نحوه رسيدگى به حساب سال

سؤال 323 - شخصى تاكنون، خمس نمىداده اكنون مىخواهد مال خود را تخميس كند داراى اثاث البيت و خانه‌اى است كه آن را به اقساط، خريده و مبلغى را از قيمت خانه، پرداخته و در ضمن، مبلغى هم پدرش به او بخشيده و چون كارمند دولت است اثاثيه خانه را از حقوق خريده خواهشمند است طرز حساب او را بيان فرمائيد.

جواب:  به نظر حقير، هبه، جزء فوايد است و در صورتى كه از مؤنه سال زياد بيايد بايد خمس آن را بدهد و خمس اثاثيه منزل، در صورتى واجب است كه آن را از عوائدى كه سال، بر آن گذشته خريده باشد ولى اگر سال بر آن نگذشته صرف خريد اثاثيه منزل - كه مورد حاجت است - بنمايد خمس ندارد و همچنين پول اقساط خانه را اگر از عوائدى كه سال بر آن نگذشته، داده باشد خمس ندارد و بدهكارى را هر سالى كه پرداخت، جزء مؤنه آن سال، حساب كند.

سؤال 324 - شخصى سال گذشته زمينى را براى خانه خريده و بابت قيمت آن، چك داده و امسال وجه آن را رد كرده آيا اين وجه، مشمول خمس هست يا نه؟.

جواب:  در فرض سؤال، اگر آن زمين را بنا كند و مورد حاجتش باشد و وجهى كه پرداخته از عوائد سال پرداخت باشد خمس ندارد.

سؤال 325 - اگر كسى زمين بخرد براى استفاده و پول آن را در وسط سال خريد زمين، اداء كند آيا سر سال، بايد زمين را حساب كند يا موقعى كه زمين، فروش رفت؟

جواب:  سر سال بايد حساب شود مثل مال التجاره. بلى تأخير اداء تا موقع فروش، با اذن حاكم شرع مانعى ندارد.

سؤال 326 - كسى كه امكان ندارد كه حساب دكان و اجناس آن را بنمايد - مانند دارو فروش - تكليفش در آخر سال، چيست؟.

جواب:  در فرض سؤال، لازم است منافع سال را در آخر سال، حدسا تعيين كند و خمس را بپردازد و بعد از آن رسيدگى نمايد چنانچه بيش از مقدار تعيين شده بوده بقيه را نيز بدهد و چنانچه كمتر بوده، به نسبت، از بدهى خود، كسر نمايد.

سؤال 327 - شخصى - با گذشت چندين سال از تكليفش - تاكنون خمس نداده ملكى را به قيمت كمى خريده بعد قيمت آن بالا رفته و با ملك ديگر معاوضه نموده و به چند برابر قيمت خريدش فروخته و باز از اين پول، ملك ديگر خريده اكنون بايد خمس قيمت سابق را بدهد يا خمس قيمت زمان معاوضه و بيع را اداء نمايد؟.

جواب:  اين مسأله، صور مختلف دارد يك صورت آن اين است كه ملك را با پول خمس داده يا پولى كه متعلق خمس نمىشود - مثل ارث - براى غير تجارت خريده باشد در اين صورت پس از معاوضه با ملك ديگر، به مبلغى كه عوض، با بهاى خريدارى شده معوض، تفاوت دارد خمس تعلق مىگيرد و وقتى عوض را فروخت معامله، نسبت به خمس آن، فضولى، و با اجازه ولى خمس، بهاى آن به او پرداخت مىشود و نسبت به چهار خمس بقيه، آنچه از قيمت روز معاوضه، ترقى كرده خمس دارد و اگر با عين پول زمين معوض، بدون مراجعه به ولى خمس، زمين ديگر، خريده باشد در صورتى كه ولى خمس، معامله قبلى را با اين معامله كه فضولى واقع شده اجازه نمايد، معادل خمس قيمت عوض و خمس ترقى قيمت چهار خمس آن را بايد بابت خمس بپردازد و خمس آنچه را از معامله سوم نيز فائده برده پس از فروش، بدهد و صورت ديگر مسأله اين است كه با پول خمس نداده زمين را خريده باشد و صورت ديگر اين كه معامله سوم با ثمن كلى واقع شده باشد. صورت ديگر اين است كه معاملات به قصد تجارت انجام شده باشد. ديگر آن كه ولى خمس معامله فضولى را اجازه نكند كه با ملاحظه هر يك از اين صورتها با صور ديگر صورتهاى زيادى بدست مىآيد و هر كدام حكم عليحده دارد.

سؤال 328 - كاسبى است كه سالها به كسب مشغول بوده ولى تاكنون اداء خمس نكرده و فوائدى برده و ضررهائى هم كرده و در حال حاضر داراى اجناس و اثاث و ابزار و مبلغى پول نقد است و مقدارى هم مقروض است تكليف اين شخص چيست؟.

جواب:  موجودى را حساب كند آنچه قرض براى اجناس موجودى باشد يا آن اجناس نسيه باشد كسر شود و تتمه، هر چه از ارباح باشد خمس آن را بدهد مگر خانه و اثاث آن كه خمس ندارد الا آن كه بداند كه خمس به پولى كه به ازاء آنها داده تعلق گرفته بوده كه خمس آن را نيز بايد بدهد و زائد بر آن چيزى بر او نيست مگر آن كه معلوم باشد كه سابقا از خمس، تلف كرده كه آن را ضامن است.

سؤال 329 - شخصى سرمايه‌اى به كسى مىدهد كه بعنوان مضاربه، معامله كند و خودش به مسافرت مىرود و مسافرت او به مدت چند سال، طول مىكشد و شخص عامل كه قبلا سال براى خودش معين نموده از منفعت و در آمد، از براى خودش اثاثيه منزل كه مورد احتياجش مىباشد خريدارى مىكند پس از مدت چند سال شخصى كه سرمايه داده از سفر بر مىگردد و با عامل، حساب مىكند حال آيا پس از تصفيه حساب، خمس به اثاثيه خريده شده عامل، تعلق مىگيرد يا نه؟.

جواب:  اين مسأله، فروض متعدده دارد و رفع اشكال، در تمام فروض، به اين مىشود كه صاحب سرمايه هم خمس سرمايه و عوائد آن را بدهد.

سؤال 330 - شخصى چند درخت گز دارد در وهله اول كه سال براى خودش تعيين مىكند گزها را هم جزء دارائى، حساب نموده خمس آن را مىدهد آيا - با اين كه گزها در هفت سال يك مرتبه قابل استفاده مىباشد - اين شخص بايد هر سال گزها را هم حساب كند يا اين كه هر وقت موقع استفاده گزها باشد حساب نمايد و اگر از در آمد آنها در وسط سال، استفاده نمود جزء مؤنه سال، محسوب مىشود يا اين كه بايد خمس آن را بدهد؟.

جواب:  هر وقت، موقع استفاده شد حساب كند كافى است اگر صرف در مؤنه شود خمس ندارد لكن اگر صرف در مؤنه نشود، زائد بر آنچه قبلا خمس آن را داده خمس دارد و منافع آن نيز، اگر صرف مؤنه شود خمس ندارد.

سؤال 331 - هر گاه در منزل مقدارى آذوقه در آخر سال خمسى اضافه بماند و شخص نخواهد از عين آن، خمس را اداء نمايد چنانچه از ارباح كسب خود خمس آن را بدهد در حالى كه مىخواهد آن آذوقه را مصرف نمايد يا به كسى هديه كند و بطور كلى بنا دارد آن را در مؤنه زندگى صرف كند آيا بايد خمس ربحى را كه بعنوان خمس مىدهد نيز بدهد يا خير؟.

جواب:  در فرض سؤال كه مىخواهد آذوقه باقى مانده را صرف مؤنه كند خمس آن ربح را در صورتى كه از ارباح سال جديد باشد لازم نيست بدهد.

سؤال 332 - شخصى كه از اول تكليف تاكنون حسابى نداشته حال مىخواهد حساب كند آيا پولى را كه چند ماه قبل بدست او آمده نيز جزء سرمايه، حساب كند و يا چون سال بر آن نگذشته لازم نيست آن را به حساب بياورد؟.

جواب:  فعلا كه مىخواهد حساب كند و سر سال خود را تعيين نمايد بايد خمس اين پول را هم بدهد.

سؤال 333 - شخصى دو يا سه رقم جنس مىخرد و مىفروشد براى هر يك از اين اجناس، مبلغى سرمايه گذاشته حال سر سال كسبش، رسيده قدرى از اين اجناس، فروخته شد و پولش موجود است مقدارى هم به فروش رفته ولى وجه آن، وصول نشده و قدرى هم خود جنس باقى است و خيلى مشكل است كه تمام اجناس از نقد و نسيه همه را حساب كند تا به دست بياورد كه چقدر استفاده، حاصل شده آيا اين شخص مىتواند هر چه فروش رفته و پولش نقد شده بعنوان اصل سرمايه بر دارد و بقيه اجناس فروخته نشده، يا نسيه را بگذارد هر وقت نقد و يا فروخته شد خمس استفاده آن را بدهد يا نه؟.

جواب:  بلى مىتواند آنچه را نقد شده سرمايه، حساب كند ولى جنسى كه موجود است بايد تخميس شود و آنچه را طلب كار است هر وقت وصول شد خمس آن را بدهد و اگر فعلا وصول آن، ممكن است بايد وصول نمايد.

سؤال 334 - كشاورزى اول فروردين، جميع اموال و سرمايه خود را از قبيل زمين خريدارى شده و چاه نيمه عميق و موتور و ابزار كشاورزى مانند تراكتور و تريلى و گاو كار و شالى و گندم و جو و پول نقد را تخميس مىكند و دست گردان مىنمايد و مبلغى را مىپردازد، سال آينده، اول فروردين، قسمتى از اموالش عين آنها باقى است مانند زمين و تراكتور، و بعضى عين آنها تبديل شده مانند گاو كار و شالى و گندم و جو و پول نقد، در اين صورت سرمايه تخميس شده سال گذشته را از مجموع سرمايه فعلى منها كند و باقى مانده را تخميس نمايد - مانند شخص تاجر - يا چيزهائى را كه عين آنها تبديل شده مانند شالى و گندم و جو و پول نقد كه از سال گذشته، مصرف كرده و از سال جارى، بجاى آن آمده بايد همه ساله تخميس نمايد و خلاصه فرقى بين تاجر و زارع در مسأله خمس هست يا نه؟.

جواب:  در فرض سؤال، آنچه سرمايه زراعت است مثل بذر و زمين و چاه و اثاث زراعت كه خمس آن را داده ثانيا خمس به آنها تعلق نمىگيرد و همچنين اگر آنها را تبديل نموده بر بدل آنها نيز خمس تعلق نمىگيرد. بلى اگر مثلا تراكتور يا غير آن را تبديل به گران تر از اول نموده و از عوائد بين سال، آن را اداء نموده باشد خمس آن مقدار از عوائد را كه ضميمه سرمايه نموده بايد بپردازد لكن چنانچه تراكتور اولى را در اثر كهنه شدن و غيره به كمتر از قيمتى كه قبلا حساب كرده و خمس آن را داده بفروشد مىتواند به اندازه نقص قيمت، از عوائد، كسر كند و مازاد بر آن، را تخميس نمايد و اما گندم يا پول مخمس اگر عين آن تا سال ديگر باقى باشد خمس ندارد و اما اگر صرف در مؤنه نمود معادل آن را نمىتواند از عوائد سال، استثناء نمايد.

سؤال 335 - كارگرى در اول سال، مجموع آنچه از سال قبل اضافه بوده از حبوبات و ذغال و غير اينها همه را به قيمت در آورده با وجه نقدى كه دارد مجموع سرمايه تخميس شده او معادل با دو هزار تومان شد سال ديگر هم وقتى به حساب خود رسيدگى نمود مجموع آنچه دارد از اجناس و وجه نقد باز بيش از دو هزار تومان نيست و لكن اينها از عوائد همين سال مىباشد، اكنون آيا خمس به اينها تعلق مىگيرد يا نه و اگر تعلق مىگيرد، در چه صورتى از ربح سال مىتواند به مقدارى كه از سرمايه براى مخارجش برداشته است كنار بگذارد؟.

جواب:  در فرض سؤال اگر اشياء مذكوره براى مؤنه تهيه شده باشد آنچه از اعيان تخميس شده سال سابق، باقى است خمس ندارد و آنچه را مصرف كرده و از عوائد سال بعد، تهيه نموده بعد از تمام شدن سال، بايد خمس آن را بدهد بلى اگر سرمايه كسب بوده به مقدار سرمايه اول، خمس ندارد و زائد بر آن، خمس دارد.

سؤال 336 - شخصى اموالش را جهت اداء خمس، رسيدگى و حساب نموده و تخميس كرده ولى براى سالهاى بعد، حساب نگاه نداشته بعد از چند سال ديگر كه مىخواهد حساب كند خمسى را كه قبلا از اموالش پرداخت كرده كم مىشود يا خير؟.

جواب:  بلى تمام اموال را حساب كند و آنچه را قبلا خمس داده كسر بگذارد.