العروه الوثقی وسیلة النجاة منهاج الصالحین تحریر الوسیلة آراء المراجع
احکام > حیض:
پاسخ به چند سؤال مهم در باره حیض
بسم الله الرحمن الرحیم
چند سؤال مهم در باره حیض
۱- چرا حائض مانند جُنُب، در ایام حیض از انجام عبادات و نماز و روزه، نهی شده اند، آیا حیض نوعی پلیدی و نجاست است؟
۲- چرا حائض در ایام عادت ماهانه، حق نماز خواندن، روزه گرفتن، حضور در مساجد یا زیارت حرم امامان و ... را ندارند؟
۳- چرا این همه محدودیت برای حائض؟
۴- چرا زنان از كسب فضایل و مقامات معنوی و عبادی محروم می‌شوند؟
پاسخ به سؤال ها:
حیض و خونریزی ماهانه در دختران و بانوان، بخشی از یک دوره و سیکل طبیعی زندگی است.
در این دوره، دیواره رحم ریزش پیدا می‌کند و در ماه بعد دوباره ترمیم می‌شود.
تخمک گذاری زن پس از ترمیم دیواره رحم، شروع شده و اگر باردار نشود، در ماه بعد دوباره دیواره رحم فرو ریخته و دوباره ترمیم می‌شود. به همین جهت رحم، همیشه یک آمادگی و تازگی برای باروری دارد.
البته در کلیه اعضای بدن به نوعی این ریزش و بازسازی وجود دارد که نمود مشخص آن را در موها و ناخن دیده می شود. هر کس بعد از گذشت هفته و ماه ریزش موهای سر و ابرو و حتی مژه خود را حس می‌کند. این مسئله در مورد سایر اعضاء دیگر بدن هم وجود دارد.
قبل از ظهور اسلام در مورد حیض و خونریزی ماهانه در دختران و بانوان، دو رویكرد افراطی و تفریطی از سوی یهود و نصارا وجود داشت:
نظر یهود در باره حیض
(۱) یهودیان معتقد بودند كه معاشرت و آمیزش با حائض مطلقا حرام است و هر كس حائض را لمس كند تا شام نجس است و حتی، نه تنها حائض بلكه بستر و رختخوابش نیز نجس است و لذا کسی كه لباس، بستر و رختخواب حائض را لمس كرده باشد، باید خود را بشوید و تا شام نجس است.
نظر مسیحیت در باره حیض
(۲) در مقابل امّا مسیحیان حتی آمیزش جنسی را در ایام حیض جایز می‌دانند و می‌گویند: حائض و غیر حائض هیچ فرقی با هم ندارند و هر گونه معاشرت با آنان منعی ندارد.
تفسیر نمونه، دارالكتب الاسلامیه، ج ۲، ص ۹۱ با کمی ویرایش
نظر اسلام در باره حیض
اسلام اما راه اعتدال را برگزیده است، و میگوید در ایام حیض؛ فقط آمیزش جنسی (به خاطر ضررهای بهداشتی، تربیتی و اخلاقی) ممنوع است ولی سایر معاشرتها و ارتباطها و نشست و برخاست با حائض هیچ گونه منعی ندارد و رمز این مطلب در هماهنگی قانون تشریع با نظام آفرینش و تكوین نهفته است، زیرا در ایام عادت ماهانه به لحاظ جسمی‌آمادگی آمیزش جنسی وجود ندارد چون غلظت و عفونت و سوزندگی خون، كسالت و اختلال مزاج و تشنج كه در اثر دفع سلول های مرده و پارگی رگ های دیواره رحم برای زن پیش می‌آید، او را نسبت به آمیزش بی نشاط می‌كند و برای همین
در قرآن كریم از حیض به عنوان یك بیماری تن كه در حین آن باید از همخوابگی، اجتناب شود، یاد شده است.
سوره بقره آیه ۲۲۲: وَ يَسْئَلُونَکَ عَنِ الْمَحيضِ قُلْ هُوَ أَذيً فَاعْتَزِلُوا النِّساءَ فِي الْمَحيضِ؛ و از تو ، در باره خون حیض سؤال می کنند، بگو: چیز زیانبار و آلوده ای است از این رو در حالت قاعدگی ، از آنان کناره گیری کنید.
شهید مطهری: «از نظر اسلام حائض حكم یك انسان به اصطلاح «محدث» را یعنی انسان فاقد وضو و غسل را دارد كه در آن حال از نماز و روزه محروم است.» مسأله حجاب، ص ۴۱۹
به نظر ایشان حیض مانند جنابت، خواب، بول و غیره موجب حدث (نوعی ناپاکی و عدم آمادگی برای عبادت) است كه اولا اختصاص به زن ندارد و ثانیا با غسل و یا وضو مرتفع می‌گردد.
البته تقرّب به خدا در رأس فضایل و كمالات است و در تعالی انسان مؤثر است ولی چه بسا یك عمل ظاهراً كوچك که به انگیزه تقرّب به خدا انجام گیرد بیش از سال ها عبادت موجب تقرّب شود.
بنابراین اگر دختران و بانوان در ایام حیض؛ به خاطر اطاعت خداوند نماز و روزه بجا نیاورند و یا در مساجد و نقاط خاصّی از اماكن مقدسه نروند، به دلیل همین اطاعت خداوند، عمل به وظیفه كرده اند و نمی‌توان گفت از كسب فضایل محروم شده اند.
این درست مانند دو گروه می‌ماند كه وظایفی متفاوت دارند، گروهی به روزه داری و شركت در جهاد و پرداخت زكات و انفاق به محرومین؛ و گروه دیگر به دلیل بیماری و ناداری از انجام آن وظایف معافند، بنابراین نمی‌توان گفت، گروه دوم از دست یابی به كمال معنوی محرومند.
لذا گرچه دختران و بانوان در این موارد به عنوان تخفیف و تسهیل با ترک عباداتی ظاهراً از آثار ناشی از انجام آن عبادات محروم شده اند اما راه های دیگری جایگزین آن عبادات ممنوعه شده است؛ مانند: گشودن سجاده نماز هنگام نماز و گفتن ذكر خدا به آرامش معنوی و قرب خداوند نائل می شوند. همانگونه که استماع سخنانی خوب و شنیدن صوت دلنشین قرآن روح خود را جلا میدهند. به ویژه این که مؤمنان غالباً مساجد را طوری می سازندكه امكان حضور بانوان معذور نیز در آنجا فراهم شود. و در مواردی هم انجام عباداتی با کراهت ذکر شده، مانند تلاوت قرآن کریم؛ به نظر اغلب مراجع تلاوت بیش از هفت آیه (به جز آیات سوره های سجده دار) در حالت حیض و جنابت، فقط مکروه است و معنای کراهت دراینجا یعنی کمتر بودن ثواب قرائت قرآن، نه حرام بودن قرائت قرآن.
هر چند در ایامی از ماه، دختران و بانوان نماز و روزه بجا نمی‌آورند و به مساجد و مشاهد مشرفه نمی روند، ولی شش سال زودتر از پسران به تكلیف می‌رسند و به انجام آیین های دینی مكلف می‌شوند و در ایام بارداری و بخشی از زمان شیردهی و پس از یائسگی به طور طبیعی عادت ماهانه ندارند و مانند مردان نماز خوانده و روزه می‌گیرند و در مساجد و اجتماعات حاضر می‌شوند. بنابراین میزان عبادات زنان و مردان و حضور آنها در مساجد و اماكن مقدسه، چندان تفاوتی با یكدیگر ندارد. از سوی دیگر خونریزی ماهانه زنان زمینه ساز بارداری و مادر شدن آنان است، كه به واسطه بارداری، زایمان و شیردهی، زنان از ارزش و مقام والای برخوردار می‌گردند.
روایتی جالب در این زمینه
عَن أبی عبدالله أنّ رَسُولَاللَّه (صلی الله علیه و آله و سلم) قالَ: اَیُّما امْرَأَةٍ رَفَعَتْ مِنْ بَیْتِ زَوْجِها شَیْئاً مِنْ مَوْضِعٍ اِلى مَوْضِعٍ تُرِیدُ بِهِ صَلاحاً، نَظَرَ اللَّهُ عَزَّوَ جَلَّ إلَیْها وَ مَنْ نَظَرَ اللَّهُ اِلَیْهِ لَمْیُعَذِّبْهُ.
فَقالَت اُمّ سَلَمَة رضی الله عنها: ذَهَبَ الرّجال بِکُلّ خَیر، فَأیّ شَی ء لِلنِساءِ المَساکین؟
فَقالَ (صلي الله عليه و آله و سلّم): بلی إذا حَمَلَتِ المَرأَةُ كانَت بِمَنزِلَةِ الصّائِمِ القائِم، المُجاهِدِ بِنَفسِهِ و مالِهِ في سَبِيلِ اللّه ِ ، فَإِذا وَضَعَت كانَ لَها مِنَ الأَجرِ ما لا تَدري ما هُوَ لِعِظَمِةِ ، فَإذا أرضَعَت كانَ لَها بِكُلِّ مَصَّةٍ كَعِدلِ عِتقِ مُحَرَّرٍ مِن وُلدِ إسماعيلَ ، فَإِذا فَرَغَت مِن رَضاعِهِ ضَرَبَ مَلَكٌ عَلى جَنبِها ، و قالَ : اِستَأنِفِي العَمَلَ ؛ فَقَد غُفِرَ لَكِ .
هر زنی که در خانه شوهرش برای سامان دادن به امور منزل چیزی را جابه جا کند، خداوند به او نظر می کند، و خداوند به هر که نظر می کند هرگز عذابش نخواهد کرد.
بحارالانوار، ج۱۰۴، ص۱۰۶ از أمالي صدوق، ص،۴۱۱.
ام سلمه گفت: یا رسول الله مردان تمام نیکی ها را برده اند، آیا برای زنان مسکین هم چیزی مانده است؟ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: آری هنگامی که زن باردار می شود. به سان روزه دار شب زنده داری است، که با جان و مال خود در راه خدا جهاد کند.
و هر گاه وضع حمل کند اجر و پاداشی دارد که کسی از عظمت آن آگاه نیست، و هر گاه فرزند خود را شیر دهد، به هر مکیدن نوزاد، پاداشی به او دهند برابر است با آزاد کردن بنده ای از فرزندان اسماعیل.
و هنگامی که از شیردادن فرزند خود فارغ شود فرشته بزرگواری بر پهلویش زند و گوید: اعمال خود را از سر بگیر که خداوند تو را آمرزیده است.
همان گونه كه ذكر شد خونریزی ماهیانه زن یك نوع حرج و زحمت و سختی است و به دلیل پدید آمدن همین وضعیت روانی خاص، زن نمی‌تواند در حال نماز، توجه دقیق و آرامش و طمانینه و طهارت لازم را داشته باشد، در حالی كه نماز گفتگوی بنده و راز و نیاز او با خدا است كه باید در نهایت دقت و آرامش و طهارت انجام گردد، و بر همین اساس است كه از نظر اسلام زن میتواند با ذكر و دعا رابطه خود با خدا را حفظ كند و هنگام وقت نماز، خود را پاكیزه کند و رو به قبله بنشینند و با خدا مناجات کند، به این ترتیب كاستی ارتباط معنوی با خدا را در این ایام جبران می‌گردد.
بحارالانوار، ج۷۸، ص ۱۲۰.
شبیه این جبران عبادت در توصیه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در ارتباط با روزه ماه رجب نیز وجود دارد.
ابوسعید خُدری گوید به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) عرض کردم: «اگر كسی به جهت بیماری و یا ضعف و یا زنی به واسطه حیض نتواند روزه مستحبی ماه رجب را بجا آورد چگونه میتواند اجر و ثواب روزه این ماه را به دست آورد؟ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: به ازاء هر روز به فقیری صدقه دهد، به خدا قسم كه اگر چنین كند به تمام ثوابی كه برای روزه دار ماه رجب گفته ام می‌رسد و چه بسا بیش از آن مستوجب ثواب گردد.»
بحارالانوار، ج ۹۴، ص ۳۱.
این گونه هم نیست كه زن در حال حیض به طور كلی از حقّ حضور در مساجد و یا حرم امامان (علیهم السلام) ممنوع باشد، بلکه در صحن و رواق مشاهد مشرفه -به دلیل این كه جزء قسمت مرکزی حرم و مسجد شمرده نمی‌شود- توقف و ماندن حائض جایز است.
فتوای همه مراجع به جز آیات عظام مرحومین بهجت و فاضل لنکرانی.
به علاوه برخلاف باورهای عامیانه، عادات ماهانه زن مانع از درك بهره های معنوی شب قدر، عرفه و ... -كه عبادت در آنها ثواب فراوانی دارد- نمی‌شود، زیرا آن چه در این موقعیت ها و ایام اهمیت دارد، ارتباط و راز و نیاز با خداست؛ و حائض هم میتواند با خدا مناجات کند.
البته عبادت فقط نماز و روزه و حضور در مساجد نیست، بلكه پاداش مذاكره علمی در شب قدر اجری زیاد دارد.
بحارالانوار، ج۱، ص ۲۰۳.
