شرعی- کافر و اولاد او، جایز نیست...
وحید: غسل دادن بچه مسلمان اگر چه از زنا باشد واجب است، و غسل و حنوط و کفن و دفن کافر و اولاد او جایز نیست...
مظاهری: لازم نیست...
[قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: مکارم و سبحانی نیست]
3- خوئی، تبریزی: چنانچه محکوم به اسلام بوده باید او را غسل داد.[پایان مسأله]
سیستانی: چنانچه پدر یا مادر او مسلمان باشند، باید او را غسل داد.[پایان مسأله]
مکارم: چنانچه پدر یا مادر او مسلمان باشد غسل او واجب است، همچنین کسی که قبلاً مسلمان بوده و بعد دیوانه شده است.[پایان مسأله]
زنجانی: چنانچه پدر یا مادر یا جدّ یا جدّه نزدیک او مسلمان بوده یا به جهت دیگری محکوم به اسلام باشد باید او را غسل دهند؛ در غیر این صورت غسل دادن او جایز نیست.
فاضل: چنانچه پدر و مادر و جدّ و جدّه او یا یکی از آنان مسلمان باشند...
جوادی آملی: چنانچه پدر یا مادر او مسلمان باشند...
وحید: یا از جهت دیگری محکوم به اسلام باشد باید او را غسل داد، وگرنه غسل دادن او جایز نمی باشد.
4- سبحانی: [پایان مسأله]
5- گلپایگانی، صافی: و اگر بچه در دار اسلام پیدا شود و معلوم نباشد که پدر و مادر او یا یکی از آنان مسلمان است یا نه محکوم به اسلام است و باید او را غسل دهند.
مظاهری: لازم نیست...
امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۱۳. میتی که واجب است غسل داد: ۱. زن یا مرد مسلمان. ۲. بچه‌ی مسلمان. ۳. کودک سقط شده‌ی مسلمان، اگر چهار ماه تمام داشته باشد و در کمتر از آن واجب نیست.
{۹} وجوب غسل دادن بچه سقط شده که چهار ماه یا بیشتر باشد {م ۵۵۸}
مسأله ۵۵۸- بچه سقط شده را اگر چهارماه یا بیشتر دارد۱ باید۲ غسل بدهند۳ و اگر چهار ماه ندارد۴، باید۵ در پارچه ای بپیچند و بدون غسل دفن کنند.
1- گلپایگانی، صافی: یا اگر چهارماه ندارد ولی خلقتش تمام باشد...
اراکی: اگر چهارماه بیشتر دارد...
2- بهجت: بنابراحتیاط واجب...
3- سیستانی: بلکه اگر چهارماه هم ندارد ولی ساختمان بدنش تمام شده، باید بنابراحتیاط واجب او را غسل دهند و در غیر این دو صورت باید بنابراحتیاط در پارچه ای بپیچند و بدون غسل، دفن کنند.
4- گلپایگانی، صافی: و خلقتش هم تمام نشده...
وحید: و روح در او دمیده نشده است – بنابراحتیاط واجب – در پارچه ای بپیچند و بدون غسل دفن کنند.
5- خوئی، تبریزی: بنابراحتیاط...
مکارم: بنابراحتیاط واجب...
امام خامنه ای: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۵۵۷.
*****
جوادی آملی: مسأله 576- بچهٔ سقط شده، اگر چهار ماهه بوده يا ساختمان بدن او كامل شده باشد، بايد او را غسل بدهند و اگر چهار ماه ندارد يا ساختمان بدن او كامل نشده، در پارچه‌ای بپيچند و بی غسل دفن كنند.
{۱۰} باطل بودن غسل توسط جنس مخالف و باطل نبودن غسل زن و شوهر {م ۵۵۹}
مسأله ۵۵۹- اگر مرد، زن را و زن، مرد را۱ غسل بدهد باطل است۲ ولی زن می تواند شوهر خود را غسل دهد و شوهر هم می تواند زن خود را غسل دهد۳ اگرچه احتیاط مستحبّ آن است که زن، شوهر خود و شوهر، زن خود را غسل ندهد۴.
1- بهجت: در غیر موارد ضرورت...
2- خوئی، زنجانی: حرام است مرد، زن را و زن، مرد را غسل بدهد...
تبریزی: جایز نیست مرد، زن را و زن، مرد را غسل بدهد...
وحید: جایز نیست و باطل است...
مظاهری: گرچه محرم باشند...
3- تبریزی، مظاهری: [پایان مسأله].
بهجت: و احتیاط مستحبّ در غسل زوجین، از زیر لباس است...
4- خوئی، زنجانی، صافی: در حال اختیار غسل ندهد.
سبحانی: مگر اینکه وصیتی در میان باشد.
*****
امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۱۲. غسل میت زن به وسیله شوهرش و غسل میت مرد به وسیله زنش جایز است.
امام خامنه ای: و رجوع كنيد به ذيل مسأله ۵۵۵.
سیستانی: مسأله 547- مرد نمی تواند زن نامحرم را غسل بدهد و همچنین زن نمی تواند مرد نامحرم را غسل بدهد و زن و شوهر می توانند یکدیگر را غسل بدهند.
مکارم: مسأله 532 - مرد نمی تواند زن را غسل دهد، همچنین زن نمی تواند مرد را غسل دهد، مگر زن و شوهر که هر کدام می تواند دیگری را غسل دهد، هرچند احتیاط مستحبّ آن است که اگر ضرورتی نیست، این کار را نکنند.
مسأله اختصاصی
بهجت: مسأله462- جوادی آملی: مسأله 578- کسی که کشتن او به رجم یا قصاص و مانند اینها واجب شده است در صورتی که قبل از اجرای حکم، غسلهای سه گانه میّت را (بهجت: به امر حاکم شرع یا بدون امر او) انجام داده باشد، غسل دادنش واجب نیست، اگر چه بعد از غسل، از او حدث اصغر یا اکبر سرزده باشد.
{۱۱} غسل بچه کمتر از سه سال توسط جنس مخالف {م ۵۶۰}
مسأله ۵۶۰- مرد می تواند۱ دختر بچه ای را که سن او از سه سال بیشتر نیست۲، غسل دهد. زن هم می تواند۳ پسر بچه ای را که سه سال بیشتر ندارد۴، غسل دهد.
1- بهجت: در غیر حال ضرورت...
2- سیستانی: که ممیّز نیست...
مکارم: از سه سال کمتر است...
3- بهجت: در غیر حال ضرورت...
4- سیستانی: که ممیّز نیست...
مكارم: كه سه سال كمتر دارد...
*****
وحید: مسأله 566 - مرد می تواند دختر بچه ای را که ممیّز نشده غسل دهد و زن هم می تواند پسر بچه ای را که ممیّز نشده غسل دهد هرچند احتیاط مؤکّد آن است که پسر بچه و دختر بچه ای که بیش از سه سال دارند اولی را مرد و دومی را زن غسل بدهد.
{۱۲} پیدا نشدن هم جنس برای غسل دادن میّت {م ۵۶۱}
مسأله ۵۶۱- اگر برای غسل دادن میّتی که مرد است مرد پیدا نشود زنانی که با او نسبت دارند و محرمند (مثل مادر و خواهر و عمه و خاله۱، یا بواسطه شیر خوردن۲ با او محرم شده اند۳)، مي توانند غسلش بدهند۴. و نيز اگر براي غسل ميّت زن، زن ديگري نباشد مردهایی که با او نسبت دارند و محرمند، یا بواسطه شیر خوردن۵۵ با او محرم شده اند۶، می توانند از زیر لباس، او را غسل دهند۷.
این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.
1- زنجانی: یا بواسطه ازدواج با او محرم شده اند مثل عروس و مادر زن...
2- خوئی، وحید: بواسطه ازدواج یا شیرخوردن...
3- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت الله مکارم نیست]
4- اراکی، خوئی، فاضل، تبریزی: می توانند از زیر لباس (خوئی، تبریزی: یا چیزی که بدن او را بپوشاند) غسلش بدهند...
گلپایگانی، صافی: می توانند با رعایت ستر عورت او را غسل بدهند...
زنجانی: غسلش می دهند و بنابراحتیاط در هنگام غسل باید لباس یا چیزی که بدن او را بپوشاند بر او باشد...
بهجت: بنابرأحوط باید از زیر لباس یا چیزی که بدن او را بپوشاند غسلش بدهند...
5- خوئی، زنجانی، وحید: ازدواج یا شیرخوردن...
6- بهجت:بعد از این که از سایر اولیای میّت خصوصاً شوهر او اجازه بگیرند...
7- خوئی: می توانند از زیر لباس و مانند آن او را غسل دهند.
گلپایگانی، صافی: می توانند با رعایت ستر عورت او را غسل دهند.
بهجت: بنابرأحوط باید از زیر لباس او را غسل دهند.
زنجانی: او را غسل می دهند، و بنابراحتیاط اورا با لباس غسل دهند.
وحید: می توانند اورا غسل دهند و بنابراحتیاط واجب در صورت وجود مماثل نوبت به محرم نمی رسد و غسل دادن از زیر لباس واجب نیست هرچند احوط است، ولی باید به عورت نظر نکند و بنابراحتیاط عورت او را بپوشانند.
مکارم: مردهایی که با او محرمند می توانند او را غسل دهند و بهتر است از روی لباس باشد.
نوری: می توانند او را غسل دهند ولی در هر دو صورت باید عورت مرده پوشانده شود.
*****
امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۱۸. همجنس بودن با میت فقط در غسل دادن او شرط است، و در صورتی که غسل دادن میت به وسیله همجنس او امکان دارد، غسل دادن به وسیله غیر همجنس صحیح نیست و غسل میت باطل است، (مگر در مورد زن و شوهر که قبلاً گذشت غسل میّت زن به وسیله شوهرش و غسل میّت مرد به وسیله زنش جایز است) ولی در تکفین و تدفین، همجنس بودن شرط نیست.
سیستانی: مسأله 549- محارم می توانند یکدیگر را غسل دهند چه محارم نسبی مانند مادر و خواهر، چه آنها که بواسطه شیر خوردن یا ازدواج محرم شده اند و لازم نیست غسل دادن - در غیر عورت- از زیر لباس باشد گرچه بهتر است ولی بنابراحتیاط واجب در صورتی مرد زنی را که محرم او است غسل دهد که زنی که بتواند غسل دهد پیدا نشود و همچنین به عکس.
سیستانی: مسأله 549- محارم می توانند یکدیگر را غسل دهند چه محارم نسبی مانند مادر و خواهر، چه آنها که بواسطه شیر خوردن یا ازدواج محرم شده اند و لازم نیست غسل دادن - در غیر عورت- از زیر لباس باشد گرچه بهتر است ولی بنابراحتیاط واجب در صورتی مرد زنی را که محرم او است غسل دهد که زنی که بتواند غسل دهد پیدا نشود و همچنین به عکس.
مظاهری: مسأله 464- اگر برای غسل میّتی که مرد است، مرد پیدا نشود زنانی که با او محرمند می توانند غسلش بدهند و نیز اگر برای غسل میّت زن، زن دیگری نباشد مردهایی که با او محرمند می توانند او را غسل دهند ولی در هر صورت باید عورت میّت پوشانده شود و اگر محرم هم پیدا نشود غسل و تیمّم ساقط است.
{۱۳} برهنه بودن بدن میّت هنگام غسل {م ۵۶۲}
مسأله ۵۶۲- اگر میّت و کسی که او راغسل می دهد هر دو مرد یا هر دو زن باشند، جایز است۱ که غیرازعورت، جاهای دیگر میّت برهنه باشد2 و همینطور اگر محرم باشند.
این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.
1- گلپایگانی، فاضل، صافی، تبریزی، زنجانی: بهتر آن است...
2- خوئی، گلپایگانی، فاضل، صافی، تبریزی، زنجانی، مکارم، بهجت، وحید، جوادی آملی: [پایان مسأله].
سیستانی: ولی بهتر آن است که از زیر لباس غسل داده شود.[پایان مسأله]
{۱۴} نگاه به عورت میّت هنگام غسل {م ۵۶۳}
مسأله ۵۶۳- نگاه کردن به عورت میّت۱، حرام است۲ و کسی که او را غسل می دهد اگر نگاه کند معصیت کرده ولی غسل باطل نمی شود۳.
این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.
1- سیستانی، وحید، مظاهری: برای غیر زن و شوهر...
2-مکارم: ولی غسل را باطل نمی کند.
3- زنجانی: ولی نگاه کردن زن و شوهر و کسانی که که در حکم آنها هستند به عورت یکدیگر جایز است، هرچند احتیاط مستحبّ در ترک است.
امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۱۳. نگاه کردن به عورت میت، حرام است و کسی که او را غسل می‌دهد اگر نگاه کند معصیت کرده است، ولی غسل باطل نمی‌شود.
{۱۵} نجس بودن بدن میّت قبل از غسل {م ۵۶۴}
مسأله ۵۶۴- اگر جایی از بدن میّت نجس باشد، باید۱ پیش از آن که آنجا را غسل بدهند، آب بکشند۲. و احتیاط مستحبّ آن است۳ که تمام بدن میّت، پیش از شروع به غسل۴ پاک باشد.
1- خوئی، تبریزی: بنابراحتیاط ...
2- بهجت، مظاهری: [پایان مسأله].
3- فاضل: احتیاط واجب آن است...
خوئی، تبریزی: اولی آن است...
4- خوئی: از جهت نجاستهای دیگر...
*****
امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۱۳. اگر جایی از بدن میت به نجاست آلوده شود، باید پیش از آن که آن جا را غسل بدهند آب بکشند، بنابراین بدن میتی که خونریزی دارد بایستی قبل از غسل در صورت امکان تطهیر شود، و اگر انتظار برای توقف خونریزی (به خودی خود) یا منع آن (با وسایل پزشکی) ممکن باشد واجب است.
سیستانی: مسأله 552- اگر در جایی از بدن میّت عین نجس باشد باید پیش از آن که آنجا را غسل بدهند، آن را برطرف کنند، و بهتر آن است که نجاسات از تمام بدن میّت پیش از شروع به غسل برطرف کنند.
زنجانی: مسأله 655- اگر جایی از بدن میّت نجس باشد، چنانچه با همان آبی که برای غسل بر وی ریخته می شود پاک شود، غسل صحیح است و احتیاط مستحبّ آن است که پیش از آن که آنجا را غسل بدهند آب بکشند، بلکه بهتر آن است که تمام بدن میّت، پیش از شروع به غسل از جهت نجاستهای دیگر پاک باشد.
وحید: مسأله 570- اگر جایی از بدن میّت نجس باشد به کیفیتی که در مسأله [372] گذشت تطهیر شود و بهتر آن است که هر عضوی قبل از غسل آن عضو بلکه تمام بدن میّت پیش از شروع به غسل، از نجاسات دیگر تطهیر شود.
مسائل اختصاصی
بهجت: مسأله 484- کسی که غسل مسّ میّت بر او واجب شده امّا غافل از تکلیف به غسل مسّ میّت، غسل جنابت انجام داده در صورتی که این غسل به قصد انجام وظیفه واقع شده، کفایت از غسل مسّ میّت می کند.
بهجت: مسأله 485- بدن میّتی که سرد نشده چنانچه با رطوبت مسّ شود، موجب نجاست است، اگر چه موجب غسل نیست.
بهجت: مسأله 487- مسّ میّت اجمالاً ناقض وضو می باشد.
بهجت: مسأله 488- با مسّ میّت غسل واجب می شود و فرقی نیست بین اینکه با رطوبت مسّ کند یا بدون رطوبت.
بهجت: مسأله 489- در صورتی که میّتی را مسّ کند ولی معلوم نشود قبل از سرد شدن بوده یا بعد از سرد شدن غسل واجب نیست.
بهجت: مسأله490- شهید مانند کسی است که غسل داده شده بنابراین مسّ بدن او موجب غسل نیست و همچنین کسی که قتل او به عنوان قصاص و یا حدّ واجب باشد و قبل از اجرای قصاص یا حدّ غسل کرده باشد.
{۱۶} فرق غسل میّت با غسل جنابت {م ۵۶۵}
مسأله ۵۶۵- غسل میّت مثل غسل جنابت است۱ و احتیاط واجب۲ آن است که تا غسل ترتیبی ممکن است، میّت را غسل ارتماسی ندهند۳ و احتیاط مستحبّ آن است که در غسل ترتیبی هر یک از سه قسمت بدن را در آب فرو نبرند بلکه آب را روی آن بریزند۴.
1- مظاهری: و می شود آن را ترتیبی یا ارتماسی انجام داد . [پایان مسأله]
2- بهجت،مکارم: احتیاط مستحب...
3- اراکی: [پایان مسأله].
گلپایگانی، فاضل، صافی: ولی در غسل ترتیبی فرو بردن هر یک از سه قسمت بدن میّت را در آب کثیر بی اشکال است (فاضل: در آب کثیر جایز است).
وحید: و در غسل ترتیبی هم باید طرف راست را بر طرف چپ مقدم بدارند و مخیّرند بین اینکه آب را روی بدن بریزند یا بدن را در آب فرو برند.
بهجت: و در صورت غسل ارتماسی باید آب قلیل نباشد.[پایان مسأله]
مکارم: ولی جایز است در غسل ترتیبی هر یک از سه قسمت بدن را به ترتیب در آب فرو برند.
4- جوادی آملی: هرچند فرو بردن در آب جایز است.
*****
خوئی، تبریزی571، زنجانی 656، سیستانی: مسأله 553– غسل میّت مثل غسل جنابت است و احتیاط واجب آن است که. تا غسل ترتیبی ممکن است، میّت را غسل ارتماسی ندهند و در غسل ترتیبی هم لازم است طرف راست را پیش از طرف چپ بشویند* و نیز اگر ممکن است بنابراحتیاط مستحبّ هر یک از سه قسمت بدن را در آب فرو نبرند بلکه آب را روی آن بریزند.
. زنجانی: غسل میّت مثل غسل جنابت است با این فرق که ...
* تبریزی: باید در غسل ترتیبی قسمت چپ بدن را بعد از قسمت راست بشویند...
* سیستانی: و در غسل ترتیبی هم لازم است طرف راست را پیش از طرف چپ بشویند.
{۱۷} کافی بودن غسل میّت برای جُنُب و حائض {م ۵۶۶}
مسأله ۵۶۶- کسی را که در حال حیض یا در حال جنابت مرده۱، لازم نیست غسل حیض یا غسل جنابت بدهند، بلکه همان غسل میّت برای او کافی است۲.
1- مظاهری: همان غسل میّت برای او کافی است.
2- بهجت: ولی بنابراحتیاط موقع غسل دادن، نیت غسل جنابت و یا حیض را نیز بنمایند.
{۱۸} جایز نبودن مزد گرفتن برای غسل دادن میّت {م ۵۶۷}
مسأله ۵۶۷- جایز نیست که برای غسل دادن میّت مزد بگیرند۱ ولی مزد گرفتن برای کارهای مقدماتی غسل حرام نیست۲.
این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.
1- خوئی، گلپایگانی، صافی، زنجانی: مزد گرفتن برای غسل دادن میّت حرام است و اگر کسی برای گرفتن مزد، میّت را غسل دهد آن غسل باطل است...
تبریزی: مزد گرفتن برای غسل دادن اشکال دارد و اگر کسی برای گرفتن مزد، میّت را غسل دهد و در غسل دادن قصد قربت کند آن غسل صحیح است...
سیستانی: مزد گرفتن برای غسل دادن میّت بنابراحتیاط واجب، حرام است و اگر کسی برای گرفتن مزد، میّت را غسل دهد به طوری که منافات با قصد قربت داشته باشد آن غسل باطل است...
نوری: واجب آن است که برای غسل دادن میّت، مزد نگیرند...
سبحانی: برای غسل دادن میّت ، نباید مزد بگیرند...
مظاهری: مگر در صورتی که بتواند قصد قربت نماید.
2- مکارم: مزد گرفتن برای کارهای مقدّماتی و نظافت او و مانند آن اشکالی ندارد.
جوادی آملی: مزد گرفتن برای کارهای مقدّماتی غسل مثل نظافت و شستشوی میّت و مانند آن حرام نیست.
تبریزی: اشکالی ندارد.
*****
وحید: مسأله 573 - مزد گرفتن برای غسل دادن میّت جایز نیست، و اگر کسی برای گرفتن مزد میّت را غسل دهد، آن غسل باطل است ولی مزد گرفتن برای مقدمات غیر لازمه جایز است.
{۱۹} تیمّم دادن میّت هنگام نبود آب {م ۵۶۸}
مسأله ۵۶۸- اگر آب پیدا نشود، یا استعمال آن مانعی داشته باشد باید عوض هر غسل، میّت را یک تیمّم بدهند۱.
1- اراکی: و احتیاط آن است که یک تیمّم دیگر هم بدل از هر سه غسل بدهند.
*****
گلپایگانی، خوئی، صافی، تبریزی، وحید 574، سیستانی: 556، زنجانی: 659- در غسل میّت غسل جبیره ای مشروع نیست و اگر آب پیدا نشود* یا استعمال آن مانعی داشته باشد، باید عوض هر غسل میّت را یک تیمّم بدهند* و احتیاط واجب آن است که یک تیمّم دیگر هم عوض هر سه غسل بدهند و اگر کسی که تیمّم می دهد در یکی از این سه تیمّم* قصد ما فی الذمّه نماید، یعنی: نیّت کند که این تیمّم را برای آن که به تکلیف عمل شده باشد انجام می دهم تیمّم چهارم لازم نیست.
* گلپایگانی، صافی، تبریزی، وحید: مسأله: اگر آب پیدا نشود...
* سیستانی: باید عوض غسل، میّت را یک تیمّم بدهند و احتیاط مستحبّ آن است که سه تیمّم بدهند.
* زنجانی: باید میّت را یک تیمّم دهند و بنابر احتیاط مستحبّ عوض هر غسل میّت را یک تیمّم دهند و در غیر تیمّم اول سایر تیمّمها را رجاءً انجام دهند و کسی که میّت را سه تیمّم می دهد اگر در یکی از آنها قصد ما فی الذمّه نماید،یعنی نیت کند که این تیمّم را برای آن که به تکلیف عمل شده باشد، انجام می دهم، بی اشکال تیمّم چهارم لازم نیست.
* گلپایگانی، صافی: در تیمّم سوم...
امام خامنه ای رساله آموزشی ص ۱۱۳. اگر آب پیدا نشود یا استعمال آن مانع داشته باشد باید میت را در عوض هر غسل، یک تیمم بدهند.
بهجت: مسأله 471- اگر آب پیدا نشود، یا استعمال آن مانعی داشته باشد، باید بنابراحتیاط واجب میّت را سه تیمّم بدهند و تیمّم اول را به قصد مافی الذمّه انجام دهند؛ و اما اگر آب هست ولی فقط برای یک غسل کافی است مسأله دو صورت دارد:
اول آنکه: آب 540 طوری است که فقط در غسل معینی قابل استفاده است.
دوم آنکه: غسل معیّن نیست. اگر غسل معین است، مثل اینکه آب مخلوط با سدر یا کافور شده باشد در این صورت آن آب را در غسل مربوط به خودش استفاده می کنند و به جای دو غسل دیگر میّت را تیمّم می دهند و در این اعمال ترتیب معتبر در غسل میّت را رعایت می کنند اما اگر غسل معین نباشد مثل اینکه آب خالص است و سدر و کافور هم موجود است، بنابرأحوط در این صورت قدری سدر با آب مخلوط می کنند بطوری که مضاف نشود و با آن غسل اول را به قصد وظیفه فعلیه انجام می دهند و سپس میّت را بدل از دو غسل بعدی دو تیمّم می دهند.
مکارم: مسأله 540- اگر آب پیدا نشود، یا بدن میّت طوری باشد که نمی توان آن را غسل داد و یا به خاطر هر مانع دیگر غسل ممکن نشود، باید میّت را عوض هر غسل یک تیمّم بدهند به این ترتیب که تیمّم دهنده روبروی میّت قرار می گیرد و دست خود را به زمین می زند و به صورت و پشت دستهای میّت می کشد.
مسأله اختصاصی
بهجت: مسأله 472- جوادی آملی: مسأله 588- اگر به علت نبودن آب، میّت را تیمّم دهند و بعد از آن آب پیدا شود، در صورتی که خوفی بر میّت در تأخیر دفن نیست باید آن را غسل بدهند و حنوط و کفن کنند، و اگر نماز بر او خوانده اند بنابرأحوط دوباره بخوانند.
{۲۰} چگونگی تیمّم میّت {م ۵۶۹}
مسأله ۵۶۹- كسي كه ميّت را تيمّم مي دهد، مي تواند در صورت امكان دست ميّت را به زمين بزند و به صورت و پشت دستهايش بكشد و اگر به اين صورت ممكن باشد لازم نيست به دست زنده هم او را تيمّم داد اگرچه احتياط استحبابي جمع است.
مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 568.
*****
اراکی 565، خوئي، گلپایگانی، تبريزي، صافی575، فاضل563، سيستاني557، زنجانی660، نوري570، وحید575، مظاهری: 473- کسی که میّت را تیمّم می دهد بايد دست خود را به زمین بزند و به صورت و پشت دستهای ميّت بکشد.و اگر ممکن باشد احتیاط واجب* آن است که با دست میّت هم، او را تیمّم بدهد.
.فاضل: ولازم نیست حتماً میّت را بغل کند و دستها را از پشت به صورت او بکشد یا از روبه رو دستها را برعکس بکشد بلکه به همان صورت متعارف بکشد کافی است و بنابراحتیاط واجب اگر ممکن باشد، با دست میّت هم او را تیمّم بدهد.
. مظاهری: و اگربه این صورت ممکن باشد جایز نیست با دست دیگری او را تیمّم دهد.
*اراکی، زنجانی، سیستانی: احتیاط مستحبّ ...
*گلپایگانی، صافی: احتیاط لازم...
بهجت: مسأله 473- کسی که میّت را تیمّم می دهد بنابرأظهر باید دست خود را به زمین زده و به صورت و پشت دستهای میّت بکشد به این ترتیب که در صورت امکان و نبودن مشکل میّت را باید بنشاند و پشت سر او قرار گرفته و او را تیمّم بدهد ولی احتیاط در این است که با دست خود میّت نیز او را تیمّم بدهند.
سبحانی: مسأله 492- کسی که میّت را تیمّم می دهد روبروی میّت قرار می گیرد و دست خود را بر زمین می زند و به صورت و پشت دستهای میّت می کشد و بهتر است علاوه براین دست میّت را به زمین بزند و به صورت و پشت دستهایش بکشد.
