حكم خمس درباره كسى كه چند رشته كسب دارد

سؤال 79 - كسى كه سال خمس دارد و در بين سال از معادن و همچنين  از كشاورزى و يا شغلهاى ديگر، استفاده‌هائى مىنمايد و نيز گاهى بين سال، انتفاع معدن، به نصاب مىرسد و از شغلهاى ديگرش ضرر كرده و بالعكس از اشجار باغ يا از محصول رعيتى، فوائدى بدست مىآورد ولى از رشته معادنش ضرر مىكند آيا مىتواند از نفع يكى از شغلهايش جبران خسارت شغل ديگر را بنمايد يعنى در آخر سال، نفع و ضرر رشته‌هاى مختلفش را با هم سنجيده اگر در عين حال، سودى نموده بود خمس همان را بدهد يا نه؟.

جواب:  در رشته‌هاى كسب اگر سرمايه، يكى باشد، مىشود ضرر يك رشته را در سال، با نفع رشته ديگر، تدارك نمود به اين معنى كه روى هم رفته در اين چند رشته، بعد از سال اگر نفع باقى است خمس بدهد و الا خمس ندارد لكن معدن را حين تملك بايد اگر به حد نصاب رسيد بعد از مخارج مربوط به معدن تخميس نمايد چه از رشته‌هاى ديگر نفع كرده باشد، چه ضرر.
سؤال 80 - شخصى چند رشته كسب دارد مثل اين كه قالى بافى و زراعت و باغبانى مىكند و از يك رشته نفع برده و از ديگرى ضرر كرده در آخر سال خمس آن را چطور حساب كند؟.
جواب:  احتياط واجب آنست كه خمس آنچه را كه زائد بر مؤنه است بدهد و ضرر رشته‌اى از كسب خود را به منفعت رشته ديگر جبران نكند مگر آن كه رأس المال در همه، يكى باشد مثل اين كه وجهى را، در رشته‌هاى مختلف، سرمايه قرار داده باشد كه در اين صورت جبران - بنا بر اقوى - جايز است.

سؤال 81 - اگر كسى براى كسب و حساب اموال، سالى معين نموده و چند روز به آخر سال، مانده از كسب ديگرى نفعى عائدش شد آيا در سالى كه براى كسب اول، تعيين نموده خمس آن را هم بايد بدهد و يا مىتواند براى كسب دوم، سال ديگرى را معين كند؟.
جواب:  اگر براى هر دو كسب، سال واحدى دارد بايد خمس مازاد بر مؤنه از هر دو را در آخر سال بپردازد ولى جايز است براى هر نوع كسب، سال مخصوصى داشته باشد