حكم مالى موروثى كه قيمت آن ترقى كرده و ...

 سؤال 136 - اموالى از مورث به ورثه، منتقل شده كه در موقع انتقال، ارزش زيادى نداشته ولى امروز قيمتش چند برابر شده آيا به اين زيادى قيمت، تا نفروخته خمس تعلق مىگيرد يا نه؟ و بر فرض اين كه فعلا تعلق نگيرد بعد از فروش، آن زيادى به منزله ارباح مكاسب است يا حكم ديگرى دارد؟.

جواب:  در مثل زمين و آب و مستغلات كه براى فروش، خريده نشده تا نفروخته زيادى، خمس ندارد و پس از فروش، زيادى قيمت، ربح سال فروش، محسوب مىشود كه اگر صرف مؤنه سال نشد خمس دارد و اگر اجناس، جهت فروش باشد كه وارث، هم براى فروش و استفاده از ترقى قيمت آن، آن را نگاهدارى نموده باشد - از قبيل اجناس دكان و مغازه - زيادى قيمت، خمس دارد و اگر صرف در مؤنه سال نشود اداء آن، لازم است.

سؤال 137 - شخصى زمينى را به مبلغ هزار تومانخريده و هزار تومان هم نهال سيب، خريدارى و در آن غرس نموده و خمس اين دو هزار تومان را حساب كرده، و احداث باغ به منظور استفاده از ميوه آن بوده كه در هر سال ميوه را بفروشد و از اين طريق، بهره برادرى نمايد. بعد از چهار پنج سال چهل هزار تومان ارزش پيدا كرده و صاحب باغ، فوت نموده و باغ مزبور به ورثه او منتقل شده و فعلا شايد هشتاد هزار تومان بلكه بيشتر ارزش داشته باشد آيا خمس به چنين باغى تعلق گرفته يا نه؟ و بر فرض تعلق، تنها خمس ميوه را بايد بدهد يا خمس قيمت باغ هم بايد داده شود، و همچنين بر فرض وجوب اداء خمس، آيا خمس چهل هزار تومان زمان حيوة مورث را بايد بدهند يا خمس قيمت فعلى آن را كه هشتاد هزار تومان (80000) است ادا نمايند؟.

جواب:  در فرض مسأله كه خمس دو هزار تومان داده شده نمو متصل نهالهاى غرس شده، خمس دارد ولى ترقى قيمت سوقيه تا زمان فوت و همچنين بعد از فوت، خمس ندارد بلى اگر ورثه، آن را بفروشند ترقى قيمت بعد از موت، جزء دخل روز فروش مىباشد كه اگر از مؤنه سال، اضافه باشد واجب است خمس آن را بدهند و ميوه، جزء عوائد سال فروش خود ميوه است.

سؤال 138 - بنده حساب سال دارم و زمينى را ده سال قبل، با پول تخميس شده خريدم كه قيمت سوقيه فعليش ده برابر شده و تا مقدارى، ترقى قيمت، ناشى از زحمات و مصارفى - از قبيل بناء خانه و غرس اشجار و حفر چاه - است كه انجام داده‌ام و فعلا مالك قبلى، زمين را از طريق اجبار، با كمك اهل جور به اين عنوان كه زمين را نفروخته‌ام با پرداخت يك و نيم برابر قيمت اولى بعنوان مصالحه از من گرفت و بنده به جهت اين كه خيلى خسارت نكشم اين پول را گرفتم با اين كه هشت و نيم برابر، قيمت قبلى از قيمت سوقيه فعلى كمتر است اكنون تكليف بنده بر فرض رضايت و يا عدم رضايت چيست؟ مقصود اين است كه مازاد از قيمت اوليه، لازم التخميس است يا نه؟.

جواب:  اگر خانه و حفر چاه و غرس اشجار براى سكونت و استفاده شخصى باشد خمس ندارد و اگر براى مؤنه نبوده واجب است خمس غير زمين داده شود اگر چه بعد از تعلق خمس و مسامحه در ادا، ديگرى آن را غصب كند و اما زيادى پول آن، با رضايت در مصالحه، جزء عوائد سال، محسوب است و در زائد بر مؤنه سال، خمس لازم است، و همچنين است اگر مصالحه نكرده باشد و بعنوان تقاص، از غاصب گرفته باشد از عوائد سال محسوب و در زائد بر مؤنه آن، خمس لازم است.

سؤال 139 - اگر شخصى مالى را به ارث، مالك شده و بعد ترقى سوقى پيدا كرد اين اضافه را بايد تخميس نمايد يا نه؟ مثلا اگر زمين يا باغى مبلغ هزار تومان قيمت داشت و بعد از انتقال به وارث و پس از چند سال كه در ملك او مانده ده هزار تومان قيمت باغ و يا زمين شد آن نه هزار تومان، خمس دارد يا نه؟ و سؤال ديگر اين كه اگر كسى زمين زراعتى دارد و خمس آن را داده يا آن را با پول مخمس خريدارى نموده و چند سال بر آن گذشته و ترقى قيمت پيدا كرده چنانچه زمين مذكور را با زمين ديگر يا با خانه زائد بر مؤنه كه مىخواهد آن را نگاه دارد و اجاره دهد معاوضه نمايد و مقدارى هم پول بدهد يا سر به سر معاوضه كند آيا مقدارى كه ترقى قيمت پيدا كرده خمس دارد يا خير؟

جواب:  تا موقعى كه آن ملك را نفروخته ترقى قيمت، خمس ندارد و هر وقت فروخت، ترقى قيمت، ربح روز فروش، محسوب است كه اگر در بين سال به مصرف مؤنه رسيد خمس ندارد و اگر باقى ماند خمس دارد و در مورد سؤال دوم اگر سر به سر معاوضه كند ترقى قيمت خمس ندارد ولى اگر مقدارى هم پول داده به آن مقدار پولى كه داده خمس تعلق مىگيرد.

سؤال 140 - اگر با پول مخمس، دو قطعه زمين خريدارى كرده و هر دو قطعه، ارتفاع قيمت پيدا كرده و مىخواهد يكى از اين دو قطعه زمين را ساختمان كند و ديگرى را بفروشد و تا آخر سال، بلا تكليف ماند، اكنون خمس ارتفاع كدام زمين را بايد بدهد؟.
جواب:  هر كدام از آن دو را كه فروخت خمس ترقى آن را بدهد.

سؤال 141 - شخصى زمينى را با پول مخمس، جهت ساختن خانه، خريده و قبل از رسيدن سال خمس، منصرف شده مىخواهد آن را بفروشد و در جاى ديگر، زمين بخرد و سال به آخر رسيد و هنوز نفروخته در اين صورت، خمس ارتفاع قيمت زمين را بايد بدهد يا نه؟.
جواب:  تا نفروخته خمس آن، لازم نيست.

سؤال 142 - شخصى چند سال قبل، دكانى را خريده و خمس پول آن را داده فعلا آن دكان را فروخته، آيا مازاد بر قيمت خريد، خمس دارد يا نه؟.

جواب:  اگر در همان سال كه فروخته، مازاد بر قيمت خريد، صرف در مؤنه شود خمس ندارد و الا خمس آن، واجب است.
سؤال 143 - زمينى كه خمس آن را داده‌اند بعد از چند روز، مىفروشند در زيادى آن، خمس، واجب است يا نه؟.

جواب:  اگر جهت تجارت خريده باشد زيادى قيمت آن از عوائد سال ترقى است و اگر براى نگاهدارى خريده‌اند زيادى آن، از عوائد سال فروش است و در هر دو صورت چنانچه صرف مؤنه آن سال نشود، بايد خمس آن را بدهد.

سؤال 144 - كسى خمس برنج يا گندم را داده بعدا برنج يا گندم تخميس شده را بفروشد حال اگر از پول آنها در آخر سال، زياد بيايد آيا خمس آن زيادى را بايد جدا كند يا نه؟ و همچنين به عكس آن، شخصى خمس پول را داده و با پول مخمس مثلا برنج خريده و آن برنج، در پايان سال زياد آمده خمس زيادى آن برنج را بايد بدهد يا نه؟.

جواب:  چيزى كه خمس آن داده شده پول آن هم خمس ندارد مگر آن كه به زيادتر از قيمتى كه خمس آن را داده بفروشد كه خمس آن زياده - در صورتى كه صرف مؤنه سال نشود - لازم است و همچنين چيزى كه به پول مخمس، خريده شده، خمس ندارد.